کثرت صلوات، ریشه گناه را می خشکاند

چگونه صلوات روح انسان را پاک می کند؟

هنگامى‌كه درباره ذكر خدا سخن به ميان مى‌آيد و مثلاً، در وصف دوستان خدا گفته مى‌شود كه دائماً به ذكر خداوند مشغولند و هيچ كارى آن‌ ها را از ذكر خدا باز نمى‌ دارد، در آغاز چهره افرادى در ذهن انسان تصوير مى‌ شود كه پيوسته لب هايشان در حركت و به ذكر خداوند گويا است و زبانشان مشغول خواندن اذكار و اوراد است؛ يعنى در ابتدا، عرف مردم ذكر را منحصر در ذكر لفظى مى‌دانند؛ در صورتى كه طبق آنچه از روايات و قرآن كريم استفاده مى‌شود، گستره و شمول و عمق ذكر فراتر از اين است و انواع و مراتبی برای آن ذکر کرده اند.
در یک تقسیم بندی ذکر دو نوع است؛ لفظی و عملی.عمل انسان چون سايه دنبالش هست، پس مقصود آثار عمل است كه يا مستتبع عقاب است و يا ثواب و همواره با آدمى هست تا در روز « تُبْلَى السَّرائِرُ» خود را نمايان كند

در این فرصت بر آن هستیم که در مورد یکی از اذکار لفظی که خواص فراوانی برای آن بیان شده صحبت کنیم؛ ذکری که به تعبیری هم پاک کن است و هم مداد است؛  یعنی هم قدرت دارد که گناهان را پاک کند و هم خاصیت جایگزینی حسنات به جای بدی ها را دارد و آن: صلوات بر محمد و آل محمد می باشد.
شاید با شنیدن خواصی که برای ذکر صلوات گفته شد، تعجب کرده و البته برایتان هم سؤال پیش آید که چگونه می شود که سیئات به حسنات تبدیل می شوند؟
در ادامه نکاتی را در این باب عرض می کنیم:
علامه طباطبایی رحمه الله علیه در این رابطه می فرمایند: «تبديل سيئات به حسنات به معناى تبديل آثار است .»(1)

گناه چيست؟

آيا نفس و متن عمل ناشايست گناه است و در مقابل نفس فعلى حسنه است و يا آنكه نفس فعل و حركات و سكناتى كه فعل از آن تشكيل شده در گناه و ثواب يكى است و اگر يكى است - كه همين طور هم هست - پس گناه شدن گناه از كجا و ثواب شدن عمل ثواب از كجا است؟
مثلا عمل زنا و نكاح چه فرقى با هم دارند كه يكى گناه شده و ديگرى ثواب، با اينكه حركات و سكناتى كه عمل، از آن تشكيل يافته در هر دو يكى است؟ و همچنين خوردن كه در حلال و حرام يكى است؟ اگر دقتى كنيم خواهيم ديد تفاوت اين دو در موافقت و مخالفت خدا است، مخالفت و موافقتى كه در انسان اثر گذاشته و در نامه اعمالش نوشته مى شود، نه خود نفس فعل، چون نفس و حركات و سكنات كه يا آن را زنا مى گوييم و يا نكاح، به هر حال فانى شده از بين مى رود و تا يك جزئش فانى نشود نوبت به جزء بعدى اش نمى رسد و پر واضح است كه وقتى خود فعل از بين رفت عنوانى هم كه ما به آن بدهيم چه خوب و چه بد فانى مى شود.
و حال آنكه ما مى گوييم: عمل انسان چون سايه دنبالش هست، پس مقصود آثار عمل است كه يا مستلزم عقاب است و يا ثواب و همواره با آدمى هست تا در روز « تُبْلَى السَّرائِرُ» خود را نمايان كند.(2)
به تعبیر علامه طباطبایی رحمة الله علیه: «گناه آن اثری است که با ارتکاب نهی خدا در نفس ایجاد شده و در آن باقی می‌ماند. و نیز تا ذات کسی شقی و یا آمیخته به شقاوت نباشد، هرگز مرتکب عمل زشت و گناه نمی‌شود و گناه و اعمال زشت از آثار شقاوت و خباثت ذات آدمی است. حال اگر چنین ذاتی با توبه؛ ایمان و عمل صالح تبدیل به ذاتی طیب و طاهر و خالی از خباثت شد؛ لازمه این تبدیل این است که آثاری هم که در سابق داشت به نام گناه، با مغفرت و رحمت خدا مبدل به آثاری شود که با نفس پاک و طیب متناسب باشد و آن این است که عنوان گناه از آن برداشته شود و عنوان حسنه و ثواب به خود بگیرد.»(3)یکی از این اعمال صالحی که اثر پاک کنندگی و نیز جایگزینی را دارد صلوات بر محمد و آل محمد است. در بیانی امام رضا(علیه السلام) مي‌فرمايد: "كسي كه توانايي بر چيزي كه موجب محو و آمرزش گناهان او شود ندارد، پس بسيار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا كه صلوات گناهان را نابود و ريشه كن مي كند."

همان گونه كه اعمال صالح و نيكوي انسان به واسطه برخي گناهان حبط و تباه مي‌شود، بعضي از اعمال نيك نيز سبب از بين رفتن گناهان مي‌گردد. در قرآن و روايات راه ها و مصاديق فراواني ذكر شده كه موجب از بين رفتن گناه و آثار و عوارض آن، بلكه تبديل سيئات به حسنات مي‌شود. از مجموع آن ها اين مطلب به دست مي‌آيد كه ايمان و عمل صالح و توبه و ترك گناهان كبيره، مطمئن ترين راه از بين بردن گناهان گذشته و جلب محبّت الهي است. 

صلوات؛ کفاره ای برای گناهان

یکی از این اعمال صالحی که اثر  پاک کنندگی و نیز جایگزینی را دارد صلوات بر محمد و آل محمد است. در بیانی امام رضا(علیه السلام) مي‌فرمايد: «من لم يقدر علي ما يكفّر به ذنوبه فليكثر من الصلوة علي محمّد و آله فانّها تهدم الذّنوب هدماً؛ كسي كه توانايي بر چيزي كه موجب محو و آمرزش گناهان او شود ندارد، پس بسيار بر محمّد و آلش صلوات بفرستد، چرا كه صلوات گناهان را نابود و ريشه كن مي كند.»(4) 
در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «وَ جَعَلَ صَلَوَاتِنَا عَلَيْکمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وَلَايَتِکمْ طِيباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَةً لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْکيَةً لَنَا وَ کفَّارَةً لِذُنُوبِنَا»: خدای متعال صلوات ما را بر شما قرار داد و ولایتی که از شما به ما عطا کرده، این را مایه طهارت جان ما و طیب شدن و پاکی و گوارایی خلقت ما، طهارت نفس و عامل رشد ما و عامل تدارک خطاها و گناهان ما قرار داده است؛ این آثار صلواتی است که در بیان امام هادی علیه السلام ذکر شده است.
"کثرت صلوات ریشه گناه را از وجود آدمی می کند. اگر خدای نکرده حسد موجب شود انسان غیبت کند، اگر خودپسندی و عجب باعث شود انسان دیگران را تحقیر کند، کثرت  صلوات ریشه این گناه که خودپسندی، عجب، غرور و تکبر است را می خشکاند؛ این خاصیت صلوات است."(5)
سؤالی پیش می آید که چگونه صلوات طهارت نفس به همراه دارد؟ چرا ما وقتی صلوات می فرستیم نفسمان از شرک، گناه و صفات رذیله تطهیر می شود؟ چرا صلوات مطهر جان انسان است و او را تطهیر می کند؟ 
خاصیت صلوات است که ما را به سرچشمه طهارت وصل می کند؛ طهارت مختص نبی اکرم و اهل بیت است. در آیه تطهیر می خوانیم: «إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا» تطهیر یعنی هیچ ناپاکی در پیامبر نیست و اخلاص محض است."

نکته آن این است "وقتی آب قلیل است مثل یک لیوان آب اگر نوک انگشت شما نجس شود به آن بزنید، باید آن را دور بریزید نجس می شود ولی همین یک لیوان آب وقتی به اقیانوس ها وصل شود شما دست نجس تان را هم به آن بزنید پاک می شود. این خاصیت صلوات است که ما را به سرچشمه طهارت وصل می کند؛ طهارت مختص نبی اکرم و اهل بیت است. در آیه تطهیر می خوانیم: «إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا»(6)  تطهیر یعنی هیچ ناپاکی در پیامبر نیست و اخلاص محض است."(7)

ما چگونه پاک شویم؟

در صلوات شعبانیه که ظهرهای ماه شعبان خوانده می شود، بعد از ذکر صلوات می رسد به «وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِين» هر کس معتصم به امام شد پاک می شود و دیگر نجس نمی شود؛ اگر همه عالم طرف او آیند بجای اینکه او را نجس کنند او آنها را پاک می کند.

پیامبر و اهل بیت سرچشمه طهارت هستند؛ چون معتصم به خدا هستند؛ در روایت آمده است: «المُعتَصَمُ بِالله أن جَمِيعِ مَحَارِمِ اللَّه». معنی معصوم این است؛ فرمود امام معصوم است یعنی معتصم بالله است کاری را که خدا نمی پسندد به خیال او هم نمی آید، طهارت محض است.
معصوم، مطهر و سرچشمه طهارت هستند و هیچ چیزی غیر از خدا در وجودشان نیست. بنابراین اگر کسی متصل به معصوم شد معصوم از آن حقیقت توحیدی که به او داده اند، از آن شراب طهور به او می نوشاند؛ وقتی اهل ولایت از دست امیرالمومنین یک جام می گیرند همه وجودشان طاهر می شود، هیچ غفلت و شرکی در وجودشان نیست مانند سلمان می شوند. این همان معنی صلوات است؛ بنابراین صلوات یعنی به معصوم متصل شدن.

پی نوشت:
1- ترجمه الميزان، ج 15، ص: 336
2- طارق/ 9
3- ترجمه الميزان، ج 15، ص: 336
4- سفينه البحار، ج 2، ص 50، به نقل از شرح و فضايل صلوات اثر احمد بن محمد الحسين اردكاني، ص 24.
5- بیانات آیت الله محمد مهدی میرباقری
6- احزاب/٣٣
7- بیانات آیت الله محمد مهدی میرباقری

منابع:
مجله پاسدار اسلام دی 1380، شماره 241
سایت معارف قرآن