اسلام در صحت عقد ازدواج هیچ گونه محدودیت سنی را مطرح نکرده و این امر را بر عهده طرفین (در صورتی که بالغ باشند) و اولیای آنان گذاشته است. تمام مذاهب اسلامی ازدواج دختر خردسالی که هنوز به سن بلوغ نرسیده است و هم ازدواج پسر خردسالی که هنوز به سن بلوغ نرسیده است با ولایت ولی شرعی (پدر یا جد پدری) آنها، را صحیح می دانند.
اما برقراري و صحت اين عقد مشروط بر اين است كه اين عقد داراي مصلحت بوده يا براي كودك مفسده نداشته نباشد ؛ در نتيجه اگر اين كودك پس از رشد بر ادامه آن راضي نباشد، با مراجعه به محاكم مي تواند درخواست طلاق نمايد ؛ هر چند برخي از فقها اصولا عدم رضايت را براي فسخ عقد كافي مي دانند .
نكته دقيق در اين زمينه آن است كه به شكل طبيعي و عرفي هيچ پدري برخلاف مصلحت فرزند خود حاضر به ازدواج دادن او با فردي كه زندگي دخترش را تباه نمايد نيست . اين قانون طبيعي در اين احكام مورد توجه قرار گرفته است ، اما اگر فردي وضعيت عادي و طبيعي نداشت و برخلاف مصلحت فرزندش حكم مي كرد ،اصولا صلاحيت ولايت بر سرنوشت فرزندش را ندارد .
در واقع صلاحيت پدر براي داشتن حق ولايت بر فرزندش امري است كه از ديد شرع مورد توجه قرار گرفته است . اگر پدر براي ولايت و اجازه اين گونه امور صلاحيت نداشته باشد ، اجازه او نافذ نخواهد بود . تعيين مصلحت ازدواج به عهده جد پدري يا حاكم شرع خواهد بود .
البته باید توجه داشت که جواز انعقاد عقد ازدواج به معنای جواز همه استمتاعات جنسی و اعمال زناشویی نیست و بعضی از لذت های جنسی بین زن و شوهر مشروط به سن خاصی از زن (همسر) است تا از هرگونه آسیب جسمی و روحی او جلوگیری شود. و در صورتی که شوهر از این قانون اسلام تخلف کرده و با همسر نابالغ خود نزدیکی کند و این کار او موجب خسارت به سلامتی جسمی او شود، از نظر اسلام علاوه بر حرام شدن دائمی این همسر بر او، مجازات های مالی سختی نیز در انتظار او است که فقهیان بزرگ شیعه در کتب فقهی و رساله های عملیه خود بیان کرده اند.
شیخ مفید (متوفی 413 ه- ق) در این باره فرمود: "هر گاه مردی با دختری که کمتر از نه سال دارد نزدیکی کند و این کار او موجب "افضاء" (بروز مشکلاتی در اعضای جنسی) شود باید دیه کامل او را بپردازد و کلیه مخارج او را نیز تا آخر عمرش بر عهده بگیرد".[1] همچنین فقیه بزرگ شیعه، ابن إدریس حلی، (متوفی598 ه ق) می فرماید: "کسی که با همسر خود که کمتر از نه سال دارد نزدیکی کند، همسرش بر او حرام ابدی خواهد شد و ...".[2]
روشن است که بیان جواز عملی به معنای وجوب و لزوم عمل به آن فعل نیست، بلکه به این معنا است که اگر کسی مرتکب این عمل شد کار حرام خلاف شرعی انجام نداده است.
آنچه بیان شد در باره جواز اصل عمل بود و گرنه در روایاتی تأکید بر این نکته شده که در دوران قبل از بلوغ بهتر است عقد ازدواجی صورت نگیرد،[3] تا چه رسد به دوران شیرخوارگی.
بر همین اساس، در مقام عمل مردم به چنین ازدواجی ترغیب نشده اند و به جز در موارد نادر، ازدواج هایی از این دست نیز اتفاق نیفتاده است. بنابراین می توان گفت این نوع ازدواج امروزه، چندان مصداق خارجی نداشته و در زمان های سابق نیز بسیار کم اتفاق می افتاد؛
دلیل تن دادن افراد به چنین ازدواج هایی گاهی انگیزه هایی خداپسندانه؛ مانند ازدواج با دختر شیرخواری که در حادثه ای ناگوار همه نزدیکان خود را از دست داده بود و کسی نبود تا عهده دار سرپرستی او شود، و یا برای ایجاد محرمیت بین زن و مرد نامحرمی که در یک محل کار می کردند و با هم برخورد داشتند؛ برای این که در محیط های فامیلی و خانوادگی با خویشان و اقوام (با توجه شرایط خاص زندگی و مسکن ها در زمان های قبل) مرتکب گناه وحرام نشوند، زن دختر خردسال خود را به عقد مرد در می آورد، تا شرعاً مادر زن او شده و در برخورد با یکدیگر آزاد باشند.
و یا پدری علاقه مند بود دختر خرد سال خود را به عقد شخصیت بزرگواری در آورد تا افتخار خویشاوندی با او را نصیب خود سازد؛ نظیر ابوبکر که دختر خرد سال خود را به عقد پیامبر گرامی اسلام (ص) در آورد. با وجود این انگیزه ها، اما باز ازدواج با دختر خرد سالی که به سن بلوغ نرسیده، بسیار کم اتفاق افتاده است و از آن کمتر و نادرتر، ازدواج با نوزاد شیر خوار است. اما با این حال فقیه و مجتهد وظیفه دارد حکم الاهی را بیان کند تا در صورتی که مردم با چنین موردی برخورد کردند تکلیف خود را بدانند.
پاورقی
1- المفید، محمّد بن محمد بن النعمان العکبری المقنعة ، ص: 747"...الرجل إذا جامع الصبیة و لها دون تسع سنین فأفضاها کان علیه دیة نفسها و القیام بها حتى یفرق الموت بینهما... "ناشر: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید- رحمه الله،1413 ه ق ، چاپ اول، قم.
2- ابن إدریس، محمد بن منصور بن أحمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج2، ص: 530، "من وطأ زوجته و لها دون تسع سنین، حرّمت علیه أبدا، و فرّق بینهما بغیر خلاف بینکم فی ذلک.." ناشر: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین 1410 ه ق ،جاپ دوم ، قم، 3 جلدی.
3- عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ أَوْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ قِیلَ لَهُ إِنَّا نُزَوِّجُ صِبْیَانَنَا وَ هُمْ صِغَارٌ قَالَ فَقَالَ إِذَا زُوِّجُوا وَ هُمْ صِغَارٌ لَمْ یَکَادُوا یَتَأَلَّفُوا؛ الکافی ج 5 ص 398.
منابع:
۱- اسلام کوئست
۲- پرسمان