یكی از بانوان اهل بیت علیهم السلام كه به نقل و تعلیم و تعلم حدیث معروف است جناب فاطمه معصومه سلام الله علیها می باشد. گرچه جناب مجلله صدیقه كبری سلام الله علیها ناقل احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و همچنین حضرت زینب سلام الله علیها نیز ناقل كلمات مادر بزرگوار خود می باشند و خطبه فدكیه را از ایشان نقل كرده اند .
حتی در بعضی از نقلهاست كه حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام بعضی از سوالاتی را كه از جناب ایشان پرسیده می شد به فاطمه معصومه سلام الله علیها ارجاع می دادند كه این مسأله علاوه بر این كه بر جلالت شأن این بانو دلالت دارد، تعمد امام موسی بن جعفر علیهماالسلام برای معرفی ایشان را نیز می رساند و به احتمال قوی آن حضرت سوالاتی را ارجاع می دادند كه از جانب بانوان مطرح می شده است و این جدای از این كه به نوعی ترویج عفت می باشد ترویج علم آموزی بانوان نیز می باشد چرا كه در مكتب پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله برخلاف آن برداشت تحجرآمیزی كه بعضی از فرَق دارند، علم آموزی زنان در عرض علم آموزی مردان مورد تأكید واقع شده است: «طلب العلم فریضة علی كل مسلم و مسلمة » (1)
اهل بیت علیهم السلام هیچ گاه از نقل حدیث زنان نهی ننموده اند و تعداد زنانی كه در طول تاریخ اسلام محدث بوده اند و در واقع در این زمینه پیرو فاطمه زهرا و فاطمه معصومه سلام الله علیهما بوده اند خارج از شماره است.
مرحوم علامه محمد تقی شوشتری در خاتمه كتاب رجال مفصل و گرانسنگ خود، بخشی را به بانوان محدث و ذكر شرح حال آنان اختصاص داده اند كه تعداد آنها به 201 نفر می رسد. (2) ایشان در همین كتاب وقتی كه به فاطمه دختر امام رضا علیه السلام می رسند، حدیث جالبی را كه راویان آن همگی زن و همگی "فاطمه" نام بوده اند را نقل می نماید كه فاطمه معصومه سلام الله علیها نیز در این سلسله طلایی نام مباركش موجود می باشد و ما از باب تبرك و تیمن این حدیث را در این جا با سند آن ذكر می نماییم تا اینكه وقتی می گوییم فاطمه معصومه سلام الله علیها «محدثه» بوده است لاأقل یك حدیث هم كه شده از آن بانو خوانده باشیم:
اگرچه در دین اسلام تأكید شده است كه زنان حتی الإمكان در پس پرده عفاف حجاب باشند و حضور در درون سنگر خانه و جبهه جهاد تربیت انسان، برای آنها از هر چیز دیگری بهتر است اما این مادامی است كه این جهاد با واجب بزرگتری كه دفاع از حریم ولایت است تزاحم نداشته باشد
« عن فاطمة بنت الرضا عن فاطمة بنت الكاظم عن فاطمة بنت الصادق عن فاطمة بنت الباقر عن فاطمة بنت السجاد عن فاطمة بنت الحسین عن أم كلثوم عن أمّها فاطمة بنت الرسول صلی الله علیه و آله قالت:
أنسیتم قول النبی صلی الله علیه و آله یوم غدیر خم: "من كنت مولاه فعلیّ مولاه" و قول النبی صلی الله علیه و آله له: "أنت منی بمنزلة هارون من موسی"؟ » (3)
چند نكته راجع به این حدیث گفتنی می باشد:
اول اینكه تمامی راویان این حدیث از بانوان می باشند.
دوم اینكه همگی نامشان نام مبارك "فاطمه" است فلذا این حدیث به حدیث فواطم مشهور است.
سوم اینكه همگی از بنی هاشمند.
چهارم اینكه همگی امام زاده یا پیغمبر زاده اند.
پنجم آنکه بیشتر آنها از عمه خود نقل می نمایند یعنی هر فاطمه عمه فاطمه بعدی می باشد البته به استثناء فاطمه اول كه مادر ام كلثوم می باشند.
ششم اینكه از این حدیث فهمیده می شود كه امام رضا علیه السلام به غیر از امام جواد علیه السلام دارای فرزند دیگری بوده است به نام فاطمه، علی رغم اینكه بعضی را گمان بر این بوده است كه امام فرزند دیگری غیر از امام جواد علیه السلام نداشته، مثل شیخ مفید(ره) در الإرشاد صفحه 316 كه البته این نظریه صحیح نمی باشد، چنانچه در احادیث دیگر هم نسبت به این مطلب اشاره ای وجود دارد و در شهر قزوین نیز امام زاده ای به عنوان فرزند امام رضا علیه السلام مدفون می باشد و محقق شوشتری نیز بدین مسأله اشاره كرده اند. (4)
هفتم اینكه همه اهل بیت علیهم السلام تا برسد به امام رضا علیه السلام لااقل نام یكی از دختران خود را "فاطمه" می نهادند.
هشتم كه از همه مهمتر است اینكه مضمون این حدیث به دو حدیث معروف و مشهور و بلكه متواتر از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله اشاره دارد كه در واقع متواتر بین فریقین یعنی شیعه وسنی می باشد و به كلیدی ترین مسأله كه مسأله امامت و جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله است اشاره دارد. یعنی زنان هم باید به مثل مردان به این مسأله اهتمام بورزند و اساسا الگوی زنان در دفاع از حریم امامت و ولایت، فاطمه زهرا سلام الله علیها می باشد كه دفاعیات آن حضرت بر همگان روشن است و خود این حدیث مذكور در متن نیز یكی از همان دفاعیات می باشد چرا كه از صدر حدیث كاملا هویداست كه آن حضرت در مقام احتجاج بوده اند فلذا كلام را با استفهام انكاری آغاز نموده و فرموده اند:
اهل بیت علیهم السلام هیچ گاه از نقل حدیث زنان نهی ننموده اند و تعداد زنانی كه در طول تاریخ اسلام محدث بوده اند و در واقع در این زمینه پیرو فاطمه زهرا و فاطمه معصومه سلام الله علیهما بوده اند خارج از شماره است
« أنسیتم ...» یعنی: آیا فراموش كردید فرمایشات پیامبر صلی الله علیه و آله را در مورد علی علیه السلام؟
و باز الگوی دیگری برای بانوان در زمینه دفاع از حریم امامت و ولایت حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها می باشند كه به دنبال امام خود از مدینه، آن همه سختی راه را تحمل كردند و خود را با زحمت به ساوه رساندند اما تقدیر این بود كه به قم بروند و از آنجا به ذرای همیشه تاریخ نورافشانی كنند! فاطمه معصومه سلام الله علیها در این زمینه قطعا از مادر بزرگوار خود صدیقه كبری الگوبرداری نموده بودند.
از این ابحاث می توان این گونه نتیجه گیری نمود كه اگرچه در دین اسلام تأكید شده است كه زنان حتی الإمكان در پس پرده عفاف حجاب باشند و حضور در درون سنگر خانه و جبهه جهاد تربیت انسان، برای آنها از هر چیز دیگری بهتر است اما این مادامی است كه این جهاد با واجب بزرگتری كه دفاع از حریم ولایت است تزاحم نداشته باشد. آن وقت طبق قاعده "تقدیم اهمّ بر مهم" حتی فاطمه زهرا سلام الله علیها نیز كه عفیف ترین بانوی جهان بوده است به مسجد می رود و خطبه می خواند اما نه در حالت عادی بلكه فقط هنگام ضرورت!
پی نوشت ها:
1) مشكاة الأنوار ص236.
2) قاموس الرجال ج12 ص181.
3) قاموس الرجال ج12ص334.
4) قاموس ج12 ص334.
حمید حاج علی
مدّرس حوزه علمیه
منبع : بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان