عقل: كليد گنج سعادت، ص: 341

می گيرد. اگر عقل با معرفت تغذيه نشود، دل غذای خود را از كجا می تواند تأمين كند؟

بدين ترتيب، معلوم می شود كه عقل چه نقش باعظمتی دارد و انسان تازه متوجه می شود كه چرا اهل بيت، عليهم السلام، می گويند: أفضل تمام برنامه ها كسب معرفت است. [38] در كتاب شريف كافی، روايتی از امام صادق، عليه السلام، به اين مضمون نقل شده است كه روزی يكی از ملائكه به پروردگار گفت: به اين آدم كوشای در عبادت چه اندازه پاداش می دهيد، چون خيلی خوب عبادت می كند؟ آن فرشته فكر می كرد كه به واسطه كثرت عبادت مزد بالايی به آن عابد خواهند داد. در حالی كه خداوند به كميّت عمل كار ندارد، به كيفيّت آن نظر می كند. آن مرد هم با وجود عبادت فراوان مزدش كم بود، زيرا معرفت كافی نداشت و اگر دنبال معرفت می رفت و نماز با معرفت می خواند و دل با معرفت و نفس متخلق به اخلاق پيدا می كرد، عبادتش خيلی باارزش تر بود. [39]

ازاين رو، هر وقت نزد ائمه از كسی تعريف می كردند كه فلانی اين طور نماز می خواند، اين طور انفاق می كند و ... ائمه در آخر می فرمودند:

اگر ارزيابی ما را می خواهيد، از عقلش صحبت كنيد. عقل اين فرد در چه حال است؟ عقلش با معرفت تغذيه شده يا از آن خالی مانده است؟

از جمله اين روايات:

- «علی بن إبراهيم، عن أبيه، عن يحيی بن المبارك، عن عبد اللّه بن جبلة، عن إسحاق بن عمار، عن أبی عبد اللّه عليه السلام قال: قلت له: جعلت فداك إن لی جارا كثير الصلاة، كثير الصدقة، كثير الحج لا بأس به. قال: فقال: يا إسحاق كيف عقله؟ قال: قلت له: جعلت فداك ليس له عقل، قال: فقال: لا يرتفع بذلك منه». [40]