استحكام نيّت و بينش در عبادت‏

 منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد دهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

هدف از آفرينش هستى، پرستش و عبوديّت است. خداوند متعال همه مقدّرات و اسباب امور را براى رسيدن انسان به مقام عبوديّت فراهم ساخته است.

آفريدگار هستى فرمود:

وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» «1»

و جن و انس را جز براى اينكه مرا بپرستند نيافريديم.

انديشه در آفرينش و آفريدگار آن و تدبّر در نقش اراده الهى در همه كائنات هستى سبب بيدارى دل و روشن بينى در اطاعت خداوند مى شود. به گونه اى كه حق تعالى اين توجّه را زمينه پاكسازى نفس قرار مى دهد و مى فرمايد:

يأَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِى خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» «2»

اى مردم! پروردگارتان را كه شما و پيشينيان شما را آفريده است، بپرستيد تا [با پرستيدن او] پروا پيشه شويد.

بنابراين كسى كه در طاعت و عبادت و بندگى خداوند سرگرم است، نعمت ها و بركات زيادى نصيب او مى شود كه قسمت اندكى از آن را در دنيا دريافت مى كند و سهم بيشتر از آن كه به گوش و چشم و فكر آدمى نيامده است؛ در آخرت به او داده مى شود.

عبادت و بندگى در روايات

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

قالَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى : يا عِبادِىَ الصِّدِّيقينَ تَنَعَّمُوا بِعِبادَتى فِى الدُّنْيا فَإِنَّكُمْ تَتَنَعَّمُونَ بِها فِى الْآخِرَةِ. «3»

خداى پاك و بلند مرتبه فرموده است: اى بندگان راستين من! در دنيا به عبادت من شادمان شويد؛ زيرا كه در آخرت به وسيله آن بهره مند مى شويد.

رسول اللّه صلى الله عليه و آله فرمود:

أَفْضَلُ النَّاسِ مَنْ عَشِقَ الْعِبادَةَ فَعانَقَها، وَ أَحَبَّها بِقَلْبِهِ وَ باشَرَها بِجَسَدِهِ وَ تَفَرَّغَ لَها، فَهُوَ لايُبالى عَلى ما أصْبَحَ مِنَ الدُّنْيا عَلى عُسْرٍ أَمْ عَلى يُسْرٍ. «4»

برترين مردم كسى است كه عاشق عبادت شود پس دست در گردن آن آويزد و از سويداى دل دوستش بدارد و با پيكر خود با آن در آميزد و خويش را وقف آن گرداند. و او را باكى نباشد كه دنيايش به سختى و تلخى يا به آسانى و گوارايى بگذرد.

امام على عليه السلام مى فرمايد:

التَّفَكُّرُ فى مَلَكُوتِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ عِبادَةُ الْمُخْلَصينَ. «5»

انديشيدن در پادشاهى آسمان ها و زمين، پرستش بندگان با اخلاص است.

و نيز فرمود:

التَّفَكُّرُ فى آلاءِ اللَّهِ نِعْمَ العِبادَةِ. «6»

فكر كردن در نعمت هاى خداوند، نيكو عبادتى است.

زيرا كه به وسيله معرفت حق، اداى شكر و افزونى نعمت ها مى گردد.

بر پايه آنچه از آيات درباره هدف خلقت انسان و موجودات استفاده مى شود، بيهوده نبودن آفرينش و ارزش هايى كه براى عبوديّت و بندگى در برنامه زندگى بشر بيان شده، بسيار مورد تأكيد معصومان و اولياى الهى قرار گرفته است.

حضرت سجّاد عليه السلام در وصاياى خود مى فرمايد:

فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبادَ اللَّهِ وَ تَفَكَّرُوا وَ اعْمَلُوا لِما خُلِقْتُم لَهُ فَانَّ اللَّهَ لَمْ يَخْلُقْكُمْ عَبَثًا وَ لَمْ يَتْرُكْكُم سُدىً قَدْ عَرَّفَكُمْ نَفْسَهُ وَ بَعَثَ إِلَيْكُمْ رَسُولَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ كِتابَهُ فِيهِ حَلالُهُ وَ حَرامُهُ وَ حُجَجُهُ وَ أَمْثالُهُ. «7»

بندگان خدا! از خدا بپرهيزيد و بيانديشيد و براى هدف آفرينش خود كار كنيد؛ زيرا خداوند شما را بيهوده نيافريده و رهايتان ننموده است. خود را به شما معرفى كرده است، كتاب خويش را نازل نموده و در آن حلال و حرام را بيان فرموده و دلايل و نمونه هايى را توضيح داده است.

امام على عليه السلام در جوامع كلم خود مى فرمايد:

سَكِّنُوا فِى أَنْفُسِكُمْ مَعْرِفَةَ مَا تَعْبُدُونَ حَتّى يَنْفَعَكُمْ مَا تُحَرِّكُونَ مِنَ الْجَوَارِحِ بِعِبادَةِ مَنْ تَعْرِفُونَ. «8»

شناخت خدايى را كه مى پرستيد در جان هاى خود جاى دهيد تا خم و راست شدن هايتان براى عبادت كسى را كه مى شناسيد، سودمند باشد.

بنابراين شناخت و آگاهى و يقين در سلامت و پذيرش عبادت، نقش محورى دارد؛ و وسيله اى محكم براى ارتباط بين ربوبيّت و عبوديّت است. و هر كه شرايط بندگى را به جاى آورد و حق مولا را بشناسد، سزاوار آزادى و رهايى از بند وابستگى هاى مادّى و دنيوى مى گردد.

حقيقت بندگى در كلام امام صادق عليه السلام

امام صادق عليه السلام در پاسخ پرسش كسى كه از حقيقت بندگى پرسيد، فرمود:

حقيقت بندگى سه چيز است:

1- اينكه بنده در آنچه خداوند به او عطا فرموده است ملك خود نداند؛ زيرا بندگان خدا مالك نيستند و هر چه دارند از خداست و هر جا خدا امر كند بايد مصرف كنند.

2- اينكه بنده اى هرگز قدرت ندارد تنها با انديشه اش تدبير و چاره انديشى كند.

3- اينكه همه كوشش او در امورى است كه خداوند به آنچه امر كرده انجام دهد و به آنچه نهى نموده است مرتكب نشود ...

سپس فرمود: اين سه ويژگى، نخستين درجه پرهيزگاران است. «9»

 «9» اللَّهُمَّ إِنِّي أَتُوبُ إِلَيْكَ فِي مَقَامِي هَذَا مِنْ كَبَائِرِ ذُنُوبِي وَ صَغَائِرِهَا وَ بَوَاطِنِ سَيِّئَاتِي وَ ظَوَاهِرِهَا وَ سَوَالِفِ زَلَّاتِي وَ حَوَادِثِهَا تَوْبَةَ مَنْ لَا يُحَدِّثُ نَفْسَهُ بِمَعْصِيَةٍ وَ لَا يُضْمِرُ أَنْ يَعُودَ فِي خَطِيئَةٍ «10» وَ قَدْ قُلْتَ- يَا إِلَهِي- فِي مُحْكَمِ كِتَابِكَ إِنَّكَ تَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِكَ وَ تَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ وَ تُحِبُّ التَّوَّابِينَ فَاقْبَلْ تَوْبَتِي كَمَا وَعَدْتَ وَ اعْفُ عَنْ سَيِّئَاتِي كَمَا ضَمِنْتَ وَ أَوْجِبْ لِي مَحَبَّتَكَ كَمَا شَرَطْتَ «11» وَ لَكَ- يَا رَبِّ- شَرْطِي أَلَّا أَعُودَ فِي مَكْرُوهِكَ وَ ضَمَانِي أَنْ لَا أَرْجِعَ فِي مَذْمُومِكَ وَ عَهْدِي أَنْ أَهْجُرَ جَمِيعَ مَعَاصِيكَ

خدايا! در اين موقعيّتى كه هستم، از گناهان بزرگ و كوچكم، و پوشيده و آشكارم، و از لغزش هاى گذشته و جديدم به سويت توبه مى كنم؛ توبه كسى كه با خود از گناه سخن نمى گويد، و انديشه بازگشتن در عرصه خطا را به خاطرش راه نمى دهد.

اى خداى من! در كتاب محكم و استوارت فرمودى: «بازگشت و توبه بندگانت را مى پذيرى، و از گناهان گذشت مى كنى، و توبه كنندگان را دوست دارى.» پس چنانكه وعده دادى، توبه ام را بپذير و همان گونه كه ضمانت كردى از گناهانم گذشت كن، و چنانكه شرط فرمودى محبّتت را بر من واجب گردان.

من هم اى پروردگارم! در برابر اين همه عنايات تو تعهّد و شرطم اين است كه به آنچه پسند تو نيست برنگردم و ضمانتم اين است كه به آنچه مورد نكوهش توست بازنگردم، و پيمانم اين است كه از تمام گناهانت دورى كنم.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- ذاريات (51): 56.

(2)- بقره (2): 21.

(3)- الكافى: 2/ 83، حديث 2؛ بحار الأنوار: 67/ 253، باب 55، حديث 9.

(4)- الكافى: 2/ 83، حديث 3؛ بحار الأنوار: 67/ 253، باب 55، حديث 10.

(5)- غرر الحكم: 56، حديث 545.

(6)- غرر الحكم: 56، حديث 534.

(7)- بحار الأنوار: 75/ 128، باب 21، حديث 1؛ تحف العقول: 274.

(8)- بحار الأنوار: 75/ 63، باب 16، حديث 151؛ تحف العقول: 223.

(9)- بحار الأنوار: 1/ 224، باب 7، حديث 17؛ مشكاة الأنوار: 326.