از لحظات حسّاسی که آدمی را سخت در فکر فرو می‌برد، لحظه احتضار و پایان عمر انسان‌ها است، در آن لحظه که کار از کار گذشته، و اطرافیان مأیوس و نومید به شخص محتضر نگاه می‌کنند و می‌بینند همچون شمعی که عمرش پایان گرفته آهسته آهسته خاموش می‌شود، با زندگی وداع می‌کند و هیچ کاری از دست هیچ کس ساخته نیست اطرافیان تنها ظواهر حال محتضر را می‌بینند امّا از چگونگی انتقال او از این سرا به سرای دیگر و طوفان‌های سختی که در این لحظه برپا است
بی‌خبرند. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام بسیار زیبا و روشن این لحظات حسّاس را ترسیم می‌کنند و می‌فرمایند:
«سکرات مرگ، و حسرت از دست دادن نعمت‌های دنیا، به آن‌ها هجوم می‌آورد، اعضای بدنشان به سستی می‌گراید و رنگ از چهره آن‌ها می‌پرد، سپس پنجه مرگ در آن‌ها نفوذ بیشتر می‌کند، آن چنان که زبانش از کار می‌افتد در حالی که در میان خانواده خود قرار دارد با چشم می‌بیند و با گوش می‌شنود (امّا یارای سخن گفتن در او نیست) در این می‌اندیشد که عمر خویش را در چه راهی تباه کرد؟ دوران زندگی خود را در چه راهی گذراند؟... انگشت حسرت به دهان می‌گیرد...»[1].
از روایات استفاده می‌شود که لحظه جان کندن بر مؤمنان راستین آسان می‌گذرد و بر اساس بعضی از روایات مانند آن است که انسان گل خوشبویی را بو می‌کند و ناگهان خود را در باغ‌های بهشت ببیند[2]. امّا برای کسانی که گاهی گرفتار گناه و غفلتی شده‌اند جان کندن سخت خواهد بود و این سختی و فشار برای پاک شدن از تاریکی‌ها و آلودگی‌ها است. امّا با این وجود در روایات اموری برای آسان شدن سکرات موت ذکر شده است که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌شود:
1 ـ انفاق و عمل صالح
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
«قَدِّم مالَک أمامَک یسُرُّک اللِّحاقُ به»[3].
«دارایی خود را پیش از خود بفرست تا پیوستن به آن شادمانت کند».
2 ـ ترک گناه
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در سفارش به مردی فرمودند:
«از خواهش‌ها کم کن تا تحمّل فقر و ناداری بر تو آسان شود و از گناهان بکاه تا مرگ بر تو آسان گردد»[4].
3 ـ امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:
«هر کس دوست دارد خدای عز وجل سکرات مرگ را بر او سبک گرداند باید به خویشانش رسیدگی و به پدر و مادرش نیکی کند...»[5].
4 ـ کثرت صلوات بر محمّد و آل محمّد صلوات اللّه وسلامه علیهم أجمعین.
5 ـ طول دادن قنوت که در روایت نبوی صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است:
«طُولُ القُنُوت فِی الصلاةِ یخَفِّفُ سکراتِ المَوْتِ»[6].
6 ـ زیارت سیدالشهداء علیه‌السلام، ابن قولویه در کامل الزیارات روایتی نقل کرده که از جمله آثار زیارت حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام آسانی سکرات مرگ است[7].
7 ـ یاد مصائب امام حسین علیه‌السلام و گریه در عزای خاندان رسالت نیز در آسانی سکرات مرگ نقش موثری دارد و روایات زیادی در این زمینه از معصومین علیه‌السلام به ما رسیده است[8].
8 ـ شیرین کردن کام دوستان خدا ـ چه کام ظاهری چه کام باطنی ـ از طریق حل مشکلات او یکی از پیامدهایش رفع تلخ کامی در دم مرگ است.
9 ـ زیاد گفتن ذکر لاحول ولاقوة الاّ باللّه.
10 ـ تلاوت مستمر سوره‌های یاسین، صافّات، نازعات، زلزال[9].
11 ـ محبّت و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام.
12 ـ پوشاندن و اطعام دادن[10].
13 ـ خواندن نماز در شب هفتم ماه رجب (چهار رکعت)[11].
14 ـ خواندن کلمات فرج (لا اله الا اللّه الحلیم الکریم...)[12].
15 ـ خواندن دعای: «اَعْدَدْتُ لکلِّ حول لا اله الا اللّه...[13] ده مرتبه در روز.
[1] الکافی : 1/35 .
[2] ارشاد القلوب : 1/61 ، باب 13 ؛ اعلام الدین : 344 ، حدیث 37 .
[3] اعلام الدین : 344 .
[4] میزان الحکمه : 12/5698 .
[5] کنز العمال : 7/435 ، حدیث 19658 .
[6] کامل الزیارات : باب 56 ، حدیث 3 .
[7] کامل الزیارات : باب 32 ، حدیث 7 .
[8] بحار الانوار : 81/11 ـ 238
[9] بحار الانوار : 71/380 .
[10] منازل الأخره : 10 ـ 11 .
[11] بحار الانوار : 92/332 .
[12] سفینة البحار : 2/397 .
[13] مریم 19 : 17 .