برای اجابت دعا، رعایت چند نکته ضروری است:
١ـ با طهارت و وضوء بودن.
٢ـ رو به قبله بودن افضل است.
٣ـ اقرار به گناه و عصیان.
٤ـ خویشاوندان و دردمندان را در نظر داشتن.
٥ـ اعتقاد به خدا و صفات او.
٦ـ حسن ظن به خدا.
٧ـ خشوع و توجّه به معانی.
٨ـ اندیشه و تفكر و پند گرفتن از مضمون و محتوای دعا.
٩ـ تصفیه باطن از آلودگی.
10 ـ اخلاص.
در این نوشتار در مورد دعا مطالبی را تقدیم شما عزیزان می کنیم که با توجه به آن امید است که به استجابت نزدیکتر باشد:
١ـ دعا با توجه
دعاكننده باید توجه داشته باشد كه مخاطب او مالك و خالق اوست پس باید با تمام وجود توجهش به دعای خود باشد و معلوم است كه صرف حرف زدن بدون توجه در حقیقت بی اعتنایی به مخاطب است، هر چند خداوند متعال این بی اعتنایی را می بخشد اما نباید انتظار اجابت دعا را داشت. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «خداوند متعال دعای دل غافل را مستجاب نمی كند پس هنگام دعا با تمام وجود رو به سوی خدا بیاور، پس از آن یقین به اجابت داشته باش.» (1)
٢ـ دعا با قلب پاك
دلی كه پر از وسوسه های شیطانی و هواهای نفسانی است نمی تواند با مبدا خیر و كمال مطلق در ارتباط باشد وقتی دل در طلب گناه باشد بر زبان راندن دعا و درخواست خیر، فقط ابراز كردن چند جمله ی دروغ است لذا امیرمومنان علیه السّلام می فرمایند: «بهترین دعا آن است كه از سینه ای پاك و قلبی پرهیزگار صادر شود.» (2)
٣ـ دعا همراه خوف و طمع
اگر دعا با توجه باشد، هم خوف به همراه دارد و هم طمع؛ ترس از گناه كه مبادا انسان را مبغوض حق تعالی كند و در نتیجه مانع اجابت دعا بشود. اما از طرفی فضل و كرم خداوند باعث طمع انسان به استجابت دعا می شود. خداوند می فرماید: «در حال خوف و طمع دعا كنید.» (اعراف/ 56)
پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «وقتی كسی دعا می كند آن را عمومیت دهد (و برای دیگران نیز دعا كند) چرا كه باعث استجابت دعا می شود.»
٤ـ دعا با حال ذلت و گدایی
انسان همه ی هستی خود را از خدا دارد و هیچ چیز او از خودش نیست. چه چیزهایی كه مال شخص او، محسوب می شود و مخصوص خود اوست همچون روح و بدن. مال، همسر و فرزند؛ و چه نعمتهای عمومی كه همه ی بندگان خدا از آن بهره مندند و اغلب، این نعمتها مورد غفلت و فراموشی هستند مثل خورشید، دریا، زمین و حتی قوانین طبیعی این جهان. بنابراین انسانها به معنای واقعی، فقیر هستند پس در دعا باید اول توجه به این فقر و ذلت خود داشته باشد و با همان حال دعا كند. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «خداوند متعال به موسی وحی كرد: ای موسی، وقتی در پیشگاه من هستی، همچون بنده ی ذلیل و فقیر باش.» (3)
٥ـ خوش گمانی به خدا
برآوردن حاجت بندگان به هر اندازه بزرگ باشد برای خداوند، هیچ زحمتی ندارد و از طرفی خداوند كریم و بخشنده است و نعمتهای بی شماری را به بندگان خود داده است پس شایسته است انسان وقتی دعا می كند به اجابت آن خوش گمان باشد چنانكه امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «وقتی دعا كردی در همان حال فكر كن حاجتت برآورده شده و حاضر است» (4) همچنین پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله می فرمایند: به درگاه خداوند در حالی دعا كنید كه یقین به اجابت دارید. (5)
٦ـ اصرار در دعا
امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «قسم به خدا، چون بنده ای در حاجت خود اصرار كند خداوند حاجتش را برآورد (6)» و پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «هر كس دری را پی در پی بكوبد و اصرار كند عاقبت گشوده شود(7)
٧ـ دستها را بلند كردن
امام حسین علیه السّلام می فرمایند: «رسول خدا هنگام دعا دستانش را بالا می برد همچون مسكینی كه غذا طلب می كند.» (8) «از حضرت علی علیه السّلام پرسیدند: چرا باید دستها را به سوی آسمان بلند كرد در حالیكه خداوند همه جا هست. حضرت فرمودند: به دلیل آیه ی و فی السما رزقكم و ما توعدون (الذاریات/22) چون رزق و روزی انسان از آسمان نازل می شود.»(9)
٨ـ عمومیت دادن به دعا
پیامبر صلّی الله علیه و آله می فرمایند: «وقتی كسی دعا می كند آن را عمومیت دهد (و برای دیگران نیز دعا كند) چرا كه باعث استجابت دعا می شود.» (10) خود معصومین علیهم السلام این نكته را رعایت می كردند. «امام حسن علیه السّلام می فرمایند: یك شب مادرم به دعا ایستاد و من هر چه گوش كردم نشنیدم برای خودش دعا كند. پرسیدم چرا فقط برای دیگران دعا می كنید و خود را فراموش كرده اید. مادرم فرمود: الجار ثم الدار اول همسایه بعد اهل خانه.»(11)
٩ـ پنهانی دعا كردن
خداوند می فرمایند: «پروردگارتان را در حال تضرع و مخفیانه بخوانید» (اعراف/ 55) امام رضا علیه السّلام می فرمایند: «یك دعای پنهانی بنده برابر است با هفتاد دعایی كه به صورت آشكارا و علنی باشد.» (12) چرا كه بهترین راه برای فرار از ریا در عبادات، انجام مخفیانه آن است.
١٠ـ دعای جمعی
به فرموده ی حضرت علی علیه السّلام: «دست خدا همیشه همراه جماعت است.» (13)
دعا نیز اگر با جماعت باشد امكان اجابت آن بیشتر است. امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «هرگاه چهار نفر یك چیز را با هم از خدا طلب كنند، قبل از متفرق شدن، دعایشان اجابت می شود.» (14) همچنین می فرمایند: «وقتی پدرم از پیشامدی ناراحت می شد، زنها و بچه ها را جمع می كرد و دعا می فرمود و بقیه، آمین می گفتند.» (15)
آیا در خواندن دعا، بعضی از قواعد تلاوت قرآن مجید باید رعایت شود؟
امام صادق علیه السّلام می فرمایند: «هرگاه چهار نفر یك چیز را با هم از خدا طلب كنند، قبل از متفرق شدن، دعایشان اجابت می شود.»
در پاسخ به این پرسش، می توان گفت قواعد دو گونه است; یكی آن مواردی كه عدم رعایت آن موجب تغییر در معنا و مفهوم می شود. و چه بسا در مواقعی موجب بطلان خواسته ی ما بشود. به عنوان مثال تفاوت دو حرف هاء و حاء در دو كلمه ی اَهْوی و اَحْوی، به صورتی كه «هاء» در كلمه ی اَهْوی با محدود كردن هوا در میان تارهای صوتی به صورت ساده ادا می شود ولی در اَحْوی حرف حاء حلقی و با گرفتگی خاصی ادا می شود. (حبیبی، علی و شهیدی، محمد رضا، روان خوانی و تجوید قرآن كریم، ص 102) قسم دیگر قواعدی است كه عدم رعایت آن مخلّ در معنا نمی باشد. یعنی رعایت آن موارد در تلاوت دعا چندان ضروری به نظر نمی رسد، اعم آن موارد عبارت اند از حروف كوتاه (فتحه، كسره و ضمّه) و حروف كشیده (الف مدی، یاء مدی و واو مدی) و مدّ. مانند كلمه ی شاءَ كه در هنگام تلاوت، لازم نیست صدا بیش از اندازه كشیده شود زیرا چه این كار را انجام بدهیم یا ندهیم، در هر صورت معنا را می رساند. با توجه به مطالب فوق می توان نتیجه گرفت كه; رعایت قواعد در تلاوت دعا در موارد تمایز حروف ها ضروری است ولی در حرف های مدی و اِماله لازم نیست.
-----------------------------------------------------------------
(1) شیخ كلینی، كافی، ج 2، ص 473.
(2) ابن ابی جمهور احسائی، عوالی اللآلی، ج 4، ص 19.
(3) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 313.
(4) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 305.
(5) علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 90 ص 305.
(6) شیخ كلینی، كافی،ج 2، ص 475.
(7) غررالحكم، ص 193.
(8) علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 90، ص 294.
(9) همان، ص 308.
(10) شیخ كلینی، ج 2، ص 487.
(11) شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 7، ص 112.
(12) شیخ كلینی، كافی، ج 2، ص 476.
(13) نهج البلاغه، خطبه 127.
(14) شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 160.
(15) شیخ كلینی، كافی، ج 2، ص 487.
منبع : اندیشه قم