دارالعرفان/ استاد برجسته اخلاق حوزه علمیه قم گفت: انسان با استفاده از دو منبع قرآن و روایات اهل بیت(ع) می تواند به خودشناسی و معرفت شناسی دقیقی نسبت به خویشتن دست یابد.
به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل مؤسسه علمی فرهنگی دارالعرفان، استاد حسین انصاریان در حسینیه بنی الزهرا(س) تهران با اشاره به اینکه از قدیم‌الایام در شرق و غرب کتابها و مقالات زیادی با موضوع انسان شناسی نوشته شده است، گفت: هیچ‌کدام از این نویسندگان، آن‌گونه که باید و شایسته است، قدرت شناساندن انسان را به انسان نداشته و به قول علمای علم منطق، مطالبشان جامع و مانع نبوده است و اهل منطق می گویند تعریف درست این است که بیگانه و غیری در آن تعریف وجود نداشته باشد، فقط حرف به این موضوع مربوط باشد و قابل‌ایراد هم نباشد.
دانشمندان غرب و شرق هنوز موفق به ارائه تعریف جامع و مانعی درخصوص انسان نشده اند
وی با بیان اینکه دو منبع برای شناخت انسان در این جهان وجود دارد که پانزده قرن از عمرش گذشته است، افزود: این‌هم از معجزات است که تدوین یکی از این دو منبع در زمان حیات پیغمبر(ص) اتفاق افتاده و اگر آدم به قرآن وارد باشد، خیلی از دروغ‌ها را متوجه خواهد شد که چنین دروغ ها و برداشت های اشتباهی در کتاب‌های غیرشیعه زیاد است.
تدوین و رده بندی قرآن و چگونگی قرائت آیات به عهده خود خداوند است
خطیب برجسته حوزه علمیه ادامه داد: این آیه در متن قرآن کریم و خطاب به پیغمبر(ص) دربارهٔ قرآن است «إِنَّ عَلَینٰا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ» (سوره قیامت، آیه 17)، کلمه «إِنَّ» حرف تأکید به معنای قطعاً و بی‌تردید است که خداوند در این آیه تأکید دارد تدوین و رده‌بندی کردن قرآن و اینکه کدام سوره اوّل، کدام دوم و کدام آخر باشد، برعهده شخص خودم است.
استاد انصاریان بیان داشت: این متن قرآن است، «إِنَّ عَلَینٰا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ» شکل خواندن و یاد دادنش به شما هم برعهده منِ پروردگار است. بنابراین یاد دادن قرآن که چگونه آیات را قرائت کنیم برعهدهٔ خداست به این معنی که در این قرآن مجید هیچ دستی و هیچ قلمی دخالت نداشته، و کار تدوین و طرح به پروردگار مربوط است.
وی تصریح کرد: خداوند در قرآن وعده قطعی داده است که من این قرآن را حفظ می‌کنم؛ یعنی از این طرحی که دادم تا چگونه سوره‌ها را دنبال هم قرار بدهید، تا قیامت محافظت خواهم کرد «إِنّٰا نَحْنُ نَزَّلْنَا اَلذِّکرَ وَ إِنّٰا لَهُ لَحٰافِظُونَ» (سوره حجر، آیه 9).
قرآن همچون عصای موسی(ع) است که هیچ دستی در آن بکار گرفته نشده است
وی متذکر شد: قرآن چون عصای موسی‌بن‌عمران(ع) است که هیچ دستی در تغییر آن عصا در کار گرفته نشد و این فقط ویژهٔ موسی(ع) بود و تنها در دست موسی اژدها می‌شد چون آن چوب در حفاظت و وصل به قدرت و اراده خداوند بود و کسی نمی‌توانست در این عصا تصرف کند.
این مبلغ بین المللی خاطر نشان کرد: این قرآن یک منبع برای انسان‌شناسی است که 15 قرن گذشته تدوین شده و کسی که کمی به فصاحت، بلاغت، کلمات، حروف، چینش، جمله‌بندی و مفاهیم قرآن آگاه باشد، متوجه خواهد شد که این کتاب شروع ظهورش در مکه بوده است.
استاد انصاریان ادامه داد: مکه شهری بود که طبق سخنان امیرالمؤمنین(ع)، عربها قبل از نزول قرآن، آب خوردنشان از چاله‌هایی بود که آب باران داخل آن جمع می‌شد و پر از گل و قورباغه بود.
وی بیان داشت: قرآن در جایی ظهور کرد که مردم آب خوردن بهداشتی نداشتند بنابراین کاملاً مشخص است که قرآن وحی پروردگار است و مردمی که چنین از آن چاله ها آب می خوردند و توانایی تأمین آب بهداشتی برای خود را نداشتند قادر به دخل و تصرفی در قرآن نبودند.
کیفیت و کمیت قرآن گواه من الله بودن آن است
وی تأکید کرد: کیفیت و کمیت قرآن خود گویای منبع آسمانی آن است که از مِن اللّه بوده و از غیر خدا سرچشمه نگرفته است و از او، برای او و ماندگار به اوست بنابراین چنین قرآنی یکی از منابع مهم برای شناخت انسان است و مطالب آن آدم را در مستی ابدی فرو می‌برد.
محقق و پژوهشگر علوم اسلامی اضافه کرد: بخشی از آیات در رابطهٔ با انسان و بخشی از آیات در رابطهٔ با بشر است. این دو کلمه زیاد در قرآن تکرار شده است. آیه« «إِنّٰا خَلَقْنَا اَلْإِنْسٰانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشٰاجٍ نَبْتَلِیهِ فَجَعَلْنٰاهُ سَمِیعاً بَصِیراً» (سوره انسان، آیه 2) یعنی این که انسان خلیفهٔ من است و وقتی در قرآن زیاد از کلمه «إنَ اللّه سَمیعٌ بَصیر»، یاد می شود به این نکته اشاره دارد که انسان نیز سمیع و بصیر است.
خداوند انسان را نیز سمیع و بصیر آفریده است
به گفته وی سمیع و بصیر بودن در انسان یعنی با قدرت شنوایی دقیق و قوی که می‌تواند شنیده‌ها را حفظ کند. یعنی خداوند مغزی به انسان داده که هرچه گوش می شنود به آن مغز انتقال پیدا می‌کند. علم پزشکی نیز آن را ثابت کرده که مغز با وجود حجم کوچکش قابلیتهای زیادی دارد. رسول خدا(ص) چنین فرمودند که انسان از دانش سیر نمی‌شود، یعنی اگر چهل‌میلیون کتاب علمی را به مغزش بدهد، باز قابلیت نگهداری و ذخیره سازی حجم اطلاعاتی بیشتری را دارد. این یک معجزه است که پیغمبر(ص) می‌فرمایند وقتی میّت را در قبر گذاشتید، تلقین بخوانید.
وی ادامه داد: بر اساس علوم پزشکی جدید نیز این امر ثابت شده است که گوش تنها عضوی است که 24 ساعت بعد از مرگ هنوز کار می‌کند، بنابراین مرده هم در این دنیا می شنود و هم در آن دنیا؛ بلکه شنوایی ما در آن دنیا قوی تر خواهد شد که نه تنها صدای تلقین‌خوان را بشنویم، بلکه همهٔ صداها را می‌شنویم و هم متوجه می شویم که چه به ما می‌گویند.
خداوند همه عوالم را در وجود انسان آفریده و خلاصه کرده است
نویسنده کتاب ارزشمند «عناصر شخصیت انسان» در ادامه افزود: قرآن آیات انسان را خیلی مطرح کرده و این آیات جنبه‌های فکری، عقلی، روانی، قلبی و معنوی انسان را نمایانده و تعریف کرده است. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در این زمینه چقدر آورده است که انسان کتابی است که خدا به دست قدرت خودش نوشته و تمام این عوالم وجود را در این کتاب خلاصه کرده است.
استاد انصاریان در خصوص جغرافیای بدن انسان از دیدگاه حضرت علی(ع) که یک انسان‌شناس کامل است گفت: دانشمندان نشان می‌دهند که تمام عوالم وجود در تمام بدن ما قرار داده شده است. نباید گمان کرد انسان همین چند کیلو پوست و استخوان است بلکه خدا عالَم کبیر را در انسان قرار داده است یعنی انسان از نظر آفرینش به همهٔ هستی وصل است چرا که از همهٔ هستی در وجودمان برای نمونه موجود است.
وی روایات از ائمه معصومین(ع) را از دیگر منابع اصلی خودشناسی عنوان کرد و گفت: در روایات نیز به خوبی و زیبایی این خودشناسی بیان شده است که در صورت تسلط به زبان عربی می توان از فصاحت و نفوذ کلام اهل بیت(ع) در این زمینه بیشتر بهره گرفت.
خداوند کل جهان آفرینش را مخصوص انسان آفریده است
وی در ادامه به آیه «هُوَ اَلَّذِی خَلَقَ لَکمْ مٰا فِی اَلْأَرْضِ جَمِیعاً» (سوره بقره، آیه 29) اشاره کرد که هرچه روی زمین است، برای استفادهٔ انسان آفریده شده است و افزود: با کمی تفکر متوجه خواهیم شد که انسان به تمام جهان آفرینش وصل است و این امر بیانگر اهمیت جایگاه انسان است که خداوند کل جهان آفرینش را مخصوص انسان آفرید.
این استاد برجسته اخلاق بیان داشت: خداوند در آیه «هُوَ اَلَّذِی خَلَقَ لَکمْ مٰا فِی اَلْأَرْضِ جَمِیعاً» آورده است که من به تمام موجودات زمینه داده‌ام و به همه ملائکه فرمان داده ام «إِنِّی جٰاعِلٌ فِی اَلْأَرْضِ خَلِیفَةً» (سوره بقره، آیه 30)، که در خدمت تو باشند.
استاد انصاریان با اشاره به این حدیث قدسی «خلقت الاشياء لاجلك و خلقتك لاجلي» که هرچه آفریدم، به‌خاطر تو آفریده‌ام گفت: خدا انسان را برگزیده و انتخاب‌شدهٔ خویش آفرید و حالا با توجه به مسائل مذکور به انسان می گوید «أین تذهبون» به کجا می‌روید؟ به کدام طرف می‌روید؟ اصل خلقت و آفرینش شما به‌طرف من جهت‌گیری دارد، ولی شما به انحراف می‌روید؟ کارهای اشتباهی که انسان مرتکب می شود پوچ و «هباء منثور» است به این معنا که کل گرد و غبارت به باد می‌رود و کل حرکات، زحمات و اعمالت همه «هباء منثورا» می‌شود.
خدا انسان را پایین تر از خویش و بالاتر از همه هستی خلق کرد
وی در تکمیل سخنان خود به آیه «هُوَ الَّذي خَلَقَ لَکُمْ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً» یعنی کل موجودات، مادون تو هستند و باید برای تو خدمت کنند اشاره کرد و گفت: خداوند چنین می فرماید که ای انسان، جایگاه تو مافوق همهٔ موجودات است و بالاتر از همه آنها هستی و مادون خود من، یعنی انسان تنها از پروردگار پایین‌تر است ولی نسبت به کل موجودات، بالاتر و برتر است یعنی وقتی تو را خلق می‌کنم، جایگاهت برتر از همهٔ موجودات و مادون خودم است.
وی با اشاره به این آیهٔ شریفه عنوان کرد: انسان اگر خودسازی را برابر طرح و نقشهٔ منِ خدا عمل کرده و گوش بدهد، از این حدّ وسط که فراتر از همهٔ هستی است و پایین‌تر از من هستی، شروع به بالا رفتن و صعود معنوی خواهد کرد.
انسان با خودسازی به جایگاه واقعی خود دست خواهد یافت
این مفسر برجسته قرآن ادامه داد: در سورهٔ فاطر آمده است که «یصْعَدُ اَلْکلِمُ اَلطَّیبُ» (سوره فاطر، آیه 10) انسان وقتی به وجود من و به وجود حلال و حرام من ساخته شود، طبیعتاً میل به صعود پیدا کرده و به‌طرف من حرکت می‌کند و در آیه دیگری «فَمَنْ کٰانَ یرْجُوا لِقٰاءَ رَبِّهِ» (سوره کهف، آیه 110) می فرماید برای آنکه تا ابد در آغوش من باشی، با عمل شایسته خودسازی کن، شریک و خدایان دیگری را در کنار من قرار نده.
استاد انصاریان تأکید کرد: اگر انسان در این مسیر و بر اساس طرح و برنامه تعریف شده خودسازی نکرد و شروع به گناه چون دروغ، تهمت، فحش، ربا و زنا نمود سقوط خواهد کرد «ثُمَّ رَدَدْنٰاهُ أَسْفَلَ سٰافِلِینَ» (سوره تین، آیه 5) و در آن صورت به پست ترین پست ها خواهد رسید و به اسفل السافلین خواهد افتاد.
وی با اشاره به تأکیدات پروردگار در قرآن افزود: خداوند از انسان خواسته خود را بیابد و به جای بالا رفتن و رسیدن به لقای من به اسفل سافلین سقوط نکند چرا که انسان گوهر گران‌بهای دریای خلقت است و بسیار بزرگ و خاص آفریده شده است.
به گفته وی اگر انسان با خودسازی وجود خویش را بسازد پس از آنکه از قبر درمی‌آید، فرشتگان از همه طرف برای سلام کردن به انسان هجوم می‌آورند «وَ اَلْمَلاٰئِکةُ یدْخُلُونَ عَلَیهِمْ مِنْ کلِّ بٰابٍ * سَلاٰمٌ عَلَیکمْ بِمٰا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی اَلدّٰارِ» (سوره رعد، آیات 23-24) و به او افتخار می کنند.
متن کامل، صوت و کلیپ های این سخنرانی را - اینجا - ببینید