زائر همواره و در هر لحظه بايد توجه داشته باشد که به محيطي گام نهاده که براي همة موجودات، محيط امن و امان است؛ محيطي که درختان آنجا، بدون آن که آنها را با قفس‌هاي آهنين زره‌پوش کنند، از تجاوز در امان‌اند، حتي شاخه‌ها و بيخ و بن و ريشه و نيز بوته‌ها در مصونيت‌اند.
حتي اگر به درختي که در حرم روييده و شاخه‌هايي از آن به بيرون حرم سر در آورده، به احترام اين که اصل آن در حرم است، نمي‌توان تجاوز کرد و از آنها شکست و نيز اگر درختي در بيرون حرم روييده ولي شاخه‌اي از آن سر به حرم کشيده باشد، به هيچ‌جاي آن درخت نمي‌توان ارّه گذاشت و تجاوز کرد، و يا شاخة آن را شکست!در محيطي قدم مي‌گذارند که حيوانات و پرندگان و آهوان صحرا چهارفرسخ در چهارفرسخ از تعرّض انسان در امان‌اند؛ بنابراين نمي‌رمند، و نمي‌توان آنها را وحشت‌زده کرد و رم داد. خلاصه اين‌که حيوانات، پرندگان و گياهان همه در محيط امن الهي به سر مي‌برند و هيچ کس در محدودة حرم حقّ تعرّض بدانها را ندارد.«مسافران به سوي بيت، به محيطي وارد مي‌شوند که اگر کسي در آنجا کبوتري را از دستة کبوتران رَم دهد، براي جبران اين بي‌انضباطي بايد يک گوسفند کفّاره دهد،و هرگاه آن کبوتران رفتند و به جاي خود بازنگشتند بايد به تعداد هر کبوتر يک گوسفند کفّاره بدهد.به محيطي در‌مي‌آيند که حمل اسلحه و ابزار اسلحه در آنجا ممنوع و جرم است، بايد دل هرکسي در آن محيط، آرام و مطمئن باشد که احدي به او تعرّض نمي‌کند.» حاجي به محيطي گام مي‌نهد که اگر از کسي نسبت به ديگري ظلمي سرزند، در حکم الحاد و خروج از دين و به منزلة بي‌ديني است.به محيطي مي‌رود که اگر کسي مال بي‌سرپرستي از قبيل: چمدان، و کيف و اشياي ديگر ـ چه گران قيمت و يا ارزان ـ جلوي پاي خود ديد، نبايد آن را بردارد و اجازه ندارد حتي انگشت پايي به آن بزند.
اينها احکام الهي محيط حرم است چه موسم حج باشد و چه در غير موسم حج؛ براي همه نيز يکسان است چه زائر و چه غير زائر؛ چه مُحرم و چه غير‌مُحرم!
البته براي زائران و حاجيان در موسم حج از ابتداي ميقات تا پايان اعمال، تکاليف بيشتر و انضباطات فوق‌العاده‌تري وجود دارد که لازم است مراعات کنند ، و بي‌ترديد رعايت آن آداب، زمينة قبولي حج است.
در اينجا و با رعايت اختصار، آداب لازم براي هر زائر، به فراخور حال آورده مي‌شود؛ باشد که مسافران حرم امن الهي،آنها را رعايت کنند و حج خود را با رعايت آن آداب، به مرحلة قبولي برسانند.
1. هزينة سفر
کسي که قصد حج يا عمره دارد، لازم است هزينة اين سفر را از مال حلال و پاک بپردازد. مال حلال و پاک، مالي است که از طريق کسب مشروع و زحمت و کوشش صحيح به دست آمده باشد و حتي ذرّه‌اي آغشته به مال غصب، رشوه، دزدي، ربا، کم‌فروشي، حقّ ارث ديگران، اختلاس، و مال به دست آمده از راه فتنه‌گري و فساد در آن نباشد، و همة خمس و زکات و حقوق واجب و شرعي آن را پرداخته باشد.
حتي اگر ذرّه‌اي از مال حرام در اين سفر آغشته با مال حلال باشد، يقيناً مانع از قبولي است، چه رسد به اين که همة هزينة سفر از حرام باشد!! چه، در اين صورت صاحبان مال حرام، نه مستطيع‌اند و نه مي‌توانند به اين سفر معنوي بروند.آنان که خمس و زکات مال حلال به دست آمده را نپرداخته‌اند، براساس آيات و روايات و فتواي همة فقهاي شيعه، ثروتشان مخلوط به حرام است، و بايد براي پاک شدن ثروتشان تا آخرين درهم و دينار خمس و زکاتشان را بپردازند، آنگاه از آن پول تصفيه شده، حولة احرام و کفش لازم را بخرند، و پول قرباني را جدا بگذارند، و بقية هزينة سفر را تأمين نمايند.امام صادق (عليه السلام) مي‌فرمايد:
«مَن أَنفَقَ دِرهماً فِي الحَجّ کانَ خَيراً لَهُ مِن مِأئَةِ أَلفِ دِرهَـمٍ يُنفِقُها في حَقٍّ...
وَرُويَ أَنَّ دِرْهَماً فِي الحَجِّ خَيرٌ مِن أَلفِ أَلفِ دِرهَمٍ فِي غَيْرِهِ، وَدرهمٍ يَصِلُ إِلي الإِمامِ مِثل أَلف أَلف دِرْهَمٍ فِي حَجٍّ.وَرُويَ أَنَّ دِرْهماً فِي الحَجِّ أَفْضَل مِن أَلفَي أَلف دِرهَمٍ فيما سواهُ فِي سَبيلِ اللهِ عَزّوَجَلَّ».
يک درهم هزينه کردن در راه حج، بهتر است از صدهزار درهم در راه ديگري که آن هم حق باشد.
و روايت شده انفاق يک درهم در حج، بهتر از يک ميليون درهم در غيرحج است.و يک درهم سهم امام را پرداختن، مانند هزينه کردن هزار هزار درهم در حج است.و پرداختن درهمي در حج، بهتر از هزار هزار درهم در غير آن است.پس بياييد با پرداخت خمس و زکات و پاک کردن اموال خود، در هنگام احرام لبيک بگوييم و بشنويم، مبادا در جوابمان بگويند: «لا لَبَّيْکَ وَلا سَعْدْيکَ...».رسول‌خدا (صلّي الله عليه وآله) فرموده:
«کُلُّ نَعيمٍ مَسؤُولٌ عَنْهُ صاحِبُهُ اِلاّ ما کانَ في غَزْوٍ أو حَجٍّ»؛ «از هر نعمتي پرسش خواهد شد مگر پولي که در جهاد و حج هزينه شود».از امام‌صادق (عليه السلام) نيز روايت شده: هنگامي که حضرت‌موسي (عليه السلام) حج به جاي آورد، جبرئيل نزد او آمد. به جبرئيل گفت:براي کسي که حجّ اين خانه را با نيت صادقانه و هزينة پاک و حلال به جاي آورد، چه پاداشي است؟خداوند به جبرئيل وحي کرد که به او بگو: او را در رفيق اعلي با پيامبران، صدّيقان، شهدا و صالحان قرار مي‌دهم و اينان، رفيقاني نيکو هستند.
پس اگر کسي ثروتش را از راه حرام به دست آورده باشد، مستطيع نيست، اگر هم مال حلال مخلوط به حرام دارد، لازم است پيش از سفر حج تصفيه کند، و اگر پس از تصفيه به اندازة هزينة حج باقي بماند، مستطيع است.حضرت موسي بن جعفر (عليه السلام) فرمود: ما (اهل‌بيت) سه چيز را از اصل مال خويش يا مال پاک خود مي‌پردازيم:
1. مهرية زنان؛
2. هزينه سفر حج؛
3. پول کفن.
اگر در ميان زائران خانة خدا، کساني باشند که تحت تأثير آيات حج و روايات آن، و آداب ظاهري و باطني‌اش قرار نگيرند و مال و باطن و اعمال و اخلاق خويش را تصفيه نکنند، بايد پيش از ورود به عرصة ملکوتي حج از خواب غفلت بيدارشان کرده، حجاب‌هاي ظلماني را از چهرة قلبشان زدود تا به پاک کردن مال خود از حرام و پرداخت خمس و زکات اقدام نمايند؛ چرا که در غير اين‌صورت، لايق ورود به عرصة حج نمي‌شوند و حجّي مقبول به حضرت محبوب ارائه نخواهند داد.وظيفة روحانيون کاروانهاست که وظايف زائران را در اين سفر معنوي گوشزد کنند و بر مسافران حرم امن الهي هم واجب است که آن حقايق را با تمام وجود فراگيرند تا هنگامي که از سفر برمي‌گردند، در گفتار و کردارشان تحوّلي عميق ايجاد شده باشد، تا ديگران هم ميل ورود به عرصة اين سفر معنوي را پيدا کنند و پس از مدتي، جامعه‌اي ايمن از همة شرور ساخته شود و رعب و ترس و بي‌اعتمادي، تبديل به امنيت و اعتماد و محبت گردد و دادگستري‌ها بيکار شوند، و زندان‌ها در گوشه گوشة ممالک اسلامي به گلستان و بوستاني براي زندگي پاکان تغيير شکل دهد.
اتمام عمل، هميشه با حصول نتيجه منظور است، اگر زائر در سفر حج خود به حقايق الهي و نظامات اسلامي، و حالات ملکوتي آراسته شد و درون و برونش و مال و اموالش از ناپاکي‌ها و ناخالصي‌ها پيراسته گشت و پس از بازگشت، چه با عمل و چه با گفتار، مبلّغ حقايق شد و براي خدا واقعيات معنوي را به ديگران انتقال داد، حج و عمره را به اتمام رسانده است.
2. نيت
زائر بايد به حقيقت نيت خود پيش از سفر، توجه داشته باشد؛ هر عبادتي که با نيت صادقانه و براي خدا انجام گيرد، عبادت واقعي محسوب مي‌شود و شايستة قبولي درگاه حق بوده، مستوجب پاداشي عظيم است.عبادت، اگر خالصانه و به قصد فرمان بردن از حق صورت گيرد، به تکليف عمل شده، و اگر غير از اين باشد، مشقّت و زحمتي بدون پاداش از انسان صادر شدهو قابل قبول حق نخواهد بود؛ و در نهايت در پروندة عمل به عنوان اداي تکليف ثبت نمي‌شود. و به فرمودة قرآن برباد مي‌رود:(وَ قَدِمْنا إِلي ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً)؛
«و ما به بررسي و حسابرسي هر عملي که به عنوان عمل خير انجام داده‌اند مي‌پردازيم، پس همة آنها را [که به نيت غيرخالصانه و به ريا و خودنمايي انجام گرفته] غباري پراکنده مي‌سازيم».زائر بايد با توجه به خدا و قيامت و الگو گرفتن از اولياي الهي به‌ويژه انبيا و اهل بيت (عليهم السلام) نيتش را خالص قرار دهد و آن را آلوده به هواي نفس ننمايد و در اين عبادت جز به «وجه الله» نظري نداشته باشد:(إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَلا شُكُوراً).
باري، هدف زائر بيت الله الحرام نبايد سياحت، تجارت، استراحت، تماشاي مملکت ديگر و... باشد؛ چرا که به پيکرة معنويت اين سفر خدشه وارد مي‌شود.در هر صورت اگر عمل، حرکت، کوشش و انجام مسؤوليت بر نيت پاک و صادقانه استوار باشد، ماندني است و شايستة قبولي حضرت حق! و پاداش بزرگ و اجر عظيم برآن مقرر خواهد شد. امام سجاد (عليه السلام) در اين‌باره مي‌فرمايد:«لا عَمَلَ اِلاّ بِنِيَّةٍ»؛ عمل جز با نيت واقعي تحقق پيدا نمي‌کند، [و عمل بدون نيت صادقانه عمل نيست].«نيت» به منزلة ريشة عمل است و درخت عمل با نيت پاک و خالصانه و صادقانه ميوة ابدي مي‌دهد. از اين‌رو، رسول‌خدا (صلّي الله عليه وآله) نيت مؤمن را از عملش بهتر مي‌داند. حضرت صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) روايت مي‌کند:«نِيَّةُ المُؤْمِنِ خَيْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَنِيَّةُ الکافِرِ شَرٌّ مِن عَمَلِهِ وَکُلُّ عامِلٍ يَعمَلُ عَلي نِيَّتِهِ»؛ «نيت مؤمن از عملش بهتر است و نيت کافر از عملش بدتر، و هر عمل کننده‌اي براساس نيتش عمل مي‌کند».
منبع : برگرفته از کتاب ادب و آداب زائرتالیف استاد حسین انصاریان