سپس بعد از آن اندوهِ [پیدرپی،] خواب آرامبخشی بر شما فرود آورد که گروهی از شما را [که با پشیمانی از فرار بهسوی پیامبر آمدید] فراگرفت، و گروهی وسوسۀ حفظ جانشان پریشانخاطرشان کرده بود [تاجاییکه خوابشان نمیبُرد]، آنان دربارۀ خداوند بر اساس [فرهنگ زمان] جاهلیت گمان نادرست داشتند، [مانند این گمان که: چون پیروِ حق هستیم باید خداوند بدون قید و شرط پیروزی را نصیب ما میکرد! اما با آن شکست، در حقانیت اسلام و وعدۀ خدا به پیروزی، دچار تردید شده و] گفتند: [با این وضعِ آشفتهای که پیش آمده] آیا از پیروزی نصیبی به ما خواهد رسید؟! بگو: [سررشتۀ] همۀ امور به دست خداست، [ولی اینگونه نیست که چون خدا وعدۀ پیروزی داده آن را بدون قید و شرط بهدستآورید، پیروزی میوۀ شیرین استقامت و اطاعت از پیامبر و داشتن تقواست، و شکست معلولِ سستی و مخالفت با اوامر حق و پیامبر است.] آنان در دلهایشان چیزی را پنهان میکنند که برای تو آشکار نمیسازند، [در دل] میگویند: اگر [به سبب مسلمانبودنمان] نصیبی از پیروزی داشتیم در اینجا کشته نمیشدیم، بگو: اگر شما در خانههای خود هم بودید کسانی که کشتهشدن بر آنان مقرر شده بود مسلّماً بهسوی آرامگاههای خود بیرون میآمدند، [این حوادثِ سخت] برای این بود که خداوند آنچه را [از نیتِ درست و نادرست] در سینههای شماست [در میدان عمل] بیازماید، و آنچه در دلهایتان [از عیوب و ناخالصیها] است پاک سازد؛ و خداوند به اسرار و نیات باطنها آگاه است (١٥٤) همانا روزی که [در میدان اُحُد] دو گروهِ [مؤمن و مشرک] با هم روبهرو شدند کسانی از شما فرار [را بر قرار اختیار] کردند، جز این نیست که شیطان آنان را به سبب برخی از گناهانی که مرتکب شده بودند لغزانید، یقیناً خداوند از آنان درگذشت؛ زیرا خدا بسیار آمرزنده و بردبار است (١٥٥) ای مؤمنان! مانند کفرپیشگان نباشید که دربارۀ برادران [ایمانی و نَسَبی] خود وقتی به سفری [برای امور دین] رفتند [و در سفر مُردند]، یا به جنگ رفته [و کشته شدند برای متزلزلکردن افراد] گفتند: اگر نزد ما [مانده] بودند نمیمردند و کشته نمیشدند، [شما به گفتار واهی و باطلِ آنان اعتنا نکنید] تا خداوند این گفتار را حسرتی در دلهایشان قرار دهد، [در آن زمان که برای آنان ثابت شود سفر و جهاد، علت و عامل مرگ و کشتهشدن نیست، بلکه] خداوند است که به [ارادهاش] زنده میکند و میمیراند، و خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست (١٥٦) اگر در راه خدا کشته شوید یا بمیرید یقیناً آمرزش و رحمتی که از سوی خداوند نصیب شماست از آنچه آنان [در همۀ عمرشان از مالومتاع دنیا] جمع میکنند بهتر است (١٥٧) « 70 »