دعا در لغت به معنی فراخوانی ، ندا کردن، درخواست و نیز حاجت خواهی از خداوند است. حقیقت دعا یعنی توجه به خداوند متعال و درخواست رحمت و عنایت او.
در سرشت هر مخلوقی – انسان و غیر انسان – نهفته است که رشته وجود همه آنها به ذات بی نیاز او پیوسته است، او پدید آورنده و پرورش دهنده مخلوقات است، و تنها پناهگاه به هنگام سختی و ناتوانی. و انسان بدون ارتباط با خداوند و دلبستگی به او در نگرانی و پریشانی به سر می برد، بخصوص در وقت بیچارگی و درماندگی.
این حالت استغاثه و مدد خواهی از خداوند در انسان بیشتر آشکار می گردد، و بی آنکه کسی او را تعلیم دهد خود به خود به درگاه الهی روی می آورد و التماس می کند.
تاریخ دعا با شروع آفرینش همراه بوده است، آدم و حوا در بهشت و بعد از هبوط به زمین نیایشهایی داشته اند که بعضی از آنها در آیات قرآن و احادیث معصومین بیان گردیده است. همچنین از سایر انبیای الهی و امتهای آنان، در آیات و روایات دعاهای بسیار نقل شده است.
در تاریخ اسلام علاوه بر ادعیه بسیاری که در آیات قرآن مجید آمده، و جمعی از دانشوران آنها را در آثار جداگانه ای تدوین نموده اند، هر یک از پیشوایان معصوم (ع) نیز دعاهای بسیاری به مردم آموخته اند.
به طوری که در آیات و روایات تصریح شده و به تجربه ثابت است؛ در هر امری ، دعا نافذ است و موثر - به جز دعاهایی که قابل اجابت نیست و بیان خواهد شد – .
کسانی که می پندارند سرنوشت انسان و جهان به طور کامل مقدر و تعیین گردیده، و برای تغییر آن هیچ راهی وجود ندارد سخت در اشتباهند. گذشته از سخنان قاطع پیشوایان دین در نکوهش و بطلان این طرز فکر، در عمل و رفتار آنها نیز می بینیم که در مواقع گوناگون دعا کرده اند و یا دیگران را به دعا دستور فرموده اند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: (چیزی غیر از دعا پیش آمدهای ناروا را باز نمی گرداند [1] ).
دعا معارضه با طبیعت نیست ، تا بگوئی موجودات غیبی مقهور طبیعت اند و با او بر نمی آیند، بلکه طبیعت هم به تدبیر ملائکه است. اگر خدای بخواهد بیماری که اجل محتوم بر وی ننوشته گاه به داروئی بهبود می یابد و گاه به داروئی دیگر، و گاه به تاثیر دعای یکی از اولیا و توسل به مقربان درگاه الهی، چون سبب شفا یک چیز نیست. چنانکه تاثیر یک دارو منافی تاثیر داروئی دیگر نیست. تاثیر دعا منافی دوا نیست. شبهه بیشتر مردم از آن است که طبایع این جهان را به امر خدا نمی دانند؛ تصور می کنند طبیعت ضد خدا و خدا ضد طبیعت است.
دین بر پایه عبادت استوار است و مغز عبادت دعا است که خود بهترین عبادت و نزدیکترین راه به سوی خداوند است. حضرت علی (ع) فرمودند: محبوبترین اعمال نزد خداوند در زمین، دعا است [2] .
بعضی شبهه می کنند که: خواسته ی انسان از دو حال خارج نیست ، یا مقدر و معلوم الوقوع است و یا تقدیر نشده و قضای الهی بر وقوع آن تعلق نگرفته است. و اگر چیزی مقدر شده باشد که نیازی به دعا کردن نیست و چنانچه مقدر نباشد، دعا کردن نسبت به آن هیچ تاثیری ندارد، بنابراین دعا سودمند نیست.
پاسخ این شبهه آن است که اولاً: دعا علاوه بر ابلاغ حاجت، تضرع و عبادت است یعنی هم مقدمه است و هم ذی المقدمه و ما وظیفه داریم که خدای را عبادت کنیم و به درگاه او تضرع و زاری و ابراز حاجت و نیاز بنمائیم. ثانیاَ یکی از مهمترین عوامل تحقق یافتن مقدرات الهی، دعا و درخواست است، چنانکه در احادیث متعدده ای تاکید شده که دعا قسمتی از تقدیرات خداوند است.
خداوند وعده فرموده که دعای بندگانش را اجابت کند و خواسته های آنان را عطا نماید، وعده الهی قطعی و تخلف ناپذیر است … البته باید توجه داشت که گاهی اثر اجابت با تاخیر ظاهر می شود و گاهی به تدریج محقق می گردد و قسمتی از دعاها مردود و قابل اجابت نیست، از جمله اینکه شخص بر خلاف نظام حکیمانه آفرینش و حکم قطعی الهی درخواستی داشته باشد .
و نیز افکار و یا حالات دعا کننده در منع و عدم اجابت دعا یا حبس کردن آن کاملاَ موثر است.
دعا با عمل رابطه تنگاتنگی دارد، امیر مؤمنان فرموده است: دعا کننده بدون عمل همچون کسی است که بدون زه تیراندازی کند [3]
---------------------------------------------------------
[1] بحارالأنوار، ج 57 ، ص 155، باب 33- تحریم أکل الطین و ...
بحارالأنوار، ج90، ص300 ، باب 16- فضله و الحث علیه ...
شرح نهج البلاغه، ج20، 259، الحکم المنسوبة ..... ص : 253
[2] میزان الحکمه، ج3، ص245 روایت 5524
[3] نهج البلاغه فیض الاسلام حکمت 330
منبع : پایگاه حوزه