توجه دادن مردم به توحيد نظرى براى انبيا كار مشكلى نبوده ، نفى شرك از چهره پاك توحيد نظرى امرى سهل وآسان بوده ، انبيا از طريق مايه فطرى ذات بشر و ارائه استدلال و برهان و حجّت هاى قوى در برابر عقل ، انسان را به توحيد نظرى رهنمون مى شدند ، ولى پا برجا كردن توحيد عملى براى انبيا مشقّت فراوان داشت . اصلاح نفوس ، وسلامت خانواده و جامعه و ايجاد صلاح و سداد و به وجود آوردن نظم و درستى ، فقط در سايه توحيد عملى ميسّر بود و بشر را در اين محور قرار دادن كار ساده اى نبود !! جنگ ها و نزاع ها و درگيرى هايى كه بشر با انبيا و اهل حق داشت ، در همين نقطه بود !!
در مسئله توحيد نظرى بايد گفت : اسلام ، اين دين استوار و اين حجّت قوى حق و اين راه مستقيم الهى و اين آيين حيات بخش خداوندى مى گويد : خدا يكى است و او همان حقيقتى است كه اصل و مبدأ پيدايش تمام موجودات است و مشابهتى با هيچ يك از مخلوقات ندارد ، چنان كه قرآن مى فرمايد : وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رَّسُولٍ إِلاَّ نُوحِى إِلَيْهِ أَ نَّهُ لاَ إِلهَ إِلاَّ أَنَا فَاعْبُدُونِ . و پيش از تو هيچ پيامبرى نفرستاديم مگر آن كه به او وحى كرديم كه معبودى جز من نيست ، پس تنها مرا بپرستيد . در قسمت اوّل اين آيه ، انسان را توجّه به توحيد نظرى مى دهد : «لا إله إلاّ أنا» و بشر جز اين هم نمى تواند ثابت كند .
اسلام ، صفت خدايى را از تمام موجودات نفى كرده و جز همان حقيقت عالم و حىّ و قيّوم ، چيزى را خدا نمى داند و مى گويد : هيچ موجودى خواه جسمانى يا روحانى ، خواه آسمانى يا زمينى به هيچ عنوان الوهيّت ندارد كه بشر به حكم احتياجى كه به خدا دارد ، به آن توجّه كند . تكيه گاهى براى توجّه بشر جز اللّه كه همان حقيقت يگانه ازلى و ابدى و خالق تمام موجودات و ربّ همه عناصر و اجزاء و افراد آفرينش است ، وجود ندارد .
اسلام ، كلمه اوّل خود را كه شهادت دادن قلبى است « لا إله إلاّ اللّه » قرار داده ، كه در اين كلمه الوهيّت را از غير خدا مطلقاً نفى و فقط براى ذات اقدس او اثبات مى كند و خدا را به احديّت و صمديّت ، يعنى يگانگى و بى نيازى مى ستايد و او را بالاتر ازآن مى داند كه با هيچ مخلوقى شباهت داشته باشد يا نسبت خاصّى پيدا كند و يا به تصوّر مردم درآيد و بشر بتواند ذات او را ادراك كند و شعار خود را كلمه «اللّه اكبر» قرار داده ، يعنى خدا بزرگ تر است از آنچه به او نسبت مى دهند . مركز ثقل دين اسلام و مهم ترين اصلى كه تمام تعليمات اين دين بر آن استوار است ، همين اصل توحيد است .
منبع : برگرفته از کتاب عرفان اسلامی استاد حسین انصاریان