تخریب بقیع، مزد رسالت یا مبارزه با شرک؟

تخریب قبور ائمه بقیع، حرم امامین عسکریین و حتّی مرقد صحابه نبیّ گرامی اسلام مانند جناب حُجر بن عَدی مسئله ای است که در دوران مختلف و به بهانه های متفاوت مورد سوال و انتقاد از سوی موافقان و مخالفان واقع می گردد. پیروان تقی الدین ابوالعبّاس احمد بن عبدالحلیم بن تیمیّه الحرّانی (م 728 ق) کسانی هستند که معتقدند این اقدام بایستی صورت گیردبدین منظور فتوای او و مستندات آن را مورد بررسی قرار می دهیم.

مستند روایات ابن تیمیه
ساختن مساجد(مشاهد) بر قبور جایز نیست (و أَمَّا بِنَاءُ الْمَسَاجِدِ عَلَى الْقُبُورِ وَتُسَمَّى " مَشَاهِدَ " فَهَذَا غَیْرُ سَائِغٍ )فتوایی که مستند به این روایات است:
روایت اوّل: بنا بر نقل صحیحَین(صحیح بخاری و صحیح مسلم) پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند:خدا یهود و نصاری را لعنت کند ایشان قبور پیامبران خود را مساجد قرار دادند خدا آن ها را از این کار بر حذر می دارد.(1)
روایت دوم: پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند:کسانی که قبل از شما بودند قبر ها را به عنوان مساجد اختیار می کردند شما این کار را انجام ندهید شما را از این کار نهی می کنم.(2)
وی با استفاده از این روایات می گوید: ائمه مسلمین معتقدند اقامه نماز در مشاهد مطلوب نیست زیرا هیچ دلیلی بر وجوب یا استحباب آن نداریم بلکه اقامه نماز در مشاهد حرام است ولی در اینکه آیا اقامه نماز در مقبره چه حکمی دارد میان فقهاء اختلاف است سپس می افزاید دلیلِ نهی از اقامه نماز در مشاهد، شباهت به مشرکان است و اینکه مشرکان مبتلا به بت پرستی شدند پس برای جلوگیری از بت پرستی نه بر قبور بِنایی بسازیم و نه به زیارت آن ها برویم که به دنبال آن اقامه نماز در آن مشاهد خواهد بود. به این آیه توجّه کنید:{وَ قالُوا لا تَذَرُنَّ آلِهَتَكُمْ وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُواعاً وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْراً}(3) تعدادی از صحابه و تابعین در توضیح آیه گفته اند: ودّ، سواع، یغوث، یعوق و نسر اسامی افراد نیکی بودند که مردم بعد از مرگ ایشان بر سر قبور آن ها معتکف می شدند و در نهایت تمثالی از ایشان ساختند و به عبادت آن تمثال ها پرداختند.برای همین پیامبر ضمن دعایی به خدا عرض می کند:خدایا قبر مرا بتی که پرستش شود قرار مده غضب خدا شدید گشته بر کسانی که قبور انبیاء خود را مساجد قرار دادند.(4)
جالب اینکه ابن تیمیّه در صفحه بعد، زیارتی را برای اهل قبور از پیامبر صلّی الله علیه و آله نقل می کند و می نویسد: درباره قبوری که در مشاهد و غیر مشاهد هستند، سنّت برای زائران آنها این است که به میّت سلام کنند و برای آن میّت دعا کنند پیامبر صلّی الله علیه و آله به اصحاب خود یاد داد که هنگام زیارت قبور چنین بگویند:السَّلَامُ عَلَیْكُمْ أَهْلَ الدِّیَارِ مِنْ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُسْلِمِینَ وَإِنَّا إنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ عَنْ قَرِیبٍ لَاحِقُونَ وَیَرْحَمُ اللَّهُ الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنَّا وَمِنْكُمْ وَالْمُسْتَأْخِرِین نَسْأَلُ اللَّهَ لَنَا وَلَكُمْ الْعَافِیَةَ اللَّهُمَّ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُمْ وَلَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُمْ وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُم.(5)
گرچه دست کشیدن به قبر،اقامه نماز،دعا کردن با این اعتقاد که دعا در کنار قبر افضل است،نذر کردن و مانند آن بدعت است و از شعبه های شرک می باشد.(6) همان طور که ملاحظه می فرمایید در کلمات ابن تیمیّه اضطراب به چشم می خورد از طرفی او زیارت قبور را سنّت می داند و از طرفی ساختن بِنا و مسجد بر قبور و اقامه نماز در مشاهد را حرام می داند و از مظاهر شرک قلمداد می کند.حال که با فتاوای ابن تیمیّه آشنا شدیم به ارزیابی آن می پردازیم.
الف.مهمّترین اصل در اسلام مسأله توحید و پرهیز از شرک است ابن تیمیّه ساختن بِنا و مسجد بر قبور را شرک می داند امّا آیا واقعاً شرک است؟ باید به معنای توحید و شرک توجّه کنیم.معنای توحید
توحید در اصطلاح کلام اسلامی عبارت است از اعتقاد به اینکه واجب الوجود،خالق،ربّ تکوینی،ربّ تشریعی و إله و معبود منحصر به الله تبارک و تعالی می باشد.(7) در برابر آن شرک است یعنی انسان برای شخصی یا چیزی غیر از خدا مقام خدایی(ألوهیّت که مشتمل بر وجوب وجود،خالقیّت،ربوبیّت تکوینی و ربوبیّا تشریعی می شود)قائل باشد. اکنون که معنای توحید و شرک معلوم شد با استفاده از قرآن اثبات می کنیم ساختن مسجد بر قبور اموات،مصداق شرک نمی باشد.خدای متعال در جریان اصحاب کهف بعد از خواب سیصد ساله ایشان و اطّلاع مردم از حال آنها و اینکه اصحاب کهف نمی خواستند در دنیا زندگی کنند و رحلت کردند،از قول مردم حاضر چنین نقل می کند:{...فَقالُوا ابْنُوا عَلَیْهِمْ بُنْیاناً رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قالَ الَّذینَ غَلَبُوا عَلى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیْهِمْ مَسْجِداً}(8) بعضی از مردم گفتند بنیانی بر ایشان بِنا کنیم ربّ آنها به ایشان اعلم است در نهایت کسانی که بر ایشان غالب شدند گفتند بر ایشان مسجدی می سازیم.یعنی محلّی برای عبادت پروردگار نه پرستش اصحاب کهف چون آنها نشانه قدرت خدا هستند.دقّت کنید اگر این اقدام مردم مصداق شرک بود و خدا آن را نمی پسندید،حتماً اقدام آنها را محکوم می کرد زیرا روش قرآن در نقل کارهای گذشتگان همین است اگر کاری بر خلاف خواست خدای متعال باشد حتماً محکوم می شود در غیر این صورت سکوت خدا به عبارت دیگر تقریر خدا نشان صحّت آن اقدام می باشد.
ب.ابن حجر عسقلانی در کتاب فتح الباری که یکی از مهمّترین شروح صحیح بخاری است در توضیح عنوان (باب زیارة القبور)از کتاب صحیح بخاری می نویسد:بخاری عنوان را به این صورت آورده و تصریح به حکم آن نکرده چون در این مسأله اختلاف است سپس به روایت مسلم (9) اشاره می کند:
رسول خدا صلّی الله علیه و آله فرمودند:در گذشته شما را از زیارت قبور نهی کردم پس(اکنون)قبور را زیارت کنید و در برخی نقل های دیگر اضافه ای دارد:زیارت قبور،آخرت را یادآوری می کند.
آن گاه می افزاید:حاکم نیشابوری(10) از طریق ابن أبی ملیکه نقل می کند:أمّ المؤمنین عایشه را دیدم که به زیارت قبر برادرش عبدالرحمن رفته بود،به او گفته شد مگر رسول خدا از زیارت قبور نهی نکرد؟ پاسخ داد چرا نهی کرده بود بعد از آن دستور به زیارت قبور داد.(11)
از این روایت فهمیده می شود که بر فرض صحّت منع زیارت قبور و ساختن بِنا بر قبور،این منع موقّتی بوده نه دائمی یعنی در دوره ای مردم قبور اموات خود را می پرستیدند و برای مبارزه با آن،زیارت قبور و ساختن بِنا و یا حتّی مسجد بر قبور ممنوع شده بود.
روشن است که اگر توحید در جامعه اسلامی حاکم شود دیگر کسی گرفتار پرستش قبور نخواهد شد برای همین نه تنها منع زیارت قبور رفع شد بلکه پیامبر صلّی الله علیه و آله ما را به زیارت قبور سفارش هم نمودند چرا که سبب یادآوری مرگ و قیامت می شود.
ج.مسأله ای که میان علمای اسلامی اختلافی می باشد نباید سبب شود که هر طرف،طرف دیگر را مشرک بداند و تکفیر کند.
د.قرآن کریم مزد رسالت نبیّ گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله را مودّت قُربی دانسته است(12) و رفتن به زیارت خاندان رسالت یکی از بهترین مصداق های ابراز مودّت و محبّت به اهل پیامبر صلّی الله علیه و آله می باشد با این توضیح که ما برای هیچ کدام از افراد اهل بیت،مقام خدایی(ألوهیّت)قایل نیستیم و فقط ربّ العالمین را می پرستیم.(13)
بنابراین تخریب قبور اولیای دین چه توجیهی می توان داشته باشد؟مزد رسالت یا مبارز با شرک؟!
پی نوشت ها
1.عَن النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آله و سَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ:لَعَنَ اللَّهُ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَى اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِیَائِهِمْ مَسَاجِدَ یُحَذِّرُ مَا فَعَلُوا،این عبارت و شبیه آن در چند جای صحیح بخاری آمده است:ج1،ص110؛ج 1،ص113؛ج2،ص91؛ج4،ص144؛ج5،ص139 و در صحیح مسلم در ج2 ص67 نقل شده است.
2.وَفِی الصَّحِیحِ أَیْضًا عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ:إنَّ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ كَانُوا یَتَّخِذُونَ الْقُبُورَ مَسَاجِدَ أَلَا فَلَا تَتَّخِذُوا الْقُبُورَ مَسَاجِدَ فَإِنِّی أَنْهَاكُمْ عَنْ ذَلِكَ.صحیح مسلم،ج2،ص67.
3.نوح/23
4.تقی الدین احمد بن تیمیّه،مجموع الفتاوی،مَجمَع الملک فهد لِطِباعَة المُصحَف الشّریف،المدینة المنورّة،1416ق،ج24،ص318و 319.
5. (سلام خدا بر شما اهل خانه های (ابدی)از مؤمنین و مسلمین،ما اگر خدا بخواهد به زودی به شما ملحق می شویم...) این مکالم با اموات اثبات می کند انسان بعد از مرگ نابود نمی شود بلکه همچنان به حیات خود ادامه می دهد.
6.تقی الدین احمد بن تیمیّه،مجموع الفتاوی،مَجمَع الملک فهد لِطِباعَة المُصحَف الشّریف،المدینة المنورّة،1416ق،ج24،ص321و322.
7.مصباح یزدی،محمد تقی،خدا شناسی(ویراست جدید)،مؤسس آموزشی و پژوهشی امام خمینی،چاپ اوّل،1389ش،ص180.
8.کهف/21.
9.مسلم بن حجّاج بیشابوری،صحیح مسلم،دار الفکر،بیروت،ج3،ص65.
10.حاکم نیشابوری،المستدرک علی الصّحیحین،ج1،ص374.
11.ابن حجر عسقلانی،فتح الباری بشرح صحیح البخاری،دار المعرفة للطباعة والنشر،بیروت، ج3،ص118.
12.{...قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى...}شوری/23.
13.محقّق فقید علّامه سیّد مرتضی عسکری تحلیلی در جعلی بودن روایات تسویه و تخریب قبور دارند که به دلیل طولانی شدن مقاله از طرح آن صرف نظر کردم.علاقمندان به کتاب "معالم المدرستین" ایشان مراجعه نمایند.لازم به ذکر است این کتاب با عنوان "ویژگی های دو مکتب" به فارسی ترجمه شده است.