"قرآن صاعد" یعنی چه؟

آیت الله شاه‌آبادی، استاد عرفان حضرت امام خمینی(ره)، از دعا به «قرآن صاعد» تعبیر کرده‌اند. سرّ این تعبیر چیست و به چه معناست؟

«قرآن صاعد» تعبیری است که حضرت امام خمینی(ره) در بیان و بنان خود بارها از آن استفاده کرده‌اند. ایشان در سخنرانی خود در جمع اعضای جامعه اسلامی بانوان شمیران، به نقل از استاد عرفان خویش، حضرت آیت الله شاه آبادی، می‌گویند:
«بعض از مشایخ ما می فرمودند: قرآن، قرآن نازل است، آمده است به طرف پایین و دعا از پایین به بالا می‌رود، این قرآن صاعد است.»(1)

حضرت امام(ره) همچنین در جایی دیگر از از «صحیفه سجادیه» به عنوان «قرآن صاعد» یاد می‌کند و می‌فرماید:
«صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگترین مناجات عرفانى در خلوتگاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابى است الهى که از سرچشمه نور اللَّه نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیاى بزرگ و اوصیاى عظیم الشأن را به اصحاب خلوتگاه الهى مى آموزد.» (2) آری، کلام خدا، «قرآن» نازل است و دعای ما، «قرآن صاعد» كه بسوی او صعود می‌كنند؛« إِلَیْهِ یَصْعَدُ ٱلْكَلِمُ ٱلطَّیِّبُ...» (فاطر/10)

خداوند در قرآن از دعا به «عبادت» تعبیر کرده و به کسی که از روی تکبر و خودبزرگ‌بینی، دعا را ترک می‌کند، وعده دخول در جهنم را داده است؛ چنانکه می‌فرماید:
«ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ»؛ پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى شوند!(غافر/60)

در این آیه به دو ارزش دعا اشاره شده است:

الف. ارزش مقدمی: انسان نیازها و حاجت‌هایی دارد. یکی از راه‌های رسیدن به حاجات، دعا است. دعا گره‌گشا است و درهای بسته را باز می‌کند، امواج گرفتاری‌ها را رد می‌کند هم برای بلایای طبیعی کار ساز است هم برای بلایای غیر طبیعی اعم از درونی و اخلاقی.

ب. ارزش ذاتی: دعا یک ارزش ذاتی هم دارد؛ زیرا یک نوع عبادت به حساب می‌آید و موجب تقرب به حضرت حق می‌شود، چه انسان در دعا به مقصود مورد نظر، برسد یا نرسد. خداوند دوست می‌دارد که انسان حالت دعا را درک کند و به ارزش ذاتی آن پی ببرد. از این رو، از متون روایی استفاده می‌شود که یکی از دلایل تأخیر استجابت دعا در همین نکته نهفته است.(3)

در این آیه «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» به ارزش اول و «إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی» به ارزش دوم نظر دارد.
در روایات نیز گاهی از دعا به عنوان بهترین عمل(4) زمانی به عنوان عبادت(5)، و زمانی دیگر به عنوان مخ و اساس عبادت(6) یاد شده است. در روایتی آمده است: مقام و منزلتی در پیشگاه خداوند وجود دارد که تنها با دعا می‌توان به آن رسید.(7)روشن است که در این‌گونه روایات به ارزش ذاتی دعا توجه شده است. (8)

پی‌نوشت‌ها:
[1].سخنرانی امام در تاریخ 21/4/59، حسینه جماران
[2]. صحیفه امام، ج21،ص209
[3]. حر عاملى، وسائل الشیعة، ج 7، ص61، مؤسسه آل البیت (ع) قم، 1409 هـ ق.
[4]. قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ: أَحَبُّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَرْضِ الدُّعَاءُ»؛ کلینی، کافی، ج 2، ص 468، دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365 هـ ش.
[5]. امام صادق فرمود: «فَإِنَّ الدُّعَاءَ هُوَ الْعِبَادَةُ»؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 7، ص 34.
[6]. پیامبر می‌فرماید: «الدُّعَاءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ»؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 7، ص 27.
[7]. امام صادق فرمود: «إِنَّ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَنْزِلَةً لَا تُنَالُ إِلَّا بِمَسْأَلَةٍ»؛ کلینى، کافی، ج 2، ص 467.