در قرآن کریم لقب محسنین و یا نیکان به دو دسته از مردم استناد داده شده است. گروه اول کسانی هستند که به دیگران خیر و نیکی می‌رسانند. گروه دوم نیز کسانی هستند که کارهای خوب انجام می‌دهند.
کاربرد اول واژه محسنین
۱ـ )الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([1])؛ «هم آنان‌که در رفاه و تنگدستی انفاق می‌کنند، و خشم خود را فرو برده، [آتش هیجانش را با یاد خدا خاموش می‌سازند،] و از [خطای] مردم می‌گذرند، خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
۲ـ )فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([2])؛ «پس [تا آمدن حکم جهاد] از آنان بگذر! و [از مجازاتشان] چشم‌پوشی کن؛ زیرا خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
در این آیه نیز عنوان «محسن» درباره کسانی است که خیر و خوبی آنان شامل حال دیگران شده است.
کاربرد دوم واژه محسنین
۱ـ )وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ(([3])؛ «کسانی که برای ما کوشیدند حتماً آنان را به راه‌های خود [که صراط مستقیم، راه کمال، بهشت و مقام قُرب است] هدایت می‌کنیم، به‌راستی که خداوند با نیکوکاران است.»
البته از منظر قرآن کریم نیکان و محسنین تنها به آنچه گذشت، محدود و منحصر نمی‌شود؛ بلکه قرآن کریم در 39 مورد کلمه «محسن» را به کار برده، که در این میان حدود سی مورد بیان کننده صفات محسنین است. در ذیل به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
1ـ کسانی که به دستورات خداوند عمل می‌کنند:
)وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هَذِهِ الْقَرْيَةَ فَكُلُوا مِنْهَا حَيْثُ شِئْتُمْ رَغَدًا وَادْخُلُوا الْبَابَ سُجَّدًا وَقُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطَايَاكُمْ وَسَنَزِيدُ الْمُحْسِنِينَ(([4])؛ «و [به یاد آرید] هنگامی که به شما گفتیم: به این شهر [بیت‌‌المقدس] وارد شوید و [از نعمت‌هایش] از هرجای آن که خواستید بی‌دغدغه و با آسایش بخورید، و فروتنانه از دروازۀ شهر درآیید و بگویید: [پروردگارا! خواستۀ ما] آمرزش همۀ گناهان و خلاف‌کاری‌های ما [است] تا گناهانتان را بیامرزیم، و ما قطعاً بر پاداش نیکوکاران می‌افزاییم.»
برمبنای آیه شریفه محسنین کسانی هستند که به این دستور خداوند (ورود به شهر مورد نظر) عمل کرده باشند.
)لَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ مَا لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِيضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ(([5])؛ «بر شما گناهی نیست اگر زنان را [به دلایلی] پیش از آمیزش جنسی و عدم تعیین مَهریه طلاق دهید، [در چنین وضعی بر شما لازم است] آنان را از کالای مناسبِ شأنشان بهره‌مند سازید، توانگر به اندازۀ توانایی‌اش، تنگدست به اندازۀ وضع مادّی‌اش، این حقی واجب بر عهدۀ نیکوکاران است.»
2ـ انفاق‌کنندگان:
)وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([6])؛ «و در راه خدا انفاق کنید، و [با ترک این کار پسندیده یا هزینه‌کردن مال در راه نامشروع،] خود را به هلاکت نیندازید! و نیکی کنید که مسلّماً خدا نیکوکاران را دوست دارد.»
3ـ شکیبایان:
)وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(([7])؛ «و شکیبایی‌کن! یقیناً خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند.»
4ـ پارسایان:
)إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ(([8])؛ «بی‌گمان خداوند با کسانی است که [از او اطاعت کردند، و از محرّماتش] پرهیز داشتند، و نیز با نیکوکاران است.»
)إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي ظِلَالٍ وَعُيُونٍ * وَفَوَاكِهَ مِمَّا يَشْتَهُونَ * كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ(([9])؛ «یقیناً آنان‌که [از خداوند اطاعت کرده، از محرّماتش] پرهیز داشتند در [زیر] سایه‌ها و [کنار] چشمه‌سارهایند؛ و [بهره‌مند از] میوه‌های فراوان از آنچه همواره بخواهند. [به آنان گویند:] به پاداش اعمالی که پیوسته انجام می‌دادید بخورید و بیاشامید! گوارایتان باد! ما نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم.»
5ـ هدایت یافتگانی که شکرگزارند:
)لَنْ يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ(([10])؛ «هرگز گوشت‌ها و خون‌هایشان به خداوند نمی‌رسد، بلکه تقوای شماست که به او می‌رسد، این‌گونه آن‌ها را برای شما به کار گرفت تا خدا را به شکرانۀ این‌که هدایتتان کرد به بزرگی یاد کنید، و نیکوکاران را [به رحمت و پاداش خداوند] مژده بده!»
6ـ مجاهدان در راه خدا:
)وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ(([11])؛ «کسانی که برای ما کوشیدند حتماً آنان را به راه‌های خود [که صراط مستقیم، راه کمال، بهشت و مقام قُرب است] هدایت می‌کنیم، به‌راستی که خداوند با نیکوکاران است.»
7ـ برپاکنندگان نماز، زکات‌دهندگان، اهل یقین به آخرت:
)هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِينَ * الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ(([12])؛ «که [سراسرش] برای نیکوکاران هدایت و رحمت است. آنان‌که نماز را [با شرایط ویژه‌اش] می‌خوانند، و زکات می‌پردازند، و به آخرت یقین دارند.»
8ـ کسانی که به سخن حق ایمان آوردند و با عمل آن را تصدیق کردند:
)وَالَّذِي جَاءَ بِالصِّدْقِ وَصَدَّقَ بِهِ أُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ * لَهُمْ مَا يَشَاءُونَ عِنْدَ رَبِّهِمْ ذَلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ(([13])؛ «کسانی [چون پیامبران] که سخن راست و درست را از جانب خداوند آورده‌اند، و [آنان که حقانیت آن را] تصدیق کرده‌اند [همۀ] آنان تقواپیشگانند﴿33﴾ برای آن تقواپیشگان نزد پروردگارشان هرچه بخواهند فراهم است، این است پاداش نیکوکاران.»
9ـ انفاق‌کنندگان، کسانی که خشم خود را فرو می‌برند، کسانی که از مردم می‌گذرند:
)الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([14])؛ «هم آنان‌که در رفاه و تنگدستی انفاق می‌کنند، و خشم خود را فرو برده، [آتش هیجانش را با یاد خدا خاموش می‌سازند،] و از [خطای] مردم می‌گذرند، خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
)وَلَقَدْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَبَعَثْنَا مِنْهُمُ اثْنَيْ عَشَرَ نَقِيبًا وَقَالَ اللَّهُ إِنِّي مَعَكُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلَاةَ وَآتَيْتُمُ الزَّكَاةَ وَآمَنْتُمْ بِرُسُلِي وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَلَأُدْخِلَنَّكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ فَمَنْ كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ مِنْكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ * فَبِمَا نَقْضِهِمْ مِيثَاقَهُمْ لَعَنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِيَةً يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَوَاضِعِهِ وَنَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ وَلَا تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَى خَائِنَةٍ مِنْهُمْ إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([15])؛ «خداوند از بنی‌اسرائیل [بر لزوم اطاعت از احکامش و پیروی از موسی] پیمان گرفت، و از آنان دوازده سرپرست برانگیختیم [تا هریک عهده‌دارِ امور قبیله‌ای باشد]، و خداوند اِعلام کرد: به‌یقین من با شمایم، اگر نماز را [با شرایط ویژه‌اش] بخوانید، و زکات بپردازید، و به پیامبرانم ایمان آورید و آنان را در اهدافشان یاری کنید، و برای [جلب خشنودی] خداوند [به نیازمندان] وامی نیکو دهید دراین‌صورت گناهانتان را محو می‌کنم، و شما را در بهشت‌هایی که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است وارد می‌کنم، پس هرکس از شما بعد از این پیمان به کفر روی آورد، قطعاً از راه راست منحرف شده است. پس آنان را به علت پیمان‌شکنی [از رحمت خود] راندیم، و دل‌هایشان را [از پذیرش حق] سخت [و غیر قابل انعطاف] قرار دادیم [تاجایی‌که] پیوسته سخنان [حق] را از جایگاه‌های حقیقی‌اش [برای گمراه‌ماندنِ مردم] تغییر می‌دهند، و بخشی از آنچه [از معارف تورات] را که به‌وسیلۀ آن پند داده شدند به فراموشی سپرده [و نادیده گرفتند]، و همواره از کارهای خائنانۀ آنان جز اندکی از ایشان [که وفادار به پیمان خدایند] آگاه می‌شوی، پس [تا آمدن حکم جهاد] از آنان بگذر! و [از مجازاتشان] چشم‌پوشی کن؛ زیرا خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
10ـ استقامت در مسیر خداپرستی:
)وَكَأَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَثِيرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرِينَ * وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ * فَآتَاهُمُ اللَّهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْآخِرَةِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ(([16]) «چه بسا پیامبرانی که انبوهی از الهی‌مسلکان به همراه آنان با دشمنان جنگیدند، و در برابر آسیب‌هایی که در راه خدا به آنان رسید سستی نکردند و ناتوان نشدند، و [در برابر دشمن] سرِ تسلیم فرود نیاوردند، خداوند صابران را دوست دارد * و سخن آنان [در عرصۀ جنگ و سختی آن] جز این نبود که گفتند: پروردگارا! گناهان ما و زیاده‌روی در کارهایمان را بر ما ببخش! و قدم‌هایمان را [در راه ایمان و عمل] استوار ساز! و ما را بر کافران پیروز کن! * خداوند هم پاداش این دنیا و پاداش نیک آخرت را به آنان عطا کرد؛ خداوند نیکوکاران را دوست دارد.»
11ـ کسانی که با شنیدن صدای حق مسلمان می‌شوند:
)لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الْيَهُودَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قَالُوا إِنَّا نَصَارَى ذَلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَرُهْبَانًا وَأَنَّهُمْ لَا يَسْتَكْبِرُونَ * وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ * وَمَا لَنَا لَا نُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا جَاءَنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَنْ يُدْخِلَنَا رَبُّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِينَ * فَأَثَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا قَالُوا جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْمُحْسِنِينَ(([17])؛ «مسلّماً سرسخت‌ترین مردم را در کینه و دشمنی با مؤمنان، یهودیان و مشرکان خواهی یافت، و البته نزدیک‌ترینشان را در دوستی با مؤمنان کسانی می‌یابی که گفتند: ما نصرانی هستیم. این دوستی آنان به سبب این است که گروهی از آنان کشیشانِ دانشمند و عابدانِ خداترسند، و آنان [در برابر حق] تکبّر نمی‌کنند. [این فروتنان در برابر حق،] چون آیاتی را که بر پیامبر اسلام نازل شده بشنوند می‌بینی که دیدگانشان به سبب شناخت حق لبریز از اشک می‌شود، می‌گویند: پروردگارا! ما [به پیامبر و قرآن] ایمان آوردیم؛ بنابراین ما را در زمرۀ گواهان [به حقانیت پیامبر و قرآن] قرار ده! ما بر اساس چه عذری به خداوندِ یکتا و حقی که به‌سوی ما آمده ایمان نیاوریم؟ درحالی‌که امیدواریم پروردگارمان ما را در زمرۀ شایستگان درآورد. پس خداوند به پاس این سخنانِ [درست و عقاید صادقانه] آنان، به آنان بهشت‌هایی را پاداش داد که از زیر [درختان] آن نهرها جاری است، در آن جاودانه‌اند، و این پاداش نیکوکاران است.»
12ـ کسانی که با بیم و امید خدا را می‌خوانند و مصلحان زمین‌اند:
)وَلَا تُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَةَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ(([18])؛ «در زمین پس از آبادی و عمرانش [به‌وسیلۀ بندگان شایسته‌ام،] به تخریب و فتنه‌گری برنخیزید! و خدا را از روی بیم [از عذابش] و امید [به رحمتش] بخوانید؛ زیرا رحمت خداوند به نیکوکاران نزدیک است.»
13ـ جهادکنندگان و کسانی که جان خود را فدای پیامبر(ص) می‌کنند:
)مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(([19])؛ «شایسته نیست که اهل مدینه و بادیه‌نشینانِ پیرامون آن از رسول‌خدا تخلّف کنند، و [سزاوار نیست که] به سبب [دل‌مشغولی به] خود، از [حفظ جان] او [در برابر حوادث] دریغ ورزند؛ زیرا در راه خدا هیچ تشنگی و رنج و گرسنگی به آنان نمی‌رسد، و در هیچ مکانی که کافران را به خشم می‌اندازد وارد نمی‌شوند، و از هیچ دشمنی کشته و اسیر نمی‌گیرند مگر آن‌که به پاداش [هرکدام از] آن‌ها عمل صالحی برای آنان [در پروندۀ اعمالشان] ثبت می‌شود، یقیناً خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند.»
مصادیق محسنین در قرآن کریم
در آیات متعددی از قرآن کریم، از برخی پیامبران الهی: با عنوان «محسنین» یاد شده است، که در ذیل به برخی از ایشان اشاره می‌شود:
حضرت نوح(ع) در مقام محسنین
)وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِيبُونَ * وَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ * وَجَعَلْنَا ذُرِّيَّتَهُ هُمُ الْبَاقِينَ * وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ * سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِي الْعَالَمِينَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ(([20])؛ «نوح ما را به [کمک‌خواهی] ندا کرد. [ندایش را به نیکوترین وجه اجابت کردیم، زیرا ما] چه نیکو اجابت‌کننده‌ای [هستیم]. او و خاندانش را از آن اندوه بزرگ [که محصول آزار و اذیت و تمسخر بود] نجات دادیم و فقط نسل او را باقی گذاشتیم و برای او در بین آیندگان نام نیک برجا نهادیم. سلام و درود بر نوح در میان جهانیان. ما نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم.»
حضرت ابراهیم(ع) در مقام محسنین
)فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِينِ * وَنَادَيْنَاهُ أَنْ يَا إِبْرَاهِيمُ * قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاءُ الْمُبِينُ * وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ * وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ * سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِيمَ * كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ(([21])؛ «پس هنگامی که آن دو تسلیم [خواسته خدا] شدند و ابراهیم جبین او را به زمین نهاد [تا ذبحش کند] و او را ندا دادیم که ای ابراهیم! خوابت را تحقق دادی [و فرمان پروردگارت را اجرا کردی]، به راستی ما نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم [که نیت پاک و خالصشان را به جای عمل می‌پذیریم]. به یقین این همان آزمایش روشن بود و ما اسماعیل را در برابر قربانی بزرگی [از ذبح شدن] رهانیدیم و در میان آیندگان برای او [نام نیک] به جا گذاشتیم. سلام بر ابراهیم [ما] نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم.»
آیات بالا جزء آیاتی است که داستان رؤیای حضرت ابراهیم(ع) درباره ذبح فرزندش را بیان می‌دارد. در حقیقت بعد از این اطاعت بی‌چون و چرای ابراهیم نبی(ع) از فرمان الهی بود که ایشان از زمره «محسنین» شمرده می‌شود.
حضرت موسی و هارون در مقام محسنین
)سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ * إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِينَ(([22])؛ «سلام بر موسی و هارون. ما نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم. بی‌تردید هر دو از بندگان مؤمن ما بودند.»
مسلماً خداوند به خاطر رفتار صالح حضرت موسی و هارون8 ایشان را به وصف «محسنین» توصیف نموده است.
حضرت الیاس(ع) در مقام محسنین
)وَإِنَّ إِلْيَاسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ * إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ * أَتَدْعُونَ بَعْلًا وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ * اللَّهَ رَبَّكُمْ وَرَبَّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ * فَكَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ * إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ * وَتَرَكْنَا عَلَيْهِ فِي الْآخِرِينَ * سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ * إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ(([23])؛ «مسلماً الیاس از پیامبران بود. به یاد آر هنگامی که به قومش گفت: آیا [از شرک و طغیان] نمی‌پرهیزید؟ آیا [بت] بعل را می‌پرستید و بهترین خالق و سازنده را رها می‌کنید؟ خداوندی را که پروردگار شما و پروردگار پدران پیشین شماست؟ پس او را انکار کردند، همانا انکارکنندگانش از احضارشدگان [دوزخ] خواهند بود. مگر بندگان خالص‌شده خداوند. و در بین بندگان برای او نام نیک به جا گذاشتیم. سلام و درود بر آل یاسین. ما نیکوکاران را این‌گونه پاداش می‌دهیم.»
حضرت یوسف(ع) در مقام محسنین
)وَقَالَ الَّذِي اشْتَرَاهُ مِنْ مِصْرَ لِامْرَأَتِهِ أَكْرِمِي مَثْوَاهُ عَسَى أَنْ يَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ وَاللَّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ * وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْنَاهُ حُكْمًا وَعِلْمًا وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ(([24])؛ «از اهل مصر کسی که یوسف را خرید، به همسرش گفت جایگاه او را گرامی دار. امید است [در آینده] از او سود فراوانی به ما برسد، یا وی را به فرزندی انتخاب کنیم. این‌گونه یوسف را در سرزمین [مصر] قرب و منزلت دادیم، تا تعبیر بخشی از خواب‌ها و حقایق را به او بیاموزیم و خداوند بر کار خود چیره است، ولی بیشتر مردم دانا[ی به این حقیقت] نیستند. هنگامی که یوسف به توانایی [جسمی و عقلی] رسید، به او حکمت و دانش عطا کردیم. ما این‌گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم.»
)وَدَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَيَانِ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّي أَرَانِي أَعْصِرُ خَمْرًا وَقَالَ الْآخَرُ إِنِّي أَرَانِي أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِي خُبْزًا تَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِيلِهِ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ(([25])؛ «دو جوان [از خدمتکاران شاه] با یوسف وارد زندان شدند، یکی از آن دو نفر گفت:من پی در پی خواب می‌بینم که [برای] شراب، [انگور] می‌فشارم و دیگری گفت: من در خواب می‌بینم که روی سرم نان حمل می‌کنم و پرندگان از آن می‌خورند. از تعبیرش ما را خبر ده! چون برای ما مسلم است که تو از نیکوکارانی.»
)وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ يَتَبَوَّأُ مِنْهَا حَيْثُ يَشَاءُ نُصِيبُ بِرَحْمَتِنَا مَنْ نَشَاءُ وَلَا نُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(([26])؛ «این‌گونه در [آن] سرزمین به یوسف مقام و منزلت دادیم تا هر جای آن بخواهد قدرت حکیمانه‌اش را [برای تدبیر امور] به کار گیرد، هر کس را بخواهیم به رحمت خود می‌رسانیم و پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کنیم.»
)قَالُوا يَا أَيُّهَا الْعَزِيزُ إِنَّ لَهُ أَبًا شَيْخًا كَبِيرًا فَخُذْ أَحَدَنَا مَكَانَهُ إِنَّا نَرَاكَ مِنَ الْمُحْسِنِينَ(([27])؛ «گفتند: عزیز! او را پدری پیر و سالخورده است، [که مسلماً تحمل دوری وی را ندارد.] پس یکی از ما را به جای او بازداشت کن! ما تو را بی‌گمان از نیکوکاران می‌یابیم.»
)قَالُوا أَئِنَّكَ لَأَنْتَ يُوسُفُ قَالَ أَنَا يُوسُفُ وَهَذَا أَخِي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَيَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ(([28])؛ «برادران گفتند آیا به راستی تو خود یوسفی؟ گفت: آری! من یوسفم و این برادر من است. همانا خداوند به ما نعمت با ارزشی داده. بی‌تردید هر کس از خداوند اطاعت کند و از [محرماتش] بپرهیزد و همواره [در برابر حوادث] صبر کند، [پاداش شایسته می‌یابد، زیرا] خداوند پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند.»
--------------------------------------------------------------------------
[1]. آل‌عمران(3): 134.
[2]. مائده(5): 13.
[3]. عنکبوت(29): 69.
[4]. بقره(2): 58.
[5]. بقره(2): 236.
[6]. بقره(2): 195.
[7]. هود(11): 115.
[8]. نحل(16): ١٢٨.
[9]. مرسلات(77): 41 ـ 44.
[10]. حج(22): 37.
[11]. عنکبوت(29): 69.
[12]. لقمان(31): 3 ـ 4.
[13]. زمر(39): 33 ـ 34.
[14]. آل‌عمران(3): 134.
[15]. مائده(5): 12 ـ 13.
[16]. آل‌عمران(3): 146 ـ 148.
[17]. مائده(5): 82 ـ 85.
[18]. اعراف(7): 56.
[19]. توبه(9):١٢٠
[20]. صافات(37): 75 ـ 80.
[21]. صافات(37): 103 ـ 110.
[22]. صافات(37): 120 ـ 122.
[23]. صافات(37): 123 ـ 131.
[24]. یوسف(12): 21 ـ 22.
[25]. یوسف(12): 36.
[26]. یوسف(12): 56.
[27]. یوسف(12): 78.
[28]. یوسف(12): 90.
برگرفته از کتاب سیمای نیکان نوشته استاد حسین انصاریان
منبع : پایگاه عرفان