معناى عرفانى نماز

نـمـاز, ابراز پرستش و عبادت مخصوصى است كه بنده در پيشگاه خداانـجـام مى دهد. نماز, جزء جدايى ناپذير همه شرايع الهى بوده ودر هـر ديـنـى به صورتى خاص وجود داشته است; چنان كه خداوند درقرآن فرموده: (ان الصلوه كانت على المومنين كتابا موقوتا).1
معناى واژگانى نماز
نـماز كه در عربى لفظ (صلاه) بر آن اطلاق مى شود, به گفته بسيارىاز لـغـت شـناسان به معناى دعا, تبريك و تمجيد است و چون اصل وريـشـه اين عبادت مخصوص, دعا بوده آن را از باب نام گذارى چيزىبـه اسـم جزءش, صلاه[ نماز] گذاشته اند. و بعضى گفته اند: (صلاه)مـشـتـق از كلمه (صلاء) است كه به معناى آتش برافروخته است و ازايـن جـهـت بـه اين عبادت خاص (صلاه) گفته شد, زيرا كسى كه نمازبـخـواند, خود را به وسيله اين عبادت و بندگى از آتش برافروختهالهى دور مى سازد.2
معناى عرفانى نماز
بعضى از بزرگان نيز صلاه را از (تصليه) مشتق دانسته اند; به اينمـعـنا كه عرب هنگامى كه مى خواست چوب كج را راست كند آن را بهآتـش نـزديك كرده, در معرض حرارت قرار مى داد و به آن تصليه مىگـفـتـنـد. با توجه به اين معنا گويى نمازگزار وقتى به نماز مىايـسـتد و توجه به مبدا اعلا پيدا مى كند به واسطه حرارتى كه دراثر حركت صعودى و نزديك شدن به كانون حقيقت معنوى در نفسش حاصلمـى شـود, قـدرت پـيـدا مى كند كج رفتارى هاى نفس را كه بر اثرتـوجـه بـه غـيـر خـدا و مـيـل به باطل پيدا شده, راست و تعديلنمايد.3
جايگاه نماز در اسلام
نماز در فروع دين جايگاه ويژه و بلندى دارد و پس از مسئله ولايتاز هـمـه مهم تر است. نماز, بهترين وسيله براى قرب به پروردگارمتعال مى باشد; چنان كه بعضى روايات گوياى اين حقيقت است.* معاويه بن وهب گويد: از امام صادق(ع) پرسيدم بالاترين و محبوبتـريـن چـيـزى كـه سبب مى شود بندگان به وسيله آن به خدا نزديكشـونـد چـيـست؟ حضرت فرمود: (ما اعلم شيئا بعد المعرفه افضل منهـذه الـصـلاه; بعد از شناخت خدا, چيزى را از اين نماز برتر نمىدانم.)4
* امـام صـادق(ع) فرمود: (احب الاعمال الى الله عزوجل الصلاه وهىآخـر وصايا الانبياء; محبوب ترين اعمال در پيشگاه الهى نماز استكـه آخـريـن سـفـارش پيامبران است).5 در اهميت نماز همين بس كهپيامبر اكرم(ص) از آن به عنوان ستون دين تعبير فرموده است.6
بـا تـوجـه به اين كه امسال به تدبير مقام معظم رهبرى سال امامخـمـيـنـى(ره) نـام گـذارى شـده است, سخنانى از آن احياگر بزرگانـديـشه اسلامى در عصر حاضر درباره اهميت نماز و نقش سازنده آننقل مى كنيم.
امـام خـمـينى (قدس سره) فرمود: (اين نمازهاى پنج گانه كه عمودديـن و پـايـه مـحكم ايمان است و در اسلام چيزى بعد از ايمان بهاهـمـيـت آن نـيـسـت, بـعد از توجهات نوريه باطنيه و صور غيبيهمـلكوتيه, كه غير از حق تعالى و خاصان درگاه او كسى نداند, يكىاز جـهـات مـهـمـه كه در آن هست اين تكرار تذكر حق ـ با آداب واوضـاع الهى كه در آن منظور گرديده است ـ رابطه انسان را با حقتـعـالـى و عـوالـم غيبيه محكم مى كند, و ملكه خضوع لله در قلبايـجـاد كند, و شجره طيبه توحيد و تفريد را در قلب محكم كند بهطورى كه با هيچ چيز از آن زايل نشود.)7
آثار اجتماعى نماز
مـاز داراى آثار اجتماعى بسيارى است كه امام خمينى(ره) در سخنىبه تاثير نماز در اصلاح جامعه و جلوگيرى از تخلفات و بزه كارى ومـفـاسد اجتماعى اشاره كرده و آن را به عنوان يك كارخانه انسانسـازى مـعـرفـى كرده است: (در اسلام از نماز هيچ فريضه اى بالاترنـيـسـت... شما پرونده هايى كه در دادگسترى ها, در جاهاى ديگر,دادگـاه هـا هـست, برويد ببينيد, از نمازخوان ها ببينيد پروندههـسـت آن جا؟ از بى نمازها پرونده هست, هرچه پرونده پيدا كنيد,پـرونـده بـى نـمازها است. نماز پشتوانه ملت است. سيدالشهدا درهـمـان ظهر عاشورا كه جنگ بود ـ آن جنگ بزرگ بود و همه در معرضخـطر بودند ـ وقتى يكى از اصحاب گفت ظهر شده است, فرمود كه يادمـن آورديد, ياد آورديد نماز را, خدا تو را از نمازگزاران حسابكـنـد و ايـستاد همان جا نماز خواند. نگفت كه ما مى خواهيم جنگبـكـنـيم, خير, جنگ را براى نماز كردند... جنگ براى اين است كهمـردم آن زبـالـه هايى كه هستند, آن هايى كه مانع از پياده شدناسـلام هـستند, آن هايى كه مانع از ترقى مسلمين هستند, آن ها رااز بـين راه بردارند; مقصد اين است كه اسلام را پياده كنند و بااسلام انسان درست كنند. نماز يك كارخانه انسان سازى است

نـمـاز خـوب, فحـشا و مـنكر را از يـك امـتى بيرون مى كند. اينهـايـى كـه در اين مراكز فساد كشيده شدند, اين ها هم بى نمازهاهـسـتـنـد. نـمـازخـوان ها تو[ى] مساجدند و مهيايند براى خدمت,مسجدها را خالى نكنيد.)8
سـازنـدگـى نماز وقتى آشكار مى شود كه بدانيم انسان با اعمال ورفـتـارش ساخته مى شود و به ديگر بيان روحيات انسان از كردار ورفـتـار ارادى اش شـكل مى گيرد و براى او ملكه حاصل مى شود. پساگـر كـسـى آداب ظـاهرى و باطنى نماز را كه مجموعه شرايط صحت وقـبـولـى نـماز است, رعايت كند و در اقامه اين فريضه بزرگ الهىبـكـوشـد, كـم كـم ملكه پاكى و تقوا در روحش پديد آمده و انسانكـامـل مـى گردد, زيرا آداب نماز, انسان را به امورى چون رعايتنـظـافت و پاكى, مراعات حقوق ديگران, انضباط و وقت شناسى, وحدتجـهـت و هم سويى با مسلمانان, خويشتن دارى و تسلط بر نفس, بزرگديـدن خـداوند و كوچك ديدن غير او, صلح و هم زيستى مسالمت آميزبـا مـومنان و زدودن گناهان و پالايش روح از آلودگى هاى اخلاقى وامور ديگرى كه لازمه كمال انسانى است, سوق مى دهد.9
بـا تـوجـه به اهميت نماز, موضوع پژوهش اين شماره را براى مقطعراهـنـمـايـى و دبـيـرستان (آثار تربيتى نماز) انتخاب كرديم تاپـژوهـش گـران جوان با تحقيق و تدوين مقالات مفيد, گام ديگرى درنشر فرهنگ انسان ساز اسلام و احياى نماز بردارند.

محورهاى بحث:
1. معنا و مفهوم نماز.

2. اهميت و فلسفه نماز در قرآن و حديث.

3. اهتمام معصومان و بزرگان به نماز.

4. آداب نماز و آثار تربيتى آن.

5. معانى بلند و سازنده عبارات و الفاظ نماز.

6. حضور قلب در نماز و راه تحصيل آن.

7. آثار فردى و اجتماعى نماز.

8. آثار و عواقب ترك نماز.

9. فلسفه نماز جماعت.

10. فلسفه نماز از نظر قرآن.

منابع تحقيق:
1. قرآن.

2. نهج البلاغه.

3. كتاب هاى روايى: وسائل الشيعه, بحارالانوار و....

4. كتاب هاى شهيد مطهرى.5. كتاب طهارت روح (نماز و عبادت در آثار شهيد مطهرى).

6. پـرواز روح, سـيـد احمد فهرى (شرح و تفسير آداب الصلوه امامخمينى).

7. آداب نماز, امام خمينى(ره).

8. امام در سنگر نماز.

9. پرتوى از اسرار نماز, تاليف محسن ق

منابع:
وسائل الشيعه,جلد =3,صفحه =26

ميزان الحكمه,جلد =2,صفحه =1627

چهل حديث,امام خميني (ره),صفحه =498

صحيفه نور,جلد =7,صفحه =289

كتاب طهارت روح,شهيد مرتضي مطهري

الـراغب الاصفهانى, المفردات,دفتر نشر الكتاب,صفحه =285

پرواز در ملكوت,سيد احمد فهري

--------------------------------------------------------------------------------

1,2: الـراغب الاصفهانى, المفردات, دفتر نشر الكتاب, ص;285سيد احمد فهرى, پرواز در ملكوت.

3ـ ر.ك: سـيـد احـمـد فهرى, پرواز در ملكوت, (شرح و تفسير آدابالصلوه امام خمينى) ص22.

4ـ وسائل الشيعه, ج3, ص26.

5 ـ همان.

6 ـ ر.ك: ميزان الحكمه, چاپ جديد, ج2, ص1627.

7ـ امام خمينى, چهل حديث, ص498.

8 ـ صحيفه نور (چاپ جديد) ج7, ص289.

9ـ بـراى اطلاع بيش تر در اين زمينه رجوع شود به كتاب طهارت روح(آثار تربيتى نماز از ديدگاه شهيد مطهرى).