فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبِينَ.
پس هر كه با تو درباره ى عيسى پس از آن كه تو را به واسطه وحى نسبت به وضع او علم و آگاهى آمد گفتگوى بى‌منطق و مجادله و ستيز كند بگو: بيائيد ما فرزندانمان را و شما فرزندانتان را و ما زنانمان و شما زنانتان را و ما مردانمان را و شما مردانتان را دعوت كنيم، سپس يكديگر را نفرين نمائيم، آنگاه لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.
شرح و توضيح
پيش از آنكه به داستان مباهله كه دراين آيه شريفه مطرح است اشاره كنم، لازم است اين واقعيت را تذكر دهم كه بسيارى از علماى اهل سنت چه مفسران اين طايفه و چه محدثان آنان تصريح دارند گرچه أَبْناءَنا و نِساءَنا و أَنْفُسَنا جمع است، ولى پيامبر اسلام روز مباهله از همه فرزندان فقط حسن و حسين و از همه زنان فقط فاطمه‌ى زهرا و از همه‌ى مردان فقط على بن ابيطالب را همراه خود به عرصه مباهله آورد.
در جلد سوم كتاب كم نظير احقاق الحق كه زير نظر مرجع شيعه آيت الله مرعشى نجفى حيات دوباره يافت و همراه با ملحقات به صورتى تحقيقى چاپ شد در جلد سوم صفحه‌ى 46 تذكر مى‌دهد: كه مفسران در اين مسئله متفقاً مى‌گويند: أَبْناءَنا اشاره به حسن و حسين و نِساءَنا اشاره به فاطمه و أَنْفُسَنا اشاره به على (ع) دارد.
سپس در پاورقى آن شصت نفر از علماى اهل سنت را نام مى‌برد كه آنان به صراحت گفته‌اند: آيا مباهله درباره‌ى اهل بيت نازل شده و مشخصات آنان و كتاب‌هايشان را از صفحه‌ى 46 تا صفحه‌ى 76 به طور مفصل آورده است.
از جمله عالمان معروفى كه اين حقيقت را ذكر كرده‌اند عبارت‌اند از:
مسلم صاحب صحيح جلد 7 ص 120
احمدبن حنبل صاحب مسند ج 1 ص 185
طبرى در تفسيرش جلد سوم صفحه 192
حاكم در مستدرك ج 3 ص 150
ابونعيم اصفهانى در دلايل النبوة ص 297
قرطبى در كتاب الجامع لاحكام القرآن ج 3 ص 104
فخر رازى در تفسير كبير ج 8 ص 85
آلوسى متعصب در روح المعانى ج 3 ص 167
زمخشرى در كشاف ج 1 ص 193
عسقلانى در الاصابة ج 2 ص 503
ابن جوزى در تذكرة الخواص ص 17
پس هيچ شك و ترديدى نيست كه اين آيه شريفه در شأن اهل بيت عليهم السلام نازل شده است.
نكته‌اى بسيار مهم
1- با اين كه حضرت حق به پيامبر ابلاغ كرد كه همه فرزندان و زنان و مردان خود را در ميدان مباهله ببر، ولى روز مباهله نصارى ديدند از أَبْناءَنا دو فرزند، از نِساءَنا يك زن از أَنْفُسَنا يك مرد همراه پيامبر آمده!
از نظر ادبى صيغه‌ى جمع أَبْناءَنا و نِساءَنا و أَنْفُسَنا به ضمير جمع نا اضافه شده است، اضافه‌ى جمع أَبْناءَنا و نِساءَنا و أَنْفُسَنا به ضمير نا از نظر معنا افاده عموم مطلق مى‌كند و معناى حقيقى آيه اين مى‌شود كه حسن و حسين از نظر شخصيت و ارزش‌ها به منزله همه فرزندان و حضرت زهرا به منزله‌ى همه زنان و اميرمؤمنان به منزله همه مردان است يعنى آنچه از ارزش‌ها و فضائل همه نسل دارند حسن و حسين به تنهائى دارند و آنچه از ارزش‌ها و حسنات همه زنان دارند به تنهائى حضرت زهرا دارد، و آنچه از فضائل و محسنات همه مردان دارند على (ع) به تنهائى دارد.
2- پيامبر اكرم طبق آيه شريفه حسن و حسين را به عنوان فرزندان خود همراه خود به عرصه مباهله برد، با اين كه حسن و حسين از طريق مادر به او مى‌رسيدند، بر اين اساس طبق فرهنگ قرآن مجيد به فرزندان دختر نيز در حقيقت ابن گفته مى‌شود، و در رابطه با انسان هيچ فرقى با فرزندان پسر انسان ندارند.
اين مردم جاهليت پيش از بعثت پيامبر بودند كه برخلاف حقيقت فقط فرزندان پسر خود را فرزند خود مى‌دانستند و فرزندان دختر خود را بيگانه به حساب آورده فرزند خود نمى‌دانستند و با كمال وقاحت مى‌گفتند:
بنونا بنو ابناءنا و بناتنا
بنوهن ابناء الرجال الا باعد:
يعنى فرزندان ما فقط پسر زاده‌هاى ما هستند اما دختر زاده‌هاى ما فرزندان مردم بيگانه‌اند نه فرزندان ما آنان بر اساس فرهنگ غلط و شيطانى خود، زنان را عضو پيكر انسانى نمى‌دانستند، و دخترانشان را گويا فرزند خود به حساب نمى‌آوردند چه رسد به فرزندان دخترانشان ولى آيه مباهله بر اين اعتقاد سخيف خط بطلان كشيده و اعلام داشت فرزندان دختر بدون كم و زياد و بى‌هيچ ترديد و شكى فرزندان انسان هستند و اين حقيقت را با آيه 85 سوره انعام تكميل كرد و به اثبات رسانيد و به عنوان يك اصل اصيل اعلام داشت:
«من ذرية داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون و كذلك نجزى المحسنين و ذكريا و يحيى و عيسى و الياس كل من الصالحين.»
از فرزندان ابراهيم داود و سليمان و ايوب و يوسف و موسى و هارون بودند و ما اينگونه نيكوكاران را پاداش مى‌دهيم و نيز از فرزندان ابراهيم زكريا و يحيى و عيسى و الياس‌اند كه همه از شايستگان هستند خداوند در اين آيه قرآنيه به صراحت و قاطعانه عيسى كه فرزند دخترى است و مادر او هم شوهر نكرد، بلكه فرزندش را فقط به اراده خدا به دنيا آورد از فرزندان ابراهيم شمرده است، در روايات به طور فراوان از طريق شيعه و سنى از حضرت حسن و حسين ابن رسول الله ياد شده است و در آيات مربوط به زنانى كه ازدواج با آنان حرام است آمده وَ حَلائِلُ أَبْنائِكُمُ يعنى ازدواج با همسران پسرانتان بر شما حرام است و در ميان فقهاء اسلام اين مسئله قطعى است كه همسران پسرها و نوه‌ها چه نوه دخترى چه نوه پسرى بر شخص حرام مسلم است و مشمول آيه شريفه مى‌شود.
در اينجا بايد به فتواى فقهاى بزرگ و قابل قبولى چون سيد مرتضى كه همه كسانى كه از طرف مادر به پيامبر اسلام مى‌رسند سيد قطعى دانسته و همه آثار سيادت را از نظر فقهى شامل آنان مى‌داند آفرين گفت، و از ديگر فقهاء كه بدون دقت در آيه مباهله و آيه 85 سوره انعام بنا به رسم جاهليت فرزندان زنانى كه سيده هستند سيد نمى‌دانند و در حقيقت فرزندان پيامبر به حساب نمى‌آورند گله سخت و شديد كرد، كه شما بى‌توجه به اين دو آيه قرآنيه و حكم قطعى حق بر اساس چند روايت ضعيف و غير قابل قبول و از آن بدتر بر اساس فرهنگ جاهلى نيمى از فرزندان پيامبر را تا قيامت از فرزندى حضرت خارج كرده و ظلمى فاحش به رسول خدا نموده‌ايد، و بايد گفت بر اساس گفتار شما از طريق پيامبر اسلام در همه جهان بيش از يك سيد وجود ندارد و آن هم فاطمه زهراست، و هر كس تا قيامت از نسل زهرا به وجود آيد چون از طريق مادر به پيامبر مى‌رسد سيد نيست، و روى اين حساب بر پايه محاسبه غلط شما كه خلاف صريح قرآن است سيدى وجود ندارد!!
من به تبع سيد مرتضى و ديگر از فقها كه بر اساس قرآن و روايات قطعى هر كسى را كه از طريق مادر به پيامبر مى‌رسد سيد مى‌دانند سيد مى‌دانم و آثار سيادت كه ذاتى آنان است و آثار فقهى مسئله را بر آنان مسلم دانسته و خود نيز بسيار بسيار افتخار مى‌كنم كه از طريق مادرم كه داراى شجره قطعى سيادت است از طريق حضرت صديقه مرضيه به پيامبر اسلام مى‌رسم و پاكى همين رابطه و پيوند است كه تاكنون به من توفيق تبليغ دين در همه كشور ايران و برخى از ممالك غربى و شرقى عنايت كرده است، و به من اين لطف را روا داشته كه با دست خود بدون كمك از ديگران تا كنون هفتاد جلد كتاب در پرتو قرآن و فرهنگ اهل بيت بر اساس نياز روز نوشته‌ام، و نزديك به شش هزار نوار سخنرانى بى‌تكرار در پانصد موضوع اسلامى به وسيله دو فرزند روحانى‌ام نظام بندى شده و به تدريج در حال چاپ شدن است كه برابر با برآوردى كه شده به خواست حق نزديك دويست جلد كتاب هر كتاب حدود پانصد صفحه خواهد شد و اكنون كه قلم بر كاغذ دارم چهار جلد آن چاپ شده و بيست جلد ديگر آماده چاپ است، و از خدا درخواست عاجزانه كرده‌ام كه عمرم را تا جائى كه چاپ شده اين دويست جلد را ببينم تداوم بخشد.
داستان مباهله از يك منظر
ابوحارثه رئيس و رهبر و عالم مسيحيان نجران بود كه ميان مردم و حاكمان حكومت‌هاى مسيحى از جايگاه ويژه‌اى برخوردار بود ابوحارثه با رسول خدا درباره مسيح مناظره و مجادله كرده گفت: اى محمد درباره مسيح چه مى‌گوئى؟ حضرت فرمود:
او يكى از بندگان خداست كه پروردگار عالم وى را از ميان قومش برگزيد، ابوحارثه گفت اى محمد پدرى براى او سراغ دارى؟ حضرت اين آيه را خواند:
إِنَّ مَثَلَ عِيسى عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ قالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ. «1»
پس از قرائت آيه فرمود: چرا از حال آدم تعجب نمى‌كنيد كه نه پدر داشت و نه مادر ولى از وضع عيسى تعجب مى‌كنيد در حالى كه مسيح يك طرف وجودش را كه مادر بود داشت مناظره و مجادله و به خصوص لجاجت ابوحارثه وهمراهانش به طول انجاميد، و آنان از پذيرفتن اسلام سرباز زدند تا آيه مباهله نازل شد، اكنون مشروح داستان از منظر ديگر ابوحارثه رئيس كشيشان نجران غلام خود را فرمان داد هر چه زودتر شرجيل را نزد من حاضر كن، زيرا با وى كارى مهم دارم و تا انجام نشود، امكان ندارد به كارى ديگر بپردازم.
شرجيل محرم اسرار و مورد وثوق و در سختى‌ها معين و ياور ماست، غلام خارج شده پس از اندك زمانى با شرجيل بازگشت. ابوحارثه به شرجيل گفت: اگر تو را نابهنگام خواستم براى امر مهمى است كه پيوسته فكرم را به خود مشغول كرده و با كمال تأثر بايد بگويم راه به جائى نبردم جز اين كه با تو مشورت كنم بلكه چاره جوئى شود و آن مهم اين است كه از جانب محمد بن عبدالله نامه‌اى به من رسيده «2» و مرا به آئين خود كه آن را اسلام ناميده دعوت كرده و در پايان نامه آورده است اگر تخلف كنم يا بايد ما مسيحيان جزيه بدهيم يا خود را آماده جنگ سازيم، و اكنون از تو چه پنهان كه اين نامه چنان مرا تحت فشار قرار داده كه روز را چون شب نزدم تاريك كرده، و هر چه توانسته بر من اثر گذارده و پريشانم ساخته است.
شرجيل گفت اى سرور من تو خود مى‌دانى كه من تا هر اندازه فكرم بكر و صائب باشد فقط در امور سياسى و دنيائى است ولى در موارد مذهبى فكر و عقلم قاصر است و كمتر از آنم كه يك رهبر روحانى از من درخواست يارى نمايد.
من در اين باره چيزى جز اين نمى‌توانم بگويم كه همه ما مسيحيان معتقديم خداوند ما را به آمدن پيامبرى از ذريه اسماعيل وعده داده، اينك اگر يقين دارى كه محمد بن عبدالله آن پيامبر موعود نيست مى‌توان براى دفع او چاره‌اى انديشيد، اما اگر ميدانى كه او بر حق است و همان پيامبر موعود انجيل است چه چاره‌اى جز پذيرفتن دعوتش خواهد بود.
ابوحارثه چون ديدكه شرجيل در صورت حقانيت محمد سر مخالفت و نقشه‌كشى بر ضد او را ندارد به فكر فرو رفت و گفت: فعلًا چند روزى باشد تا من با ديگران نيز مشورت نمايم.
آنگاه افرادى ديگر از قبيله نجران را خواست و با يك يك آنان به مشورت نشست و سرانجام چيزى جز آنچه شرجيل گفته بود عايدش نشد.
هنگامى كه ديد نظريه همه يكى است فرمان داد كشيش‌ها ناقوس‌ها را نواخته‌آتش‌ها روشن كردند، پرچم‌ها را به نشانه اين كه همه بايد جمع شوند به در صومعه آويختند، مردم نجران از هر طرف هجوم كرده و يك جا جمع شدند.
اسقف اعظم در ميان جمع به پا خواست و داستان نامه رسول خدا را براى آنان گفت، سپس اعلام كرد براى يافتن راه چاره‌اى كنند همهمه درگرفت و از هر سو نظريه‌اى پيشنهاد شد تا سرانجام بر اين معنا اتفاق كردند كه نمايندگانى از ايشان به مدينه رفته با رسول خدا گفتگو كنند و به نجران بازگشته نتيجه را گزارش دهند.
گروهى از نجران به سرپرستى شرجيل با هدايا و تحف روانه مدينه شدند، چون به مدينه رسيدند لباس سفر از تن گرفته و جامه‌هاى حرير قيمتى پوشيده و انگشترهاى گران قيمت به انگشت كرده به ديدار رسول خدا شتافتند.
پس از آن كه به محضر نبى مكرم رسيدند و هداياى خود را تقديم داشتند به نماز و عبادت ايستادند، رسول خدا نه هداياى آنان را رد كرد و نه از عبادت آنان جلوگيرى كرد.
پس از آن شرجيل به رسول خدا گفت: اى محمد تو خود مى‌دانى كه ما نصرانى هستيم و در انتظار پيامبر آخرالزمان مى‌باشيم و اكنون ميل داريم ببينيم درباره عيسى چه مى‌گوئى، حضرت از آنان مهلت خواست تا پاسخ سئوالشان از سوى حضرت حق برسد، بعد از آن آيات شريفه 59 تا 61 آل عمران به رسول خدا نازل گشت كه در سطور گذشته شرحش گذشت، پس از نزول اين آيات بود كه رسول خدا اعلام كرد بايد مباهله كنيم و با فرزندان و زنان و مردانمان چه ما چه شما يك جا جمع شويم و از خدا بخواهيم هر يك از دو طرف در ادعايش دروغ‌گوست به عذاب خدا دچار شود و از ميان برود.
فرستادگان نجران پيشنهاد كردند ما را مهلت ده تا در اين زمينه با يكديگر مشورت كنيم، شرجيل در جمع مشورتى رو به همراهان كرد و گفت: شما به راستگوئى و استحكام رأى من اعتراف داريد و همه مى‌دانيد كه مردم نجران هر چه تلاش كنند و خود را به آسمان و زمين زنند در امورى كه پيش مى‌آيد چاره‌اى جز به كار بردن نظريه من ندارند.
همه گفتند: به اين مسئله اعتراف داريم، گفت: به خدا سوگند من اين پيشامد تازه را امر بزرگى مى‌دانم، زيرا فكر مى‌كنم اگر اين مرد پادشاه باشد و در دعوتش دروغ بگويد حداقل پادشاه مقتدرى است كه ما را ياراى جنگ و مخالفت با او نيست و اگر به راستى پيامبر است نتيجه مباهله كردن با او اين خواهد شد كه يك نفر از ما نصارى در روى زمين باقى نخواهد ماند، و اين را نيز بدانيد كه چنانچه واقعاً پيغمبر باشد فردا با خاندانش تنها به مباهله خواهد آمد، و اگر پادشاه است همه همراهان و گروندگان به خود را با خود مى‌آورد.
روز مقرر مشاهده كردند كه رسول خدا با دو فرزندش حسن و حسين و دخترش فاطمه و دامادش على‌بن ابى طالب آمد، شرجيل به مسيحيان گفت ابداً به مباهله تن ندهيد، زيرا اين مرد و خاندانش اگر ما را نفرين كنند، احدى از ما جان سالم از عذاب خدا بدر نخواهد برد.
گفتند: پس چه بايد كرد؟ گفت نظر من اين است كه خود او را حكم قرار دهيم، من او را انسانى يافته‌ام كه هرگز در حكميت خيانت نخواهد كرد همه پذيرفتند، شرجيل نزد پيامبر آمد و گفت: من پيشنهادى بهتر از مباهله دارم، حضرت فرمود: چيست؟ گفت: از اين ساعت تا فردا صبح اختيار ما با تو باشد هر حكمى مى‌خواهى درباره ما اعلام كن، حضرت فرمود: ممكن است همراهانت و ديگر اهالى نجران به حكميت من تن دهند گفت:
آرى چون نجرانى‌ها جز به رأى و نظر من كارى نمى‌كنند.
پيامبر فرمود فردا بيائيد تا حكم خود را اعلام كنم چون آمدند اسلام را بر آنان عرضه داشت نپذيرفتند!! پيشنهاد جنگ كرد گفتند: ما قدرت بر جنگ نداريم، نهايتاً جزيه به آنان پيشنهاد شد پرسيدند چه مقدار بايد باشد؟ فرمود در سال دو هزار حلّه كه هزار عدد آن را در ماه رجب و بقيه را در ماه صفر بپردازيد و آنچه در مالكيت خود داريد بر ملكيت شما باقى بماند، و در پناه خدا و رسول باشيد، و احدى حق دخالت در كليساهاى شما و تغيير اسقف و كشيش را نداشته باشد و تا زمانى كه در ميان مسلمانان و مردم قبيله به صلاح و خير خواهى زندگى كنيد ستمى بر شما نشود.
از سعد و قاص روايت شده چون آيه مباهله نازل شد رسول خدا على و فاطمه و حسن و حسين را طلبيد و فرمود اينان اهل بيت من هستند، اين روايت را مسلم و ترمذى از سعد و قاض نقل كرده‌اند.
زمخشرى در كشاف و مسلم در صحيح و حاكم نيشابورى در مستدرك از عايشه نقل كرده‌اند: رسول خدا روز مباهله در حالى كه عبائى بر تن داشت على و فاطمه و حسن و حسين را زير عبا قرار داد و آيه إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً «3» را تلاوت نمود.
اين بود ماجراى مباهله كه نشانه‌اى از صدها نشانه بر حقانيت پيامبر و فرهنگ انسان‌ساز اوست.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- آل عمران 59.
(2)- فتوح البلدان، ص 76.
(3)- احزاب 33
منبع:
مطالب فوق برگرفته شده از کتاب تفسیر حکیم نوشته استاد انصاریان
منبع : پایگاه عرفان