از جمله مسایل محورى در قرآن مجید و روایات مساله ى عدالت است .عدل ، از اوصاف حق و از خصایص انبیا و اولیاى الهى است .انسان عادل محبوب خدا ، و اهل نجات ، و چراغ پرفروغ فضاى حیات و زندگى است .عدل ، اصل و ریشه و واقعیت و حقیقتى است که درباره ى موقعیت آن در نظام هستى گفته شده :بِالْعَدْلِ قامَتِ السَّماواتُ وَالاَْرْضُ(3) .آسمانها و زمین بر اساس عدل برپاست.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ عن ال صادق عن آبائه عن علی (علیهم السلام) قال : کن لما لا ترجو ارجى منک لما ترجو ، فان موسى بن عمران (علیه السلام) خرج یقتبس لاهله نارا فکلمه الله عزّ وجل ، فرجع نبیا وخرجت ملکه سبا فاسلمت مع سلیمان (علیه السلام) و خرج سحره فرعون یطلبون العزه لفرعون فرجعوا مومنین .
من لا یحضره الفقیه : 4 / 399 ، حدیث 5854 ; بحار الانوار : 68 / 134 ، باب 63 ، حدیث 9 .
2 ـ کافى : 2 / 71 ، باب الخوف و الرجاء ، حدیث 11 ; بحار الانوار : 67 / 365 ، باب 59 ، حدیث 9 .
3 ـ عوالى اللئالى : 4 / 102 ، حدیث 150 .
قرآن مجید در بسیارى از آیات از عدالت سخن به میان آورده ، و همگان را در تمام امور زندگى و شئون حیات دعوت به اجراى عدالت نموده است . اِنَّ اللَّهَ یَاْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالاِْحْسَانِ وَاِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَى . . . (1).همانا خداوند امر به عدل و احسان و کمک مالى به اقوام مى نماید. اِنَّ اللّهَ یَاْمُرُکُمْ اَن تُوَدُّوا الاَْمَانَاتِ اِلَى اَهْلِهَا وَاِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ اَن تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ . . . (2).خداوند شما را دستور مى دهد که امانت ها را به اهلش بدهید ، و چون بین مردم به حکومت برخاستید حکومت به عدل کنید. یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْم عَلَى اَلاَّ تَعْدِلُوا اِعْدِلُوا هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوَى . . . (3).اى اهل ایمان ! براى خدا قائم و استوار باشید ، بر قسط و عدالت شاهد و گواه بر دیگر ملت ها گردید ، نباید عداوت گروهى شما را به این معنا وا دارد که عدالت نکنید ، عدالت به خرج دهید که عدالت از هر چیزى به تقوا نزدیک تر است.
رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :عَدْلُ ساعَه خَیْرٌ مِنْ عِبادَهِ سَبْعینَ سَنَهً ، قیامٌ لَیْلُها وَصِیامٌ نَهارُها ، وَجَوْرُ ساعَه فِى حُکْم اَشَدُّ عِنْدَ اللهِ مِنْ مَعاصِى سَتّینَ سَنَهً(4) .یک ساعت عدالت ، از عبادت هفتاد سال که تمام شبهایش به نماز و همه ى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ نحل ( 16 ) : 90 .
2 ـ نساء ( 4 ) : 58 .
3 ـ مائده ( 5 ) : 8 .
4 ـ جامع الاخبار : 154 ، الفصل السادس عشر ; مشکاه الانوار : 316 ، الفصل الخامس فى الظلم و الحرام ; بحار الانوار : 72 / 352 ، باب 81 ، حدیث 61 .
روزهایش به روزه بگذرد بهتر است ، و ظلم ساعتى در حکم کردن نزد خداوند از گناهان شصت سال شدیدتر است حضرت على (علیه السلام) فرمودند :مَنْ طابَقَ سِرُّهُ عَلاَنِیَتَهُ ، وَوافَقَ فِعْلُهُ مَقَالَتَهُ ، فَهُوَ الَّذِى اَدَّى الاَْمانَهَ وَتَحَقَّقَتْ عَدالَتُهُ(1) .کسى که نهانش با آشکارش یکى باشد و عملش با گفتارش مطابق باشد ، او کسى است که امانت را ادا کرده و عدالتش محقق شده است.و نیز آن حضرت فرمودند :اَلْعَدْلُ اَساسُ بِهِ قَوامُ الْعالَمِ(2) .عدالت پایه اى است که قوام و برجایى جهان بر اوست.
مولا (علیه السلام) فرمودند :اَلْعَدْلُ رَاْسُ الاِْیمانِ ، وَجِماعُ الاِْحْسانِ ، وَاَعلى مَراتِبِ الاِْیمانِ(3) .عدالت سر ایمان و موافق احسان و برترین مراتب ایمان است.آنچه در سطور گذشته به تحریر آمد عبارت است از : ایمان ، نماز ، انفاق ، یقین به آخرت ، احسان به پدر و مادر ، احسان به اقوام ، احسان به ایتام ، احسان به مساکین ، گفتار نیک ، اخلاص ، صبر ، مال حلال ، تقوا ، بر ، غیرت ، عبرت ، خیر ، طلب دانش ، امید و عدالت .این امور عالى قسمتى عملى و برخى اخلاقى ، و تعدادى باطنى و شمارى
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ غرر الحکم : 211 ، حدیث 4069 .
2 ـ بحار الانوار : 75 / 83 ، باب 16 ، حدیث 87 .
3 ـ غرر الحکم : 446 ، مدح العقل ، حدیث 10206 ; مستدرک الوسائل : 11 / 319 ، باب 37 ، حدیث 13146 .
ظاهرى است که نمونه اى از زیباییهاى معنوى ، و عواملى جهت اصلاح بعد از بریدن از گناه و توبه از معصیت است . امورى مانند نیت ، معروف ، حریت ، حکمت ، قرض الحسنه ، محبت و مودت ، انصاف ، ولایت ، اصلاح ذات البین ، وفاى به عهد ، گذشت ، توکل ، تواضع ، صدق ، خیرخواهى ، الفت و معاشرت ، جهاد اکبر ، امر به معروف و نهى از منکر ، ورع ، شکر ، مسئولیت ، سخاوت و امثال اینها که از عوامل اصلاح و از زیباییهاى معنوى است اگر بخواهد همراه با آیات و روایات توضیح داده شود از چند جلد کتاب تجاوز مى کند ، به این خاطر تفسیر این امور را صرف نظر نموده ، و عزیزان را به مطالعه ى کتابهاى مفصل از قبیل تفاسیر قرآن و کتاب شریف اصول کافى ، جامع السعادات ، معراج السعاده ، محجه البیضاء ، عرفان اسلامى در دوازده جلد نوشته ى این فقیر ، معانى الاخبار ، خصال صدوق و مواعظ العددیه و امثال این کتب دعوت مى کنم .