تقوا یک نیروى باز دارنده درونى است که در وجود انسان به وجود می آید و او را در برابر ارتکاب کارهای خلاف حفظ مى‌کند. کمال تقوا آن است که علاوه بر دوری از گناهان و محرمات، از مشتبهات نیز اجتناب شود.
تقوا کلمه‌ای است که بیش از دویست مرتبه در قرآن شریف تکرار شده، یکی از این موارد، آیه 26 سوره اعراف می فرماید: خداوند در قرآن کریم می‌‌فرماید: «یا بَنی آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُون» ای فرزندان آدم! لباسى براى شما فرستادیم که اندام شما را مى‌‌پوشاند و مایه زینت شما است. اما لباس پرهیزگارى بهتر است! اینها (همه) از آیات خدا است، تا یادآور (نعمت‌‌هاى او) شوند!
تقوا یعنی اهمیّت به واجبات مخصوصاً نماز اول وقت، اهمیّت به مستحبّات مخصوصاً خدمت به خلق خدا. اهمیّت به اجتناب از گناه و اگر گناه آمد فوراً تدارک و جبران و عذر خواهی از خداوند.
مراتب تقوا
تقوا كه از والاترین كمالات معنوی است، مانند دیگر كمالات معنوی، دارای مراتبی است كه از یك زاویه علمای اخلاق برای تقوی سه مرتبه ذكر كرده اند كه به آنها اشاره می كنیم: (مصباح یزدی، محمد تقی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1375، ص 361 و 362)
1ـ نگهداری نفس از عذاب جهنم و خلود در آن؛ این مرتبه، با انجام اعمال صالح و ترک محرمات و داشتن عقاید صحیح، حاصل می شود چرا كه تقوا به معنای صیانت نفس و بازداشتن خود از مخالفت خدا، تنها به معنای پرهیز از گناه نیست؛ از این جهت تقوا هم در عقائد راه دارد و هم در غیر عقائد.
2ـ مرتبه دوم تقوا این است كه علاوه بر ترك گناهان از مشتبهات و مكروهات نیز دوری گزیند.
تقوا کلید هدایت است و فرد با تقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداش های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.
3ـ مرتبه سوم تقوا این است كه علاوه بر حفظ اعضاء و جوارح از محرّمات و مشتبهات و مكروهات دل را از آنچه مرضی خدا نیست، حفظ كند و اندیشه گناه و كار زشت هم به دل راه ندهد.
البته انسان هر اندازه قدرت دارد، باید در به دست آوردن تقوا تلاش نماید كه هر كدام از این مراتب را به دست آورد، خیر و غنیمت می باشد.
آثار تقوا
تقوا آثار مثبت زیادی در زندگی انسان دارد که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. انسان سازی: امام علی (علیه السلام ) می فرماید: تقوا یک خصلت روحی و یک تربیت معنوی است که در پرتو آن جان انسان ساخته و پرداخته می شود. (نهج البلاغه خطبه متقین)
2. مسؤلیت پذیری: فرد با تقوا از زیربار مسئولیت های شرعی شانه خالی نمی کند و مشتاقانه می پذیرد و سختی ها و مشکلاتش را هموار می کند.
3. آزادگی: تقوا وسیله آزادی انسان از هر بندگی است کسی که دارای تقوا است در برابر شهوات به زانو در نمی آید؛ در برابر مقام و دیگر تمایلات نفسانی تسلیم نمی شود، بنابر این از هر هلاکتی در امان است.
4. رستگاری در آخرت: تقوا کلید هدایت است و فرد با تقوا با انجام کارهای مثبت و گام برداشتن در مسیر هدایت علاوه بر سعادت در دنیا به کسب پاداش های اخروی و ذخیره آن برای روز معاد موفق می شود.
برخی از راه های تقویت تقوا
1 . كسب علم
آگاهی از معارف دینی و دانستن حكم خدا و نظر شرع و عقل، لازمه تقواپیشگی است و كسی كه از كارهای زشت و زیبا خبر ندارد، نمی تواند آنها را ترك كند.
2 . ایمان به خدا
در بیشتر آیات و روایات،تقوا با واژه مقدّس «الله» همراه است و بیانگر آن است كه در واقع، «تقوا»، در رابطه با خدا و ایمان به عالم غیب معنا پیدا می كند و باید گفت: یك واژه صد در صد دینی و اسلامی است. قرآن مجید نیز در موارد متعددی، تقوا را مشروط بر ایمان به خدا كرده است.
3 . پرستش خدا
اگر تقوا را به سنگری تشبیه كنیم كه مؤمن در آن به جنگ با شیطان می پردازد، عبادت و پرستش، نقش ارتباط مستمرّ و دریافت فرمان و كمك از فرمانده مطلق هستی را ایفا می كند و هر چه این ارتباط قوی تر و بیشتر باشد، رزم، سنگر و رزمنده نیز قوی تر و محفوظ ترند و مأموریت نیكوتر انجام می گیرد و اگر برعكس، ارتباط ضعیف و اندك باشد، آسیب پذیر خواهند شد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر كس تقوا روزى اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى او شده است. (نهج الفصاحه ص 769 ، ح 3015)
4 . چشم پوشی از مادّیات
از دیدگاه قرآن، مظاهر مادّی دنیا «مطاع اندك» («قُل مَتاعُ الدّنیا قَلیلٌ» نساء (4)، آیه 77) است و ارزش آن را ندارد كه همّت انسان را به خود معطوف دارد. متقیان ضمن فعالیت های گوناگون اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و ... همیشه دل در گروه معشوق واقعی دارند و بر آوردن نیازهای بعد مادّی زندگی را از واقع بینی و تحلیل صحیح مسائل مادّی باز نمی دارد، انسان متّقی، با الهام گیری از كتاب و پیامبر خدا، همه مظاهر مادّی حتّی جسم خویش را فناپذیر می داند و چنین بینشی سبب می شود كه؛
ـ نفس را از گرایش های ناروای دنیایی، باز دارد.
ـ از افراط و تفریط در پاسخ دادن به غرایز حیوانی، خودداری كند.
ـ از خصومت ورزی، ثروت اندوزی، جاه طلبی و ... پرهیز نماید و ....
امثال چنین اقداماتی، از نتایج تقواست و هر قدر، مؤمن از دلبستگی به دنیا فاصله بگیرد، به تقوای حقیقی نزدیك تر می شود. امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ در كلام نغز و شیوایی، این ارتباط را چنین بیان می كند:
حَرامٌ عَلی كُلِّ قَلْبٍ مُتَوَلِّهٍ بِالدُّنیا اَنْ یَسْكُنَهُ التَّقوی» (شرح غررالحكم، ج 3، ص 405)بر هر قلب فریفته دنیا حرام است كه تقوا در آن جای گیرد.
کلام آخر:
حال که اهمیت تقوا تا حدودی روشن شد پس بجاست که ضمن رعایت حریم های الهی، هرگاه که حال خوشی داریم و شرایط دعا فراهم است از خدا بخواهیم علاوه بر خودمان، فرزندانمان نیز متّقی و مؤمن شوند.
و چه زیبا فرمود پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که: هر كس تقوا روزى اش شود، خیر دنیا و آخرت روزى او شده است. (نهج الفصاحه ص 769 ، ح 3015)
منابع:
سایت آیت الله مظاهری
سایت اسلام کوئیست
فرآوری: آمنه اسفندیاری
منبع : سایت اندیشه قم