عقل: كليد گنج سعادت، ص: 339

قرآن در بسياری از آياتش از واژه تزكيه استفاده می كند و می فرمايد تزكيه نفس را پاك می كند. [32] حال، سوال اين است: واقعياتی كه نفس را به اوج تزكيه می رسانند كدام اند؟- بی شك، همان واقعياتی كه جزو اهداف بعثت پيغمبر، صلی اللّه عليه و آله، معرفی شده اند: يعنی تعليم و تربيت، آموختن كتاب و حكمت، و اتمام فضايل اخلاقی:

«إنما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق». [33]

به تحقيق، مبعوث شدم تا فضايل اخلاقی را تمام كنم.

همه كرامت های اخلاقی غذای نفس محسوب می شوند: صدق، اخلاص، تواضع، فروتنی، جود، سخا، مهر، رأفت، محبت، نرمی، مدارا و .... اين واقعيات را بايد به نفس داد كه البته تنها با تمرين و ممارست امكان پذير است.

يكی از سفارشات مهم امير المؤمنين، عليه السلام، ادب كردن نفس است. ايشان به همه سفارش می كنند كه نفس خود را ادب كنيد و جلوی آن را بگيريد و بر آن سخت بگيريد تا پاك شود. [34] با اين حال، بعضی از مردم به نفس و به قلب خود زهر می دهند. در مقام مقايسه بايد گفت:

همان بلاهايی كه خوراك ناباب بر سر بدن انسان می آورد، خوراكی های ناباب قلب بر سر قلب می آورد و نفس انسان را نفس شريره می سازد. در نتيجه، انسان تبديل به حيوان درنده ای می شود كه به هيچ چيز و هيچ كس رحم نمی كند و دائم در پی بدی است:

- «إن النفس لامارة بالسوء إلا ما رحم ربی». [35]

نفس طغيانگر بسيار به بدی فرمان می دهد، مگر زمانی كه پروردگار رحم كند.

- «فإذا جاءت الطامة الكبری. يوم يتذكر الانسان ما سعی. و برزت الجحيم لمن يری. فأما من طغی. و آثر الحياة الدنيا. فإن الجحيم هی المأوی. و أما من خاف مقام ربه و نهی النفس عن الهوی. فإن الجنة هی المأوی». [36]