دستیابی به شادی و رضایتمندی از زندگی، بخصوص در تعاملات اجتماعی یکی از مهمترین دغدغه های زندگی بشری است. از طرفی آموزه های اسلامی نیز با توجه به اینکه براساس نیازهای فطری و خدادادی انسان سامان یافته است، دربردارنده اصول و برنامه های جامعی است، که رعایت و به کارگیری آنها در زندگی می تواند زندگی توأم با شادکامی، رضایتمندی، آرامش و سرور را برای انسان به ارمغان آورد. این نوشتار سعی دارد به طور اختصار به گوشه ای از شاخص ها و عوامل تأثیر گذار در شاد کردن روابط خانوادگی و اجتماعی اشاره کند.
معنا و مفهوم شناسی شادی
شادی در لسان لغت شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی و روانشناسی با بیان های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است: شاد در لغت، به معنای خشنود، خوش‌حال، خوش‌وقت، بی‌غم، خوش و خرم زیستن است.[1] شادی عبارت است مجموع لذت های بدون درد.[2] اگر بخواهیم معنای شادی را با توجه به لوازم و آثاری که دارد تعریف کنیم، زیباترین و دقیق ترین تعریفی است که در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: « السُّرُورُ یَبْسُطُ النَّفْسَ وَ یُثِیرُ النَّشَاط؛[3]شادی دل را باز می کند و موجب نشاط می شود.»
یک دغدغه مهم خانواده مسلمان
همانطور که در مقدمه بحث نیز بیان شد دست یابی به زندگی، شاد یکی از دغدغه های مهم زندگی اجتماعی است؛ حال سؤال این است که آموزه های اسلامی چه مؤلفه و شاخص هایی را در پیش روی افراد قرار داده تا این که آنان از روابط و تعاملات اجتماعی خود احساس رضایتمندی داشته باشند و در عین حال مرتکب خلاف شرع نیز نشوند؟
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: «إیّاكُم و الخُصومَةَ، فإنَّها تَشْغَلُ القَلبَ، و تُورِثُ النِّفاقَ، و تُكْسِبُ الضَّغائنَ,[9] از مشاجره كردن بپرهیزید كه آن دل را مشغول مى كند و موجب نفاق مى شود و كینه به بار مى آورد.»
تقویت عوامل شادی آفرین
1- شوخ طبعی:
شوخ طبعی یکی از شاخص های رفتاری است، که موجب شادی و فرح در تعاملات اجتماعی می شود. بر خلاف تصور کسانی که از آموزه های اسلامی یک تصویر خشک، خشن و به دور از هر گونه شادی و فرح را در ذهن می پرورانند، منابع اسلامی هیچ گاه این چنین رویکردی را برای پیروان و خود ارائه نداده است؛ در واقع این دسته افراد تنها فهم ناقص خود را بر آموزه های اسلامی بار می کنند، با رجوع به منابع روایی به خوبی متوجه می شویم که این آیین برای شوخ طبعی جایگاهی خاص قائل بوده است. ابن أبی الحدید، در شرح نهج البلاغه روایتی را از امام علی (علیه السلام) این چنین نقل می کند: «لا بَأسَ بِالمُفاكَهَة یروحُ بِهَا الإنسانُ عَن نَفسِهِ و یَخرُجُ عَن حَدِّ العَبوسِ؛[4]شوخی کردن، اشکالی ندارد، انسان به وسیله آن نفسش را آسوده می سازد و از حد گرفتگی و عبوس بودن خارج می شود.»، البته بدیهی است که شوخی افراطی و بدون ضابطه اخلاقی و دینی هیچ گاه مورد تأیید شرع مقدس نبوده است.
2- عفو و چشم پوشی:
برای داشتن رابطه ای صمیمی و رضایتمند با دیگران انسان می بایست زندگی خود را با رنگ ها و صفات الهی زیبا نماید: «صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عابِدُونَ؛[بقره، آیه138]رنگ خداست (كه به ما رنگ ایمان و سیرت توحید بخشیده) و چه رنگى بهتر از رنگ (ایمان به) خدا؟ و ما او را پرستش مى‌كنیم.»، بی شک اگر عفو و گذشت در ارتباطات خانوادگی چاشنی زندگی افراد نشود هیچ نمی توانند از ارتباط با دیگران احساس رضایت و خوشایندی داشته باشند، چه بسیار کدورت های فامیلی که با قطره ای عفو و گذشت از دل ها پاک شده و به ارتباطات شادی و فرح می بخشد. بارها خدای متعال بندگان خود را به این شاخص اخلاقی تشویق کرده است: «وَ لْیَعْفُوا وَ لْیَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ؛[نور، آیه 22] و باید عفو كنند و چشم بپوشند آیا دوست نمى‌دارید خداوند شما را ببخشد؟! و خداوند آمرزنده و مهربان است!».
3- خوش خلقی وخوش رفتاری:
خوش رفتاری با دیگران یکی دیگر از مؤلفه های دینی و اخلاقی است که بر آن تأکید و سفارش فراوان شده است، این مؤلفه ی اخلاقی روابط اجتماعی را زیبا و رضایتمند می کند. به طور طبیعی هیچ انسانی در ارتباط با انسان های عبوس و ترش روی، احساس خوبی به او دست نمی دهد، به همین جهت اگر به دنبال آن هستیم که در مجالس خانوادگی و ارتباطات اجتماعی ساعت خوبی برای خود و دیگران به وجود آوریم می بایست خوش رفتاری و حسن خلق را عضو جدایی ناپذیر زندگیمان کنیم. خوش رفتاری دارای لوازم فراوانی است که بیان آن موارد در این نوشتار میسر نخواهد شد، ولی برای نمونه می توان به عطوفت، مهربانی و فروتنی اشاره کرد. در اهمیت و ضرورت این مورد خدای متعال می فرماید: «وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِلْمُؤْمِنینَ؛[حجر، آیه88] و بال (عطوفت) خود را براى مؤمنین فرود آر!.»
علامه طباطبایی در ذیل این آیه شریف این چنین بیان می دارد: « مفسرین گفته اند: این جمله كنایه است از تواضع و نرم خویى و بدین جهت تواضع را" خفض جناح" نامیده اند كه مرغ وقتى می خواهد جوجه هایش را در آغوش بگیرد پر و بال خود را باز می كند و بر سر جوجه ها می گستراند، و خود را تسلیم آنها می كند.»[5]
براساس روایات اسلامی رذیله حسادت یکی دیگر از موانع زندگی شاد است؛ چرا که انسان حسود همواره از آنچه دیگران دارند، ابراز نارضایتی دارد و آرزوی نابودی دیگران را در سر می پروراند و همین امر خود سد محکمی در برابر زندگی شرافتمندانه و توأم با رضایت و شادی است
حذف موانع شادی آفرین
بد بینی و بد گویی: یکی از موانع و آسیب های پیش روی زندگی شاد و مفرح بدبینی و بد گویی است. رذیله بدبینی در روابط اجتماعی به انسان اجازه نمی دهد که افراد تصویر خوب و زیبایی از رفتار دیگران را مشاهده کنند. اگر رذیله بد گویی نیز به رذیله قبلی اضافه شود، نتیجه و خروجی این دو ویروس خطرناک اخلاقی چیزی جز غیبت، تهمت و خروج از انصاف و عدالت نخواهد بود. اگر به ماهیت و محتوای بعضی از مهمانی هایی که غیبت کردن، پای ثابت مجلس شان شده است نگریسته شد، به خوبی می توان پای این دو رذیله (بد بینی و بد گویی) اخلاقی را مشاهده کرد. افراد بدبین از ارتباط با دیگران احساس رضایت ندارند و همواره از افراد گریزان هستند و همین امر می تواند مخرب شای و فرح آنها در روابط اجتماعی شان شود. در روایتی از امام علی (علیه السلام) تأثیر بدبینی در زندگی این چنین منعکس شده است: «مَن لَمْ یُحِسنْ ظَنَّهُ اِستَوَحشَ مِن كُلِّ اَحَدٍ![6] کسی که حسّ بد بینی دارد از همه کس وحشت دارد!.»
حسادت:
براساس روایات اسلامی رذیله حسادت یکی دیگر از موانع زندگی شاد است؛ چرا که انسان حسود همواره از آنچه دیگران دارند، ابراز نارضایتی دارد و آرزوی نابودی دیگران را در سر می پروراند و همین امر خود سد محکمی در برابر زندگی شرافتمندانه و توأم با رضایت و شادی است. از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «اَسْوَءُ النَّاسِ عَیْشا اَلْحَسُودُ؛[7] بدترین مردم از نظر زندگی، حسود است.» در جای دیگر می فرماید: «لَا رَاحَةَ لِحَسُودٍ؛[8] حسود آسایش ندارد.»
مشاجره و درگیری:
بعضی محافل به جای اینکه مجلس انس و الفت و مهربانی باشد، بیشتر شبیه رزمگاه جنگ، درگیری و عقده گشایی است، این چنین محافی هیچ گاه به مجلسی شاد و مفرح تبدیل نمی شوند، افراد در این چنین مجالس می بایست به جای مشاجره و بیان اختلافات قدری عفو و گذشت را چاشنی زندگی کنند، تا اینکه روح رضایت مندی بر روابط اجتماعی ایشان نیز حاکم شود. در روایتی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: «إیّاكُم و الخُصومَةَ، فإنَّها تَشْغَلُ القَلبَ، و تُورِثُ النِّفاقَ، و تُكْسِبُ الضَّغائنَ,[9] از مشاجره كردن بپرهیزید كه آن دل را مشغول مى كند و موجب نفاق مى شود و كینه به بار مى آورد.»
سخن پایانی:
برای دست یابی به رابطه ای رضایتمند و توأم با شادی و فرح، پایبندی به اصول ارزش های اخلاقی لازم و ضروری است.
پی نوشت:
[1]. فرهنگ فارسی عمید، واژه شاد و شادی.
[2]. روان شناسی شادی، مایکل ایزنگ: ص42و 179.
[3]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص: 319، ح7391.
[4]. شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج20، ص339.
[5]. ترجمه المیزان، ج12، ص284.
[6].تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، ص254، ح5333.
[7].همان، ص300، ح6827.
[8]. ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، ج1، ص169،ح222.
علی بیرانوند
منبع : پایگاه تبیان