با امام باقر(ع) در سایه قرآن

بدون شک سخنان معصومان و ائمه اطهارعلیهم السلام هماره روشنگر معنای آیات نورانی قرآن کریم بوده است. در این سلسله مقالات برآنیم با مشعل فروزان بیانات حضرت امام باقرالعلوم(ع) آسمان معرفت را بشکافیم و چندگام به حقیقت نزدیک شویم.

زنگار دلها

قرآن درباره مجرمان و گناهکاران جسور که به بهانه های واهی ازاجابت دعوت الهی سرباز می زنند، می فرماید:

(کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون) چنین نیست که آنهاگمان می کنند، بلکه کارهایشان همچون زنگاری بر دلهایشان نشسته است. (و از درک حقیقت محروم گشته اند. )

امام باقر(ع) در باره این آیه می فرماید:

هیچ بنده مومنی نیست مگر آنکه در قلبش یک نقطه سفید (ونورانی) وجود دارد، پس آنگاه که از وی گناهی سرزند، در میان آن نقطه سفید، نقطه سیاهی ایجاد می گردد. پس اگر توبه کند، آن سیاهی رخت بر می بندد; و اگر در گناهان غوطه ور گردد، بر سیاهی افزوده می شود تا آنکه تمام سفیدی را می پوشاند. وقتی سفیدی پوشانده شد، دارنده چنین دلی دیگر هرگز روی سعادت را نخواهددید و این است معنای سخن خداوند که می فرماید: (کلا بل ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون)

فروش دین به دنیا

در مورد متعددی از قرآن به آیاتی برمی خوریم که یهود را به پیروی از قرآن فرا می خواند، در یکی از این آیات می خوانیم:

«به آنچه نازل کرده ام (قرآن) ایمان آورید که تایید و تصدیق کننده کتابی است که شما با آن سروکار دارید (توارت) و نخستین کافر به آن نباشید و آیات مرا به بهای ناچیزی نفروشید و تنهادر برابر من تقوا پیشه سازید.» امام باقر(ع) در مورد شان نزول آیه فوق می فرماید: برای حیی بن اخطب و کعب بن اشرف وگروهی دیگر از عالمان یهود، هر ساله مجلس میهمانی بسیار مجللی از طرف یهودیان ترتیب داده می شد. این افراد راضی بنودند، باتصدیق و تایید قرآن، آن منافع را از دست بدهند. به همین جهت تورات را تحریف کرده، آیاتی از آن را، که در زمینه اوصاف پیامبر اسلام (ص) بود، به بهای ناچیز (مجالس و یا پولهایی که به جیب آنها سرازیر می شد.) فروختند.

درس عبرت از انسانهای مسخ شده

همان طور که می دانیم روحیه سرکشی و نافرمانی از دستوراهای الهی و علاقه شدید به مال دنیا از ویژگیهای یهود بوده، آیاتی از قرآن بدانها اشاره کرده است، ماهیگیری در شنبه یکی ازمظاهر این علاقه است: خداوند به یهود فرمان داده بود روز«شنبه » را تعطیل کنند; اما گروهی از آنها که کنار دریامی زیستند و مشمول حکم الهی بودند، دلشان نمی آمد آن روز ازماهیهای فراوان و چشمگیر بگذرند. اتفاقا روزهای شنبه ماهیهای بیشتری می آمد. آنها با ترفند و حیله گری روز شنبه نیز ماهیگیری می کردند تا آن که عذاب خدا آنها را فرا گرفت. در همین زمینه درقرآن چنین می خوانیم: قطعا حال کسانی (یهودیانی) که در روزشنبه نافرمانی کردند، دانستید. (و نیز به عذاب ما آگاه شدیدکه) به آنها گفتیم: همچون بوزینگان طرد شده در آیید و آنهاچنین شدند.

در آیه بعد از آن می فرماید: ما این جریان را مجازات و درس عبرتی برای پیش روی آن واقعه (مابین یدیها) و پشت آن(ماخلفها) قرار دادیم.

امام باقر(ع) در توضیح مابین یدیها و ماخلفها می فرماید:

(مقصود از «مابین یدیها»، نسل آن زمان و مراد از«ماخلفها» ما مسلمانان هستیم. یعنی این درس عبرت مخصوص بنی اسرائیل نبود و همه انسانها را شامل می شود.» در مرحله عمل روشن می شود هر فرد چه کاره است و تنها ادعای ایمان کافی نیست.

آیا می توان باور کرد: کسی ایمان به خدا داشته باشد اما بادشمنان خدا دست دوستی دهد و آنها را محرم اسرار خویش سازد؟ درقرآن می خوانیم: آیا گمان کرده اید به خود واگذار می شوید وخداوند کسانی را که جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او ومومنان محرم اسراری نگرفته اند، معلوم نمی دارد؟ و خداوندبدانچه انجام می دهید آگاه است.

امام باقر(ع) در باره آیه فوق فرمود:

جز خدا محرم اسراری نگیرید که در این صورت مومن نخواهید بود.

همانا هر سبب و نسب (قرابت) و محرم اسرار گرفتن و بدعت وشبهه ای بریده خواهد شد مگر آن چیزی که قرآن آن را اثبات کرده است. (تقوا)

گمان می نمایید آیا شما

بگردید بی آزمایش رها ؟

نکرده خدا تا به امروز فاش

مقام شما را به سعی و تلاش

کدامینتان هست مومن درست

که از غیر یزدان خود دست شست

نگیرد دگر دوست غیر از خدا

بجز مومنان و بجز مصطفی

به هر کارتان هست یزدان خبیر

بود آگه از رازهای ضمیر 

نور نبوت و ولایت

در قرآن می خوانیم: او خدایی است که خورشید را مایه روشنایی وماه را نوربخش قرار داد; هوالذی جعل الشمس ضیاء والقمر نورا.

امام باقر(ع) در باره آیه فوق چنین می فرماید:

خداوند زمین را به نور محمد(ص) روشن ساخت، همان گونه که با نورخورشید آن را روشن گرداند. به همین جهت، محمد(ص) را به خورشیدو وصی اش علی(ع) را به ماه تشبیه کرده است.

رهبری، خار چشم دشمن

حمله به رهبری امت اسلامی یکی از ترفندها و نقشه های اصلی دشمنان دین است که از همان صدر اسلام در صدر توطئه های آنهاقرار داشته است. در همین زمینه در قرآن می خوانیم:

«منافقان از آن بیم دارند که آیه ای علیه آنها نازل شود و به آنها از اسرار درونشان خبر دهد.» (ای پیامبر به آنها) بگو:

استهزا و تمسخر کنید، خداوند آنچه را از آن بیم دارید آشکارمی سازد.

و اگز از آنها بپرسی، (در توجیه کارشان) می گویند: ما شوخی می کردیم و بازی. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره می کنید؟

بگو: عذرخواهی دیگر سودی ندارید. شما پس از ایمان آوردن کافرشدید، اگر گروهی از شما را (به خاطر توبه) ببخشیم، گروه دیگری را عذاب خواهیم کرد، زیرا آنها مجرمند.

امام باقر(ع) در شان نزول آیات فوق می فرماید:

گروهی از منافقان در جلسه ای سری برای کشتن پیامبر اسلام(ص)

نقشه کشیدند که پس از برگشتن از جنگ تبوک در یکی از گردنه هابه صورت ناشناس کمین کنند; شتر حضرت را رم دهند و حضرت را به قتل رسانند. خداوند پیامبرش را از این نقشه مطلع ساخت و حضرت نیزدستور داد گروهی از مسلمانان مراقب باشند تا آنها را متفرق کنند. هنگامی که پیامبر(ص) به محل مورد نظر (گردنه) رسید،عمار مهار شتر حضرت را در دست داشت و حذیفه از پشت سر، آن رامی راند. در این هنگام، منافقان با صورتهای پوشیده هجوم آوردند.

پیامبر(ص) به حذیفه فرمود: به صورت مرکبهای آنها بزن تا دور شوند و حذیفه نیز چنین کرد. هنگامی که پیامبر(ص) به سلامت از گردنه گذر کرد، به حذیفه فرمود:

آنها را شناختی؟ گفت: خیر، هیچ کس را نشناختم. سپس رسول خدا(ص) نام همه آنها را برشمرد. حذیفه گفت: اکنون که چنین است چرا گروهی را نمی فرستی آنها را به قتل رسانند؟

فرمود: «دوست ندارم عرب بگویند هنگامی که محمد بر یارانش پیروز شد به کشتن آنها پرداخت.»

پیشتازان عرصه جهاد را دریابید!

افرادی که درآمد زیاد نداشتند و به قول امام خمینی(ره) «ازپابرهنگان بودند» مخلص ترین یاران پیامبر اسلام(ص) شمرده می شدند. آنها از دیار خود دل کنده، به خدا دل بسته بودند، درمیدانهای کارزار از جان مایه می گذاشتند و وقت نداشتند تادنبال منافع شخصی و سفرهای تجارتی بروند و برای خود کاخ بسازند. لذا خداوند منان به مسلمانان دستور داده بود تا به این دسته از برادران خویش کمک مالی کنند.

در همین زمینه درقرآن می خوانیم:

(انفاق شما، مخصوصا باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدادر تنگنای (اقتصادی) قرار گرفته اند، نمی توانند مسافرت (تجارت)

کنند. و نا آگاهان آنها را، از شدت خویشتن داری، بی نیازمی پندارند، اما آنها را از چهره هایشان می شناسی و هرگز بااصرار از مردم چیزی نمی خواهند; و هرچیز خوبی را در راه خداانفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.

امام باقر(ع) فرمود: این آیه در باره «اصحاب صفه » نازل شده است. کنار مسجد (پیامبر(ص » روی صفه ای (سکوی بزرگی) جای داشتند... و خداوند به مردم دستور داد از کمک به این دسته ازبردران خود دریغ نورزند. آنها نیز چنین کردند.

مجله:فرهنگ كوثر - شماره 31