صبر در احادیث اسلامی

به گفته بعضی از علمای اخلاق، روایاتی که درباره فضیلت صبر و شکیبایی ازمعصومین علیهم السلام به ما رسیده، بیش از آن است که به شمارش در آید. و در برخی از کتب که درباره صبر تالیف یافته، نزدیک به 900 حدیث از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله و ائمه معصومین علیهم السلام در این باره آمده است که به عنوان نمونه، بخشی از آن ها را گلچین نموده ایم: 

1- رسول خدا صلی الله علیه و اله فرمودند: «الصبر خیر مرکب ما رزق الله عبدا خیرا له و لا اوسع من الصبر، صبر بهترین مرکب سواری است، خداوند هیچ بنده ای را بهتر و گسترده از صبرروزی نداده است.»(28) 

تعبیر به «بهترین مرکب»، در این حدیث شریف اشاره به این دارد که صبر، وسیله رسیدن به همه سعادت ها و خوشبختی هاست و انسان بدون آن به هیچ مقامی در دنیا وآخرت نمی رسد! 

2- امیر مؤمنان علی علیه السلام می فرمایند: «علیکم بالصبر فان الصبر من الایمان کالراس من الجسد، بر شما باد صبر و استقامت کردن، زیرا صبر نسبت به ایمان، همانند سر به بدن است.»(29) 

نشان می دهد که صبر نقش کلیدی برای تمام ابعاد زندگی انسان دارد، به همین دلیل در ذیل همین حدیث آمده است «لا ایمان لمن لا صبر له، کسی که صبر و استقامت ندارد، ایمان او پایدار نخواهد ماند.» 

3- در حدیث دیگر، همان حضرت علیه السلام می فرمایند: «لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان، شخص صبور، پیروزی را از دست نخواهد داد هر چند طول بکشد.»(30) 

با توجه با این که هم صبر مطلق ذکر شده و هم پیروزی، نشان می دهد که این حکم در تمام ابعاد معنوی و مادی زندگی انسان هاست. 

4- پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله، صبر را به منزله نصف ایمان شمرده اند: «الصبر نصف الایمان، صبر نصف ایمان است.»(31) 

در بعضی از روایات، نصف ایمان را شکر گزاری و نصف دیگر آن را صبردانسته اند.صبر و استقامت برای رسیدن به نعمتها و سپس شکر نعمت، یعنی بهره برداری صحیح از مواهب و نعمت های الهی. 

روشن است که این حدیث، هیچ منافاتی با احادیث گذشته ندارد، زیرا همان طور که بیان شد، اگر مؤمن صبر نداشته باشد ایمانش به خاطر موانعی که بر سر راه دارد، از بین می رود، هم چنین اگر شاکر نباشد، طبق این بیان (و لئن کفرتم ان عذابی لشدید) نعمت هااز کفش می رود. 

5- در حدیث دیگر، رسول خدا صلی الله علیه و اله در تعبیر زیبای دیگری فرمودند: «الصبر کنزمن کنوز الجنة، صبر، گنجی از گنج های بهشت است.»(32) 

6- دلیل این امر با نقل حدیثی از امیر مؤمنان علیه السلام به وضوح روشن می شود: «الصبرعون علی کل امر، صبر و شکیبایی به پیشرفت هر کار (مهمی) کمک می کند.»(33)

زیرا همان گونه که می دانید، در نظام زندگی بر سر راه هر کار مهمی، موانعی قراردارد که عبور از آنها فقط با نیروی صبر و شکیبایی ممکن است. 

7- درباره شکیبایی در برابر گناه این حدیث نقل شده است: «و من صبر عن معصیة الله فهو کالمجاهد فی سبیل الله، کسی که در مقابل عوامل گناه صبر کند، مقامش همانند مجاهد در راه خداست.»(34) 

آری هر دو مجاهد «فی سبیل الله» اند، با این تفاوت که یکی با دشمن بیرونی (جهاد اصغر) و دیگری با دشمن درونی (جهاد اکبر) می جنگد. 

8- در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علیه السلام آمده است: «ان صبرت ادرکت بصبرک منازل الابرار و ان جزعت اوردک جزعک عذاب النار، اگر صبر کنی، به خاطر صبر خودبه مقامات ابرار و نیکوکاران می رسی و اگر بی صبری کنی، این بی صبری تو را در عذاب دوزخ وارد می کند.»(35) 

9- امام صادق علیه السلام درباره صبر در برابر بلاها و حوادث تلخ زندگی، می فرمایند: «من ابتلی من المؤمنین ببلاء فصبر علیه کان له مثل اجر الف شهید، هر کس از مؤمنان به بلایی گرفتار شود (و) شکیبایی را از دست ندهد، پاداش هزار شهید دارد».(36) 

مرحوم «علامه مجلسی» قدس سره، بعد از ذکر این حدیث در جلد 68 بحار الانوار، این سؤال را مطرح می کند که چگونه این پاداش صحیح است، در حالی که شهید خود ازصابران می باشد، زیرا در برابر دشمن صبر می کند تا شربت شهادت را می نوشددر جواب این سؤال می توان گفت:شهید در برابر تهاجمات دشمن صبر می کند وصابران در مقابل حوادث تلخ زندگی، مانند بیماری ها، ناکامی ها و از دست دادن عزیزان صبر می کنند. 

دلیل دیگری بر برتری او نسبت به اجر شهادت، این است که شهادت یک بار است، ولی گرفتاری های تلخ زندگی، هزاران بار تکرار می شود، 

10- پیغمبر اکرم صلی الله علیه و اله درباره پاداش معنوی صابران می فرمایند: «من ابتلی فصبر واعطی فشکر و ظلم فغفر اولئک لهم الا من و هم مهتدون، کسانی که به بلایی مبتلا شود وشکیبایی کند و نعمتی به او برسد و شکر آن را به جا آورد و مورد ستم واقع شود و (با بزرگواری) طرف راببخشد، چنین کسانی امنیت و آرامش (در قیامت دارند) و آنها دایت یافتگانند».(37) 

11- امام صادق علیه السلام می فرمایند: «الصبر یظهر ما فی بواطن العباد من النور و الصفاءو الجزع یظهر ما فی بواطنهم من الظلمة و الوحشة، صبر، آنچه را که در درون بندگان خدا ازنور و صفا وجود دارد، آشکار می کند و بی صبری و ناشکیبایی، آنچه را که در درون آنها از ظلمت ووحشت است، ظاهر می سازد.»(38) 

12- بحث احادیث صبر را با حدیث دیگری از امیر مؤمنان علیه السلام پایان می دهیم: 

 «الصبر مطیة لا تکبوا و القناعة سیف لا ینبوا، صبر و شکیبایی مرکبی است که هرگز به زمین نمی خورد و قناعت شمشیری است که هرگز از کار نمی افتد»(39) 

این ها بخش مختصری از احادیثی است که درباره اهمیت صبر انسان ها و پاداش شکیبایان وارد شده است. 

من از مفصل این قصه مجملی گفتم تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل 

پی نوشت ها: 

28- میزان الحکم، ج 2، ح 10025. 

29- نهج البلاغه، کلمات قصار 82. 

30- نهج البلاغه، کلمات قصار، حکمت 153. 

31- محجة البیضاء، ج 7، ص 106. 

32- محجة البیضاء، ج 7، ص 107. 

33- غرر الحکم، حدیث 765 

34- جامع الاحادیث الشیعه، ج 14، ص 253. 

35- شرح غرر الحکم، ح 3713. 

36- اصول کافی، ج 2، ص 92. 

37- مجمع الانوار، ج 2، ص 526 (حدیث 830) 

38- بحار الانوار، ج 68، ص 90، ح 44. 

39- بحار الانوار، ج 68، ص 96.