«نبی» از ماده «نبأ» به معنی «پیام» یا «پیام مهم» است و پیامبران الهی را از این نظر «نبی» می‌گویند که پیام خداوند را به بندگان می‌رساندند، و قول دیگر این است که از ماده «نَبْوَه» به معنی رفعت و بلندی گرفته شده و انبیا را به خاطر رفعت و بلندی مقام و مرتبه، نبی می‌گویند. «رسول» در اصل از ماده «رِسْل» گرفته شده است و به معنی حرکت توأم با آرامش است و از آن جا که فرستادگان مأمورند با آرامش با بندگان خدا برخورد کنند به آن‌ها رسول گفته شده است.
امّا در این که فرق بین نبی و رسول چیست؟ گفتارهای مختلفی ذکر شده است یکی از آن‌ها که در روایات اهلبیت نیز آمده این است که:
نبی کسی است که فقط در خواب فرشته وحی را می‌بیند (و وحی الهی را از این طریق دریافت می‌کند) ولی در بیداری صدای فرشته وحی را می‌شنود امّا او را مشاهده نمی‌کند و رسول کسی است که صدای فرشته را می‌شنود و در خواب و بیداری فرشته وحی را مشاهده می‌کند[1].
جمعی نیز معتقدند که «نبی» کسی است که دریافت وحی کند خواه موظف به ابلاغ آن باشد یا نباشد ولی اگر افرادی از او سؤال کنند حتماً پاسخ می‌دهد، امّا رسول کسی است که صاحب آیین و مأمور ابلاغ آن است و منتظر سؤال و درخواست نیست.
با دقّت در آیات قرآن مشاهده می‌کنیم که در بسیاری از موارد مقام نبوت و رسالت در یک فرد جمع شده است مانند پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله که در
قرآن کریم هم به عنوان رسول و هم به عنوان نبی از ایشان یاد شده است[2].
بعضی از محقّقان عقیده دارند که نبوّت و رسالت ملازم یکدیگرند مقام نبوّت مربوط به گرفتن خبر از جهان غیب است و مقام رسالت مربوط به ابلاغ آن خبر به انسان‌های دیگر است. بنابر این هیچ پیامبری از این دو مقام خالی نیست.
[1] الکافی : 1/176 ، باب الفرق بین الرسول والنبی ، حدیث 1 ـ 4 .
[2] « الَّذِینَ یتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِی الْأُمِّی الَّذِی یجِدُونَهُ مَکتُوباً عِندَهُمْ فِی التَّورَاةِ وَالاْءِنْجِیلِ یأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَینْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکرِ وَیحِلُّ لَهُمُ الطَّیبَاتِ وَیحَرِّمُ عَلَیهِمُ الْخَبَائِثَ وَیضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلاَلَ الَّتِی کانَتْ عَلَیهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُوْلئِک هُمُ الْمُفْلِحُونَ »« همان کسانی که از این رسول و پیامبر « ناخوانده درس » که او را نزد خود [ با همه نشانه‌ها و اوصافش ] در تورات وانجیل نگاشته می‌یابند ، پیروی می‌کنند ؛ پیامبری که آنان را به کارهای شایسته فرمان می‌دهد ، و از اعمال زشت بازمی‌دارد ، و پاکیزه‌ها را بر آنان حلال می‌نماید ، و ناپاک‌ها را بر آنان حرام می‌کند ، و بارهای تکالیف سنگین و زنجیره‌ها [ ی جهل ، بی‌خبری و بدعت را ] که بر دوش عقل وجان آنان است برمی‌دارد ؛ پس کسانی که به او ایمان آوردند و او را [ در برابر دشمنان ] حمایت کردند و یاریش دادند و از نوری که بر او نازل شده پیروی نمودند ، فقط آنان رستگارانند » اعراف 7 : 157 ؛ « یاأَیهَا النَّبِی إِنَّا أَرْسَلْنَاک شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً » « ای پیامبر ! به راستی ما تو را شاهد [ بر امت ]و مژده‌رسان و بیم‌دهنده فرستادیم » احزاب 33 : 45 .