ادب، هنری آموختنی است که باید نکته های دقیق تربیتی را دریافت کرده و به آنها عمل کنیم. آشنایی با دستورات اسلام و روش زندگی پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) و الگوگیری از آنان بهترین و نزدیک ترین راه برای رسیدن به اخلاق و ادب نیکو است.
ادب مجموعه ای از نیکی هاست که همه ی مردم به عنوان یک فضیلت اخلاقی آن را می شناسند. ما نیز به عنوان یک مسلمان باید این فضیلت اخلاقی را در قرآن و سیره ی عترت جستجو کرده و به آن عمل کنیم. زیرا بهترین الگوی ادب آیات الهی و سیره ی اهل بیت علیهم السلام است.
قرآن کریم، ادب ستان الهی است در حقیقت، قرآن کریم صحیفه ای است آسمانی که به عنوان نسخه ای شفابخش و مجموعه ای از رهنمودهای خداوند برای آموختن «آداب» چگونه بودن و چگونه زیستن نازل شده است.
همینطور همه ی اهل بیت علیهم السلام بهترین الگو در اخلاق و ادب بوده و همه ی آن بزرگواران به زینت ادب مزین بودند و البته رمز برتریشان بر جهان هستی، خوبی ها و صفات نیک و مهم تر از همه ادبشان بود. مثلا در روایتی آمده است که یكى از كنیزان امام حسن علیه‌السلام دسته گلى به ایشان تقدیم كرد. امام به او فرمود: تو در راه خدا آزادى! دلیل این كارشان را پرسیدم. فرمود: خداوند، ما را [این گونه] ادب آموخته است ، آن‌جا كه {در قرآن كریم} مى‌گوید: «و چون احترام شُدید، به بهتر از آن، پاسخ گویید» و بهتر از هدیه او، آزادى او بود! (مناقب(ابن شهر آشوب) ج4 ، ص18)
یا در روایتی دیگر آمده است که دعبل بن على به خدمت امام رضا علیه السلام رسید و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند . دعبل آن را گرفت، اما خدا را سپاس نگفت. امام به او فرمودند: چرا خداوند را سپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار دیگر خدمت امام رضا علیه السلام رسیدم و ایشان فرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا را سپاسگزارم . امام به من فرمودند : ادب را به جا آوردى. (کافی ج1 ، ص496 ، ح8)
ادب را از بهترین معلم عالم بیاموزیم:
«سیره پیامبر»، یک کتابِ ادب آموزی است. رفتار پیامبر، نمونه عالی اخلاقی و معاشرت والا است. به چند نمونه از ادبِ برخورد پیامبر با دیگران اشاره می کنیم:
امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، یك روز آن را براى ادب خود قرار ده تا از آن براى روز مُردنت كمك بگیرى. به امام گفته شد : این كمك گرفتن چگونه است؟ فرمودند : به این‌كه آنچه را از خود برجا مى‌گذارى ، خوب برنامه‌ریزى كنى و محكم‌كارى نمایى. (کافی ج8 ، ص150 ، ح132)
رسول خدا با هر کس روبه رو می شد، سلام می داد، هم به کوچک، هم بزرگ. (علامه طباطبائی، سنن النبی، ص41، 43 و 75)
هیچ گاه پای خود را پیش کسی دراز نمی کرد. هنگام نگاه، به صورت کسی خیره نمی شد، با چشم و ابرو به کسی اشاره نمی کرد، هنگام نشستن، تکیه نمی داد. (سنن النبی، ص 45، 46، 47، 73 و 61)
وقتی با مردم دست می داد و مصافحه می کرد، هیچ گاه دست خود را عقب نمی کشید، تا طرف مقابل دست خود را بکشد. هیچ خوراکی را مذمّت نمی کرد. (سنن النبی، ص 41 و 47) به هیچ کس دشنام و ناسزا نمی گفت و سخن ناراحت کننده ای بر زبان نمی آورد و بدی را با بدی پاسخ نمی گفت. زیر انداز خود را به عنوان اکرام، زیر پای کسی که خدمتش می رسید پهن می کرد. (سنن النبی، ص 75 و 76) از روز بعثت تا دم مرگ، هرگز در حال تکیه دادن غذا نخورد. (بحارالانوار، ج 16، ص 237) هدیه افراد را (هر چند اندک و ناچیز) قبول می کرد. بیشتر اوقات، رو به قبله می نشست. (بحارالانوار، ج 16، ص 227 و 240) زانوهایش را پیش اشخاص، باز نمی کرد و بیرون نمی آورد. بر تندخویی غریبه ها در سؤال و درخواست و سخن صبر می کرد. هیچ کس را ملامت و سرزنش نمی کرد و در پی کشف اسرار دیگران نبود. (مکارم الاخلاق، ص 17، 15 و 13)
خنده هایش تبسم بود و هرگز قهقهه سر نمی داد. (سنن النبی، ص 75) بسیار شرمگین و باحیا بود. سخن کسی را قطع نمی کرد. از جلوی خودش غذا می خورد. کار افراد را به هر شکلی راه می انداخت و ... بسیاری از فضایل برجسته دیگر که همه حاکی از روحی بلند و اخلاقی والا و ادبی متعالی بود. (اقتباس از سایت حوزه نت)
اهمیت ادب در سخنان رهبری:
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دام ظله در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور رعایت ادب را یکی از مصادیق مهم سبک زندگی دانستند و فرمودند: «یکی از کارهای مهم ادب است. فرنگی ها در برخوردهای معمولی‌شان خیلی مقیّد به ادب نیستند؛ ما ایرانی‌ها از قدیم معروف بودیم به اینکه در گفتارهایمان، در مخاطباتمان ملاحظه‌ی ادب را میکنیم؛ احترام طرف مقابل را حفظ می کنیم. اینها میخواهند این را عوض کنند و متأسّفانه یک جاهایی هم موفّق شده‌اند»
اهمیت ادب در روایات:
1ـ امام على علیه السلام فرمودند: ادب بیاموزید، زیرا كه [در این صورت] اگر پادشاه باشید، برجسته مى‌شوید، اگر میانه باشید، سرآمد مى‌شوید و اگر تنگ‌دست باشید، با ادبتان گذران زندگى مى‌كنید. (شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج20 ، ص304 ،ح483)
2ـ امام على علیه السلام فرمودند: تو را سفارش مى‌كنم به مداراى با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران (دینى)؛ چرا كه سرور اولین و آخرین، تو را چنین ادب آموخته و فرموده است : «گذشت كن از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه برقرار كن با كسى كه با تو قطع رابطه كرده و عطا كن به كسى كه از تو دریغ نموده است» (بحار الأنوار(ط-بیروت) ج 75، ص 71، ح 34)
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند ، ادب است نه مال ، زیرا مال از بین میرود و ادب باقی می ماند. (کافی جلد 8 صفحه 150 حدیث 132)
3ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: پدرم علیه السلام مرا به سه چیز ادب آموخت و از سه چیز نهى ام فرمود . سه نكته ادب این بود كه فرمود : فرزندم! هركس با دوست بد بنشیند ، سالم نمى ماند و هر كس گفتارش را كنترل نكند، پشیمان مى شود ، و هر كس به جایگاه هاى بد وارد شود ، مورد بدگمانى قرار مى گیرد (زیر سؤال مى رود) و آن سه چیز كه مرا از آن نهى فرمود: دوستى با كسى كه چشم دیدن نعمت كسى را ندارد، و با كسى كه از مصیبت دیگران شاد مى شود و با سخن‌چین. (تحف العقول ص376)
4ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، یك روز آن را براى ادب خود قرار ده تا از آن براى روز مُردنت كمك بگیرى. به امام گفته شد : این كمك گرفتن چگونه است؟ فرمودند : به این‌كه آنچه را از خود برجا مى‌گذارى ، خوب برنامه‌ریزى كنى و محكم‌كارى نمایى. (کافی ج8 ، ص150 ، ح132)
5ـ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند ، ادب است نه مال ، زیرا مال از بین میرود و ادب باقی می ماند. (کافی ج 8 ص 150 ح 132)
کلام آخر:
ادب یک فضیلت اخلاقی و زینت مومن است و ما به عنوان یک مسلمان باید به این زینت مزین باشیم. چرا که در دین اسلام ادب جایگاه ویژه ای دارد و هر مومنی که با ادب همراه باشد سرانجام مؤدب به آداب الهی نیز می‌شود.
منابع:
سایت ویکی فقه
سایت حوزه
سایت اسلام کوئیست
سایت آیة الله خامنه ای دام ظله
فرآوری: آمنه اسفندیاری
منبع : سایت آوینی