معرفت، ارزش واقعى انسان

سوره مبارکه بقره، درباره انسان، مطالب مهمى دارد ؛ از جمله این که خداوند مى فرماید : آدم را آفریدم و او را ظرف معرفت کامل قرار دادم ؛ زیرا همه ارزش انسان، به معرفت است.بنابراین، اگر انسان معرفت نداشته باشد، دیگر ارزشى ندارد. انسان بدون معرفت، عبارت است از مشتى گوشت و پوست و استخوان، که مجبور است براى تداوم زندگى، بخورد و بیاشامد و حرکات شهوانى داشته باشد، کارى که تمامى حیوانات انجام مى دهند.اکنون مى خواهیم بدانیم که انسان چه امتیازى بر دیگر موجودات دارد؟ خداوند که در قرآن، گاهى مقام انسان را حتى از حیوانات هم کم ارزش تر معرفى کرده است، مى فرماید : «کَالاَْنْعَامِ» ؛ اما بلافاصله مى فرماید : «بَلْ هُمْ اَضَلُّ». سپس علت آن را بیان مى کند و مى فرماید : «اُولئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ »1.اینان کسانى اند که از واقعیت هاى عالم غفلت دارند، غفلتى که مایه خسارت هاى سنگین براى انسان است. اگر چنین انسان بى معرفتى، واقعا اهل ظلم و تجاوز و خیانت به دیگران نباشد، مى شود : «کَالاَْنْعَامِ» ؛ اما اگر ظالم و متجاوز هم باشد، به تعبیر خداوند، «بَلْ هُمْ اَضَلُّ» خواهد بود.خداوند گِل آدم را سرشت ؛ ولى این گِل را به پیمانه معرفت وصل کرد :

دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند
 گِل آدم بسرشتند و به پیمانه زدند 
 این میخانه، همان جایى است که خداوند در سوره مبارکه دهر، از شراب آن، به شراب طهور تعبیر کرده و خود را ساقى آن شراب دانسته است :«وَ سَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَاباً طَهُوراً »2.و پروردگارشان باده طهور به آنان مى نوشاند .این گِل وقتى که سرشته و دم الهى در او دمیده شد، به یک موجود زنده تبدیل گشت ؛ اما هنوز در میزان پروردگار، بى ارزش بود. آن زمان، انسان چیزى جز بدن و حرکتى که منشا آن، روح حیوانى است، نبود که داراى ارزش باشد. آن زمان، خداوند به ملائکه نفرمود که بر آدم سجده کنند ؛ اما پس از آن که ظرف وجود او را از معرفت پر کرد، آن گاه به فرشتگان گفت که نهایت فروتنى و تواضع را در برابر او به جا بیاورید.«وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الاْءَسْمَاءَ کُلَّهَا»3.و خدا همه نام ها [ ىِ موجودات ] را به آدم آموخت .ما ظرف وجود انسان را به معرفت آراستیم و آن گاه فرشتگان را مامور تواضع در برابر او کردیم ؛ زیرا او ظرف ارزش الهى شده بود.