برهان صرف الوجود را صدر المتألهین اقامه کرده بر اساس مشی خودش راجع به حقیقت وجود و اعتبار ماهیت ، حاصلش این شد که وجود صرف تعدد نمی پذیرد. واجب الوجود هم چون سراسر وجودش مثل موجودات محدود نیست که وجود و عدم با هم آمیخته شده باشند و وجود و ماهیت با هم باشند لذا تعدد نمی پذیرد.
این برهان می تواند حد وسط دیگری هم داشته باشد. آن هم لا حدّی و بی نهایتی است. بی نهایت دو بر نمی دارد چون جائی برای دو باقی نمی گذارد.
برهان إنّی
برهان دیگر برهان إنّی است و توضیحش این است که عالم به عنوان معلول خداوند متعال ، واحد است و معلول واحد از علت واحد صادر می شود. معلول نمی تواند واحد باشد و علت دو تا باشد ، همان گونه که از علت واحد معلول واحد صادر می شود .
توارد علّتین بر معلول واحد محال است و این از بدیهیات عقلی است که کسی منکرش نیست. این برهان دو مقدمه دارد: یکی اینکه عالم واحد است و مجموعه عالم یکی بیشتر نیست . دوم اینکه معلول واحد بیش از یک علت نمی تواند داشته باشد.
وقتی اجزای جهان را نگاه می کنیم یک پیوستگی و وحدتی را در بین آنها می بینیم که اگر ربّ و خالقشان یکی نباشد حتماً این پیوستگی و این هماهنگی از بین می رفت و باعث نابودی عالم می شد. به عنوان مثال آن مقدار حرارتی که زمین از خورشید می گیرد طوری است که پاسخگوی نیازهای موجودات زنده روی زمین است.
اما اینکه عالم واحد است چنین است که عالم به عنوان یک اندام و پیکر واحد ، همه موجودات و همه اشیاء چنان رابطه ارگانیکی و رابطه اندام وارگی با هم دارند که اگر بخواهیم یک جزئی از این عالم را جدا و مستقل فرض بکنیم فرض محالی است که البته این جای بحث بیشتر دارد.
اما به شکل یک اصل موضوعی فعلاً می پذیریم که عالم یک اندام و یک پیکر واحد است و این پیکر واحد بیش از یک علت نمی تواند داشته باشد.
برهان هماهنگی و وحدت موجود در اجزای جهان
برهان دیگری که مطرح می کنیم برهان هماهنگی و وحدت موجود در اجزای جهان است. وقتی اجزای جهان را نگاه می کنیم یک پیوستگی و وحدتی را در بین آنها می بینیم که اگر ربّ و خالقشان یکی نباشد حتماً این پیوستگی و این هماهنگی از بین می رفت و باعث نابودی عالم می شد. به عنوان مثال آن مقدار حرارتی که زمین از خورشید می گیرد طوری است که پاسخگوی نیازهای موجودات زنده روی زمین است. اگر این مقدار حرارت بیشتر یا کمتر می شد این نیازها رفع نمی شد و موجودات نابود می شدند.
هماهنگی بین نور و خورشید و موجودات زنده زمین نیاز به یک هماهنگ کننده ای دارد که ربوبیت این عالم را به دست داشته باشد. فرض بفرمایید اگر سرعت سیر زمین به دور خورشید یا فاصله بین زمین و خورشید به 1/10 تقلیل پیدا می کرد ، نتیجه این می شد که شبها 10 برابر سرد بشود.
شبهای زمستان را فرض کنید 2 درجه زیر صفر است آن موقع 200 درجه زیر صفر می رفت. طبیعی است که در 200 درجه زیر صفر موجود زنده ای باقی نمی ماند مگر اینکه همه منجمد می شوند.
فرض کنید روزها در تابستان 35 درجه ، 40 درجه حرارت پیدا می کند اگر فاصله 1/10 تقلیل پیدا می کرد این حرارت 10 برابر میشد یعنی 400 درجه می شد . در درجه 400 موجود زنده ای باقی نمی ماند.
عالم به عنوان معلول خداوند متعال ، واحد است و معلول واحد از علت واحد صادر می شود. معلول نمی تواند واحد باشد و علت دو تا باشد ، همان گونه که از علت واحد معلول واحد صادر می شود
هر جای عالم را که نگاه کنید این هماهنگی را خواهید دید. پس باید یک هماهنگ کننده واحدی بر عالم اشراف و سلطه داشته باشد تا اینها را با هم هماهنگ بکند.
این برهان هماهنگی بین اجزاء عالم در واقع یک تقریر و یک بیان ضعیفی است از برهان تمانع که از آیه 22 سوره مبارکه انبیا فهمیده می شود: « لوکان فیهما آلهة إلّا الله لفسدتا".
خلاصه کلام
واجب الوجود محدود و تعدد پذیر نیست. مجموعه عالم یکی بیشتر نیست و معلول خداوند متعال است از طرفی بین اجزای عالم یک پیوستگی و وحدتی وجود دارد که بیانگر وجود رب و خالقی واحد بر عالم است که بر آن احاطه دارد و از نابودی آن جلوگیری می کند.
منبع : سایت رادیو معارف