ربا جنگ با خدا

در بیشتر کتاب های لغوی نظیر لسان العرب و مجمع البحرین ، ربا به معنای «زیادی» آمده است.

به گزارش سرویس دینی جام؛

ربا در لغت

در بیشتر کتاب های لغوی نظیر لسان العرب و مجمع البحرین ، ربا به معنای «زیادی» آمده است . ابن منظور در لسان العرب دربارۀ واژۀ ربا می نویسد : « ألأصل فیه الزیادة من ربا المال إذا زاد أو ارتفع  ؛ معنای ربا در اصل ، زیادی است . وقتی گفته می شود «ربا المال» یعنی: «مال زیاد شد و رشد کرد».

در قرآن نیز ، ربا به همین معنا در چندین آیه به کار رفته است . در آیۀ « يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقات1 ؛ خدا ربا را نابود مى كند، و صدقات را فزونى مى دهد. »2

«یُربِی » از ریشۀ « رَبَیَ » و در معنای لغوی به کار رفته است. هم چنین ربا در آیات 17 / رعد ، 92 / نحل ، 5 / حج نیز به معنای لغوی به کار رفته است.

ربا در اصطلاح

برای تعیین حد ربا از نظر اصطلاحی و شرعی ، اختلافات فراوانی بین مذاهب گوناگون اسلامی و حتی بین عالمان  هر مذهب وجود دارد . ریشۀ اصلی این اختلافات از اختلاف منابع استنباط و روش استنباط نشأت می گیرد . برخی از

مذاهب ، فقط از چهار منبع کتاب ، سنت ، عقل و اجماع در استنباط احکام فقهی استفاده می کنند . بهضی دیگر ، به ظاهر آیات و روایات تمسک می کنند . تعدادی از مذاهب اسلامی نیز ، دایرۀ استنباط را از منابع چهارگانه گسترده تر گرفته ؛ از مثل قیاس نیز استفادۀ فراوانی در کشف احکام فقهی می کنند. عالمان هر مذهب نیز، از ادلۀ شرعی مربوط به ربا ، برداشت های گوناگونی داشته اند که موجب دیدگاه های گوناگونی در تعیین معیار ربا و تقسیم بندی انواع ربا شده است .

دیدگاه های گوناگون مذاهب اسلامی در تعیین معیار ربا

1 ـ عده ای از علمای اهل سنت یعنی علمای مذهب ظاهری که با قیاس  به طور مطلق مخالف هستند ،  ربا را فقط در اشیاء شش گانۀ طلا ، نقره ، گندم ، جو ، خرما ، و نمک منحصر می دانند.

2 ـ  گروهی دیگر از علمای اهل سنت ، فقط کالاهایی  که متعلق زکاتند را ربوی می  شمارند.

3 ـ مذاهب دیگر اهل سنت نیز با تکیه بر قیاس ، ملاک هایی را برای اشیاء و اموال ربوی برداشت کرده و آن را تعمیم داده   اند. شافعی ها طعام بودن را ملاک ربوی بودن قرار داده، طلا ونقره را نیز ربوی می شمارند. بنا بر نظر حنبلی ها و حنفی ها ، ربا در اشیایی جاری است که مکیل و موزون باشد. مالکی ها علت حرمت را اتحاد جنس ، خوراکی بودن وقابل ذخیره کردن گفته اند.

4 ـ مشهور نزد فقیهان شیعه این است که مکیل و موزون و هم جنس بودن ، ملاک ربا است.

دیدگاه های گوناگون مذاهب اسلامی در تقسیم بندی انواع ربا

در تقسیم بندی انواع ربا نیز بین مذاهب و عالمان اسلامی اختلاف نظر فراوانی وجود دارد . در این قسمت به چند نمونه از این اختلاف نظرها اشاره می کنیم .

1 ـ «امام فخر رازی» ربا را به دو قسم "فضل (نقد)" و "نسیه" تقسیم می کند. ربای فضل آن است که به طور مثال، یک من گندم با دو من گندم معامله شود. ربای نسیه که در جاهلیت مرسوم بوده ، بدین  صورت است که مالی به صورت ربوی به شخصی قرض داده می شود . اگر وام گیرنده در زمان بازپرداخت نتواند آن مال را بپردازد ، در مقابل بالابردن نرخ ربا به او مهلت می دهند .

2 ـ «ابن قیم» نیز ربا را به دو قسم جلی و خفی تقسیم می کند. "ربای جلی" در نسیه و "ربای خفی" در معامله هایی که کالاهای همجنس مبادله می شوند تحقق می یابد. به نظر وی ربای جلی حرام و ربای خفی مکروه است .

3 ـ «عبدالرحمن جزیری» نیز ربا را به سه نوع تقسیم کرده است: نخست "ربای فضل" که در کالاهای همجنس جاری می شود. دوم "نسیه" که همان ربای دوران جاهلیت بوده است. سوم "ربای ید" که در کالاهای هم جنس که به نحو نقدی و یکی بیشتر از دیگری باشد مبادله می شود.

4 ـ مشهور نزد فقیهان شیعه ، تقسیم ربا به ربای معاملی و ربای قرضی است که هر دو حرام شمرده شده است.

منابع :

1ـ بقره ( 2 ) آیۀ 276 .

2 ـ ترجمۀ قرآن استاد انصاریان.