براى روز جمعه اعمال بسیارى است که در اینجا تنها به بیان چند مورد اکتفا می‌کنیم:
اول:
در رکعت اوّل نماز صبح سوره
«جُمعه» و در رکعت دوّم،
«توحید» خوانده شود.
دوم:
پس از نماز صبح، پیش از آنکه سخن بگوید این دعا را بخواند تا کفّاره گناهان او از این جمعه تا جمعه‌ی دیگر باشد:
اللّٰهُمَّ مَا قُلْتُ فِي جُمُعَتِي هَذِهِ مِنْ قَوْلٍ، أَوْ حَلَفْتُ فِيها مِنْ حَلْفٍ، أَوْ نَذَرْتُ فِيها مِنْ نَذْرٍ، فَمَشِيْيّتُكَ بَيْنَ يَدَيْ ذٰلِكَ كُلِّهِ، فَمَا شِئْتَ مِنْهُ أَنْ يَكُونَ كَانَ، وَمَا لَمْ تَشَأْ مِنْهُ لَمْ يَكُنْ، اللّٰهُمَّ اغْفِرْ لِي وَتَجاوَزْ عَنِّي، اللّٰهُمَّ مَنْ صَلَّيْتَ عَلَيْهِ فَصَلاَتِي عَلَيْهِ، وَمَنْ لَعَنْتَ فَلَعْنَتي عَلَيْهِ.
خدایا! هر سخنی که در این جمعه‌ام بر زبان آورم و یا هر سوگندی که در آن به زبان آورم و یا هر نذری که در آن نذر کنم، خواست و اراده تو پیشاپیش همه‌ی این‌هاست، پس در این میان هرچه را تو بخواهی بشود می‌شود و هرچه را که نخواهی نشود، خدایا! مرا بیامرز و از من درگذر. خدایا! هرکه را تو بر او درود فرستی پس درودم بر او باد و هرکه را تو لعنت کنی، پس لعنتم بر او باد.
و دست‌کم در هر ماه یک‌بار این عمل را انجام دهد.
و نیز روایت شده: هرکس در روز جمعه پس از نماز صبح بنشیند و به تعقیب بپردازد تا آفتاب برآید، هفتاد درجه در بهشت برین برای او بالا رود.
و شیخ طوسى روایت کرده: که سنّت است این دعا را در تعقیب نماز صبح روز جمعه بخواند:
اللّٰهُمَّ إِنِّى تَعَمَّدْتُ إِلَيْكَ بِحَاجَتِى، وَأَنْزَلْتُ إِلَيْكَ الْيَوْمَ فَقْرِى وَفَاقَتِى وَمَسْكَنَتِى، فَأَنَا لِمَغْفِرَتِكَ أَرْجَىٰ مِنِّى لِعَمَلِى، وَلَمَغْفِرَتُكَ وَ رَحْمَتُكَ أَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبِى، فَتَوَلَّ قَضاءَ كُلِّ حَاجَةٍ لِى بِقُدْرَتِكَ عَلَيْهَا وَتَيْسِيْرِ ذٰلِكَ عَلَيْكَ، وَ لِفَقْرِى إِلَيْكَ فَإنِّى لَمْ أُصِبْ خَيْراً قَطُّ إِلّا مِنْكَ، وَلَمْ يَصْرِفْ عَنِّى سُوءً قَطُّ أَحَدٌ سِوَاكَ، وَلَسْتُ أَرْجُو لآخِرَتِى وَدُنْياىَ و لا لِيَوْمِ فَقْرِى يَوْمَ يُفْرِدُنِى النَّاسُ فِى حُفْرَتِى وَأُفْضِى إِلَيْكَ بِذَنْبِى سِوَاكَ.
خدایا! با حاجت خویش آهنگ تو کرده‌ام و امروز بر تو فرود آورده‌ام تهیدستی و تنگدستی و درماندگی‌ام را و به آمرزش تو امیدوارتر از کردار خویشم و بخشایش و رحمت تو گسترده‌تر از گناهان من است، پس برآور نیاز مرا با قدرتی که بر آن داری و با سهولتی که نزد تو دارد و نیازی که من به تو دارم؛ چه من به خیری دست نیافته‌ام جز از سوی تو، جز تو هرگز کسی گزندی را از من نرانده است و برای آن جهان و این جهانم و نه برای گاه تهیدستی‌ام، آنگاه که مردم در قبرم تنها گذارند و گناهم را به نزد تو آورم، جز به مهر تو امید ندارم.
سوم:
روایت شده: هرکس در روز جمعه و دیگر روزها پس از نماز ظهر و نماز صبح بگوید:
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
نمیرد تا حضرت قائم(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) را دریابد.
و اگر «صد مرتبه» این صلوات را بخواند، خدا شصت حاجت، سى حاجت از حاجات دنیا و سى حاجت از حاجات آخرتش را برآورده کند.
چهارم:
پس از نماز صبح سوره
«الرَّحْمن» را بخواند و بعد از آیه:
﴿فَبِأَيِّ آلاٰءِ رَبِّكُمٰا تُكَذِّبٰانِ﴾.
کدامین نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید.
بگوید:
لَابِشَيْءٍ مِنْ آلآئِكَ رَبِّ أُكَذِّبُ.
هیچ‌یک از نعمت‌های تو را ای پروردگارم، تکذیب نمی‌کنم.
پنجم:
شیخ طوسى(رحمه‌الله) فرموده: مستحب است پس از نماز صبح روز جمعه «صد مرتبه» سوره
«توحید»
را بخواند و «صد مرتبه» بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد و «صد مرتبه» استغفار کند و سوره‌هاى
«نساء،
هود،
کهف،
صافات،
الرّحمن» را بخواند.
ششم:
سوره‌هاى:
«احقاف» و
«مؤمنون» را بخواند.
از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه در هر شب جمعه یا در هر روز جمعه سوره
«احقاف» را بخواند، در دنیا هراسى به دلش راه نیابد و از وحشت بزرگ روز قیامت ایمن گردد و نیز آن حضرت فرمود: هرکس جمعه‌ها بر خواندن سوره
«مؤمنون» پشت‌کار داشته باشد، خداى تعالى پایان کارش را نیکبختى و سعادت قرار دهد و جایگاهش در بهشت برین با پیامبران الهى باشد.
هفتم:
پیش از طلوع آفتاب «ده مرتبه» سوره
«قُلْ یٰا أَیُّهَا الْکٰافِرُونَ» را بخواند و دعا کند تا خواسته‌اش اجابت شود.
روایت شده: حضرت زین‌العابدین(علیه‌السلام) چون صبح روز جمعه می‌شد، تا ظهر
«آیت‌الکرسی» [آیه 255 سوره بقره:«اللّهُ لا إلهَ إلّا هُوَ الحَىُّ... و لاَ یؤُودُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ»] را می‌خواند و چون از نمازها فراغت می‌یافت، به تلاوت سوره‌ی
«انّا انزلناه» می‌پرداخت.
و بدان که برای خواندن
«آیت‌الکرسی بر اساس نزولش» در روز جمعه فضیلت بسیار روایت شده است. [علاّمه مجلسى گوید: آیت‌الکرسی بر اساس نزول، بنا بر روایت علی بن ابراهیم و شیخ کلینی عبارت است از: «اللّهُ لا إلهَ إلّا هُوَ الحَىُّ...» تا «هُمْ فِیها خَالِدُون»]
هشتم:
غسل جمعه کند و آن ازجمله اعمال مستحبی است که بر آن تأکید بسیار شده.
و در روایت آمده: که حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به حضرت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: یا علی! در هر جمعه غسل کن، گرچه به خاطر آن غذای خود را برای به دست آوردن آب جهت غسل کردن بفروشی و گرسنه بمانی؛ زیرا هیچ عمل مستحبّی برتر از غسل روز جمعه نیست.
و از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه در روز جمعه غسل کند و این دعا را بخواند:
أَشْهَدُ أَنْ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ، وَأَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاجْعَلْنِي مِنَ التَّوَّابِينَ، وَاجْعَلْنِي مِنَ الْمُتَطَهِّرِينَ.
گواهی می‌دهم که شایسته‌ی پرستشی جز خداوند یکتا نیست، شریک و انبازی ندارد و گواهی می‌دهم که محمّد بنده و فرستاده‌ی اوست، خدایا، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و مرا از آنان‌که بسیار توبه می‌کنند و از آنان‌که پاکی همه جانبه دارند قرار ده.
برای او تا جمعه آینده حالت پاکی و طهارت پیدا شود؛ یعنی: از گناهان پاک می‌گردد یا آنکه اعمال او با طهارت معنوی انجام می‌گیرد و مورد پذیرش خداوند واقع می‌شود؛
و به احتیاط نزدیک‌تر آن است که تا جایی که ممکن است، غسل جمعه را ترک نکنند؛ باید دانست وقت غسل جمعه پس از طلوع سپیده‌دم تا زمان ظهر است و هرچه نزدیک‌تر به ظهر انجام شود، بهتر است.
نهم:
آنکه سر را با گل خطمی بشوید؛ زیرا که این کار از بیماری پیسی و دیوانگی ایمنی می‌بخشد.
دهم:
ناخن و موی پشت لبش را بچیند زیرا ثواب بسیار دارد و روزی را افزون می‌کند و او را از گناه تا جمعه دیگر دور می‌سازد و از بیماری دیوانگی و جذام و پیسی ایمنی می‌دهد و بهتر است در وقت چیدن ناخن و زدودن موی پشت لب بخواند:
بِسْمِ اللّٰهِ وَبِاللّٰهِ وَعَلَىٰ سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.
به نام خدا و به یاد خدا و بر روش محمّد و خاندان محمّد.
و درگرفتن ناخن، از انگشت کوچک دست چپ شروع و به انگشت کوچک دست راست پایان دهد و این شیوه را در گرفتن ناخن‌های پای خود نیز رعایت کند؛ پس‌ازآن ناخن‌های چیده را دفن کند.
یازدهم:
بوى خوش استعمال کند و جامه‌هاى پاکیزه خود را بپوشد.
دوازدهم:
صدقه دهد چه بر طبق یک روایت: ثواب صدقه دادن در شب و روز جمعه، هزار برابر اوقات دیگر است.
سیزدهم:
برای خانواده‌ی خود خوردنی‌های خوب و تازه از قبیل میوه و گوشت تهیه کند تا به آمدن جمعه شاد شوند.
چهاردهم:
پیش از خوردن صبحانه انار و پیش از ظهر هفت برگ کاسنی بخورد.
از امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) روایت شده: هرکه در روز جمعه وقتی‌که ناشتاست یک انار بخورد تا چهل روز دل او را نورانی گرداند؛ و اگر دو انار بخورد تا هشتاد روز و اگر سه انار تا صدوبیست روز، وسوسه شیطان را از او دور کند؛ و هرکس وسوسه شیطان از او دور شود نافرمانی خدا نکند و هرکه نافرمانی خدا نکند وارد بهشت شود.
شیخ طوسی در کتاب «مصباح» فرموده: در مورد خوردن انار در روز و شب جمعه فضیلت بسیار روایت شده.
پانزدهم:
خود را از کارهای دنیا آسوده کند و به آموختن مسائل دین بپردازد، نه آنکه روز جمعه را به گشت‌وگذار و تفریح در باغ‌ها و کشتزارهای مردم و هم‌سخنی با اراذل و مردمان بی‌عار و مسخرگی و عیب‌گویی از مردم و خنده‌های قهقهه و خواندن اشعار و غوطه‌ور شدن در کارهای باطل و امثال این‌ها هزینه کند که مفاسدش بیش از آن است که بیان شود.
از امام صادق(علیه‌السلام) نقل‌شده است: بدا به حال مسلمانی که روز جمعه را در هفته هزینه یادگیری مسائل دینی خود نکند و برای این کار، خود را از کارهای دیگر آسوده نسازد.
از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده: هرگاه در روز جمعه ببینید پیرمردی سرگذشت دوران جاهلیت و کفر را برای مردم بیان می‌کند، بر سرش سنگریزه بزنید.
شانزدهم:
آنکه «هزار مرتبه» صلوات فرستد،
از امام باقر(علیه‌السلام) روایت است: هیچ عبادتی در روز جمعه نزد من محبوب‌تر از صلوات بر محمّد و آل مطهّر او (صَلَّی اللهُ عَلَیهِم اَجمَعین) نیست.
نویسنده گوید: اگر برای «هزار مرتبه» صلوات فرصت نکرد، دست‌کم «صد مرتبه» را ترک نکند تا در روز قیامت چهره‌اش نورانی گردد؛
و روایت شده: هرکس روز جمعه «صد مرتبه» صلوات فرستد و «صد مرتبه» بگوید:
اَستَغفِرُاللّهَ رَبِّي وَ اَتُوبُ اِلَيهِ.
از خدا، پروردگارم آمرزش می‌جویم و به‌سوی او مى‌پویم.
و «صد مرتبه» سوره
«توحید» را بخواند، آمرزیده خواهد شد.
و نیز روایت شده: که ثواب صلوات بر محمّد و آل محمّد، بین نماز ظهر و عصر برابر با ثواب هفتاد حج است.
هفدهم:
حضرت رسول و ائمه طاهرین(علیهم‌السلام) را زیارت کند و کیفیت آن در
«باب زیارات» خواهد آمد.
هجدهم:
آنکه به زیارت گذشتگان به‌ویژه پدر و مادر یا یکی از ایشان برود که این عمل ثواب بسیار دارد.
از امام باقر(علیه‌السلام) روایت شده: مردگان را در روز جمعه زیارت کنید، زیرا می‌دانند چه کسی به زیارت ایشان رفته است ازاین‌رو شاد می‌شوند.
نوزدهم:
دعاى «ندبه» را که از اعمال عیدهاى چهارگانه است بخواند؛ این دعا بعدازاین در جاى خودش خواهد آمد.
بیستم:
بدان که برای روز جمعه جز نافله‌ی آن که «بیست رکعت» است، نمازهای بسیاری ذکرشده است.
کیفیت نافله مذکور بنا بر مشهور آن است که «شش رکعت» آن زمانی که نور آفتاب افق را فراگیرد بجا آورده شود و «شش رکعت» دیگر وقتی‌که خورشید بالا بیاید و «شش رکعت» دیگر نزدیک ظهر و «دو رکعت» پس از ظهر پیش از نماز ظهر و یا آنکه «شش رکعت» اوّل را پس از نماز جمعه یا نماز ظهر بجا آورد، به صورتی که در کتب فقها و «مصابیح» ذکرشده.
البته نمازهای بسیار دیگری نیز روایت شده که ذکر بعضی از آن‌ها در این مقام مناسبت دارد، هرچند بیشتر آن‌ها ارتباطی به‌روز جمعه ندارد، ولی بجا آوردن آن‌ها در روز جمعه بیشتر فضیلت دارد.
ازجمله آن‌ها «نماز کامله» است که شیخ طوسی و سید ابن طاووس و شهید و علّامه حلّی و دیگران به سندهای بسیار و معتبر از امام صادق(علیه‌السلام) و ایشان از پدران بزرگوارشان(علیهم‌السلام) از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت کرده‌اند.
نماز دیگر: حارث همدانی از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) روایت کرده: اگر بتوانی در روز جمعه «ده رکعت» نماز بخوان و رکوع و سجودش را تمام و کامل بجا آر و پس از هر دو رکعت «صد مرتبه» بگو:
سُبْحانَ اللّٰهِ وَبِحَمْدِهِ.
پاک و منزه است خدایى که ستایش تنها شایسته اوست.
که فضیلت بسیار دارد.
به سند معتبر از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده است: هرکس سوره
«اِبراهیم» و سوره
«حجر» را در دو رکعت نماز در روز جمعه بخواند، هرگز دچار پریشانی و دیوانگی و یا بلایی دیگر نشود.
و از جمله آن نمازها؛ «نماز حضرت رسول»(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.
سید ابن طاووس به سند معتبر از حضرت رضا(علیه‌السلام) روایت کرده: که از آن حضرت درباره‌ی «نماز حضرت جعفر طیار»(رحمة‌الله‌علیه) پرسیدند؛ حضرت فرمود: چرا به نماز حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بی‌توجهی؟ شاید رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نماز جعفر را بجا نیاورده باشد و شاید جعفر نماز رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را نخوانده باشد.
و نیز از جمله‌ی آن نمازها؛ «نماز امیرالمؤمنین» (علیه‌السلام) است.
شیخ و سید از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند: هرکه از شما نماز امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) را بخواند، از گناهان پاک شود مانند روزی که از مادر زاده شده و حاجاتش در پیشگاه حق برآورده شود.
[و از جمله آن نمازها]؛ «نماز حضرت فاطمه»(سلام‌الله‌علیها) [است.]
روایت شده: حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) دو رکعت نماز می‌خواند که جبرئیل به ایشان آموخته بود.
نویسنده گوید: سید ابن طاووس در کتاب «جمال الاسبوع» [زیبایی ایام هفته] برای هر یک از امامان(علیهم‌السلام) نمازی به همراه دعا بیان کرده که شایسته است در اینجا ذکر شود:
«نماز حضرت مجتبى»(علیه‌السلام)
«نماز امام حسین» (علیه‌السلام)
«نماز امام زین العابدین»(علیه‌السلام)
«نماز امام باقر»(علیه‌السلام)
«نماز امام صادق»(علیه‌السلام)
«نماز امام موسی بن جعفر»(علیه‌السلام)
«نماز امام رضا»(علیه‌السلام)
«نماز امام جواد»(علیه‌السلام)
«نماز امام هادی»(علیه‌السلام)
«نماز امام حسن عسگری»(علیه‌السلام)
«نماز حضرت صاحب الزّمان»( عَجَّلَ اللّٰه تعالىٰ فَرَجَه)
[و از جمله آن نمازها]؛ «نماز جناب جعفر طیار» (رحمه‌الله) [است.]
این نماز که اکسیر اعظم و کبریت احمر است و به سندهای بسیار معتبر با فضیلت فراوان-که مهم‌ترین آن آمرزش گناهان بزرگ است ـ روایت شده و بهترین زمان برای بجا آوردن آن، آغاز روز جمعه است؛
بیست و یکم:
از اعمال روز جمعه این که چون خورشید به گاه ظهر رسد، دعایی را که محمّد بن مسلم از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده است بخواند و آن دعا آن‌گونه که در «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی نقل‌شده، این است:
لا إِلهَ إِلّا اللّهُ، وَ اللّهُ أَكْبَرُ، وَ سُبْحَانَ اللّهِ، وَ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَرِيكٌ فِي الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَ كَبِّرْهُ تَكْبِيراً.
معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود و پاک و منزّه است خدا و ستایش تنها او را سزاست، هم او که فرزندی نگرفته و در فرمانروایی‌اش شریکی نپذیرفته است و برای او نگاهداری از خواری نبوده است، پس او را بسیار بزرگ شمار.
آنگاه بگو:
يَا سَابِغَ النِّعَمِ، يَا دَافِعَ النِّقَمِ، يَا بَارِئَ النَّسَمِ، يَا عَلِيَّ الْهِمَمِ، يَا مُغْشِيَ الظُّلَمِ، يَا ذَا الْجُودِ وَ الْكَرَمِ، يَا كَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْأَلَمِ، يَا مُونِسَ الْمُسْتَوْحِشِينَ فِي الظُّلَمِ، يَا عَالِماً لا يُعَلَّمُ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ افْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، يَا مَنِ اسْمُهُ دَوَاءٌ، وَ ذِكْرُهُ شِفَاءٌ، وَ طَاعَتُهُ غَنَاءٌ، إرْحَمْ مَنْ رَأْسُ مَالِهِ الرَّجَاءُ، وَ سِلاحُهُ الْبُكَاءُ، سُبْحَانَكَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ.
ای فرو ریزنده‌ی نعمت‌ها، ای پیش‌گیرنده‌ی بدفرجامی‌ها، ای آفریننده‌ی جانداران، ای بلند همّت، ای روشنی تاریکی‌ها، ای صاحب جود و کرم، ای برطرف‌کننده زیان و درد، ای همدم ترسیدگان در تاریکی‌ها، ای دانای نیاموخته، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و با من چنان کن که شایسته آنی، ای آنکه نامش دوا و یادش درمان و طاعتش توانگری است، مهرورز بر آنکه سرمایه‌اش امید است و سازوبرگش گریه، پاک و منزهی، معبودی جز تو نیست ای پرمهر، ای بخشایشگر، ای پدیدآورنده آسمان‌ها و زمین، ای دارنده عظمت و رأفت و محبت.
بیست و دوّم:
در رکعت اول نماز ظهر جمعه پس از سوره
«حمد» سوره
«جمعه» و در رکعت دوم آن بعد از سوره
«حمد» سوره
«منافقین» بخواند؛ و در رکعت اول نماز عصر پس از سوره
«حمد» سوره
«جمعه» و در رکعت دوم پس از سوره
«حمد» سوره
«توحید» را بخواند.
شیخ صدوق از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده: از چیزهایی که بر هر مؤمن شیعه‌ای واجب و لازم است این که در شب جمعه نماز را با سوره
«جُمُعَه» و سوره
«سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى» و در روز جمعه نماز را با سوره
«جُمُعَه» و
«مُنافِقین» بخواند؛ هرگاه این شیوه را رعایت کند، گویا به عمل رسول الله(صلى‌اللّه‌علیه‌و‌آله) رفتار کرد و ثواب و پاداشش از سوی خداوند بهشت خواهد بود.
شیخ کلینی به سند حَسَن، سندی که همچون سند صحیح است از حلبی روایت کرده:
از حضرت صادق(علیه‌السلام) پرسیدم: هرگاه در روز جمعه به تنهایی نماز بخوانم، یعنی به نماز جمعه موفّق نشوم، آیا چهار رکعت نماز ظهر را با صدای بلند بخوانم؟ فرمود: آری، ولی در روز جمعه در نماز ظهر پس از
«حَمد» سوره‌های
«جُمُعَه» و
«مُنافِقین» بخوان.
بیست و سوم:
شیخ طوسی در کتاب «مصباح المتهجّد» از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده است:
هرکه پس از سلام نماز ظهر روز جمعه سوره‌های
«حَمد،
ناس،
فَلَق،
تَوحید» و
«کافِرون» را هر کدام «هفت بار» بخواند؛ و نیز آیه
«لَقَدْ جٰاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ» را که در آخر سوره
«برائت» [نهمین سوره قرآن] است و آیه
«لَوْ أَنْزَلْنٰا هٰذَا الْقُرْآنَ» را که در آخر سوره
«حشر» قرار دارد تا پایان سوره و
«پنج آیه آل‌عمران» را از «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ ِ» تا «إِنَّکَ لاٰ تُخْلِفُ الْمِیعٰادَ» [190 ـ 194] بخواند، از این جمعه تا جمعه دیگر، از گزند دشمنان و نیز آسیب بلاها در امان باشد.
بیست و چهارم:
شیخ طوسی از امام صادق(علیه‌السلام) روایت نموده است: هر که پس از نماز صبح یا پس از نماز ظهر بگوید:
اَللّهُمَّ اجْعَلْ صَلاتَكَ، وَ صَلاةَ مَلائِكَتِكَ وَ رُسُلِكَ، عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ.
خدایا! رحمت بی‌کرانت و درود فرشتگان و فرستادگانت را بر محمّد و خاندان محمّد قرار ده.
تا یک سال بر او گناهى نوشته نشود.
و نیز فرموده: هر که بعد از نماز صبح و نماز ظهر بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدای بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
نمیرد تا حضرت قائم (عج) را درک کند.
نویسنده گوید: اگر دعای پیشین را پس از فریضه ظهر جمعه بخواند تا جمعه دیگر از بلاها در امان باشد؛
و نیز روایت شده است: هر که بین دو نماز روز جمعه، بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد، پاداش آن برابر پاداش هفتاد رکعت نماز خواهد بود.
بیست و پنجم:
دعاى
«یا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لا تَرْحَمُهُ الْعِبادُ» و دعای
«اَللّهُمَّ هذا یَوْمٌ مُبارَکٌ» را که هر دو از دعاهاى «صحیفه کامله» [صحیفه کامله سجّادیه] است بخواند.
بیست و ششم:
شیخ طوسى در کتاب «مصباح المتهجد» فرموده است: از امامان(علیهم‌السلام) روایت شده: هر که در روز جمعه پس از نماز ظهر دو رکعت نماز به‌جای آورد و در هر رکعت بعد از سوره
«حمد» «هفت بار»
«قل هو اللّه احد» بخواند و پس از نماز بگوید:
اَللّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ، الَّتِي حَشْوُهَا الْبَرَكَةُ، وَ عُمَّارُهَا الْمَلائِكَةُ، مَعَ نَبِيِّنَا مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ أَبِينَا إِبْرَاهِيمَ عَلَيْهِ السَّلامُ.
خدایا! مرا از اهل بهشت قرار ده، آن بهشتی که انباشته از برکت و نعمت است و آباد کنندگانش فرشتگان هستند، در کنار پیامبر ما، محمّد (درود خدا بر او و خاندانش باد) و پدرمان ابراهیم(بر او درود و سلام باد).
تا جمعه دیگر دچار فتنه‌ای نشود و حق‌تعالی او را در کنار و به همراه محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل‌بیتش و ابراهیم(علیه‌السلام) بگذارد.
علامه مجلسى (رحمه‌اللّه) فرموده: اگر این دعا را فردى که سیّد نیست بخواند به‌جای «وَ أَبِینا» بگوید «وَ أَبِیهِ».
بیست و هفتم:
روایت شده است: که بهترین زمان برای فرستادن صلوات در روز جمعه، پس از عصر است؛ بنابراین در آن وقت «صد مرتبه» بگو:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُمْ.
خدایا! بر محمّد و خاندانش رحمت فرست و در گشایش کارشان شتاب کن.
شیخ طوسى فرموده است: روایت شده: مستحب است «صد مرتبه» بگویى:
صَلَوَاتُ اللّهِ وَ مَلائِكَتِهِ، وَ أَنْبِيَائِهِ وَ رُسُلِهِ، وَ جَمِيعِ خَلْقِهِ، عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ، وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ، وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ.
درود خدا و فرشتگان و پیامبران و همه‌ی آفریده‌هایش بر محمّد و خاندان محمّد و سلام بر او و بر ایشان و بر روان‌ها و تن‌هایشان و رحمت خدا و برکاتش بر آنان باد.
شیخ بزرگوار، ابن ادریس در کتاب «سرائر» از جامع «بزنطی» نقل کرده است: که ابو بصیر گفت: از امام صادق(علیه‌السلام) شنیدم می‌فرمود: صلوات بر محمّد و آل‌محمّد در بین ظهر و عصر، برابر با هفتاد رکعت نماز است و کسی که پس از عصر روز جمعه بگوید:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ، وَ بَارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِمْ وَ عَلَى أَرْوَاحِهِمْ وَ أَجْسَادِهِمْ وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَكَاتُهُ.
خدایا! درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، آن جانشینان پسندیده او، برترین درودهایت را و از بهترین برکاتت به آنان ارزانی دار و سلام بر ایشان و بر جان‌ها و بدن‌هایشان و رحمت و برکات خدا بر آنان باد.
براى او همانند پاداش عمل پریان و آدمیان در آن روز خواهد بود.
نویسنده گوید: این صلوات ارزنده در نوشته‌های بزرگان حدیث با سندهای بسیار معتبر، با فضیلت‌های فراوان روایت شده؛ و چنانچه «ده بار» و «هفت بار» خوانده شود بهتر است، زیرا از امام صادق(علیه‌السلام) روایت شده:
هرکه پس از نماز عصر روز جمعه، پیش از آنکه از جای خویش برخیزد، این صلوات را «ده بار» بخواند، فرشتگان از این جمعه تا جمعه آینده در همین ساعت بر او صلوات می‌فرستند و نیز از آن حضرت روایت شده: هنگامی‌که نماز عصر روز جمعه را خواندی «هفت بار» این صلوات را بخوان.
و شیخ کلینى در کتاب «کافى» روایت کرده: وقتی‌که در روز جمعه نماز خود را خواندى بگو:
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، الْأَوْصِيَاءِ الْمَرْضِيِّينَ، بِأَفْضَلِ صَلَوَاتِكَ، وَ بَارِكْ عَلَيْهِمْ بِأَفْضَلِ بَرَكَاتِكَ، وَ السَّلامُ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ.
خدایا! درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد که جانشینان پسندیده اویند، بهترین درودهایت را و بهترین برکاتت را بر آنان ارزانی دار و سلام و رحمت و برکات خدا بر او و بر ایشان باد.
به یقین هر که این صلوات را، پس از نماز عصر بخواند حق‌تعالی برای او صد هزار کار نیک ثبت کند و از او صد هزار گناه را پاک نماید و صد هزار حاجتش را روا کند و صد هزار بار مقامش را در بهشت بلند گرداند؛
و نیز شیخ کلینی فرموده: روایت شده: هر که این صلوات را «هفت بار» بخواند برای او به تعداد بندگان کار نیک ثبت کنند و عملش در آن روز مورد پذیرش قرار گیرد و در روز قیامت حاضر می‌شود در حالی که بین دو چشم او نور پرفروغی می‌درخشد؛
و «صلواتی» در «اعمال روز عرفه» خواهد آمد که هرکس آن را بخواند حضرت محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و آل‌محمّد را خشنود سازد.
بیست و هشتم:
بعد از عصر «هفتاد بار» بگوید:
أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبِّى وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ
از خدا، پروردگارم آمرزش می‌جویم و به‌سوی او مى‌پویم.
تا حق‌تعالى گناهان او را بیامرزد.
بیست و نهم:
«صد بار» سوره
«انّا انزلناه» را بخواند.
از امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) روایت شده است: برای خداوند در روز جمعه هزار نسیم رحمت است که هرچه بنده‌اش بخواهد از آن نسیم مهرآمیز ببخشد، پس هر که بعد از عصر روز جمعه «صدبار» سوره
«انّا انزلناه» را بخواند، حق‌تعالی آن هزار رحمت را چند برابر گرداند و به او عطا فرماید.
سی‌ام:
«دعاى عشرات» را که در صفحات بعد خواهد آمد بخواند.
سى و یکم:
شیخ طوسی فرموده است: هنگام اجابت دعا ساعت آخر روز جمعه تا غروب آفتاب است، سزاوار است مؤمن در آن ساعت بسیار دعا کند؛
و روایت شده است: ساعت اجابت دعا، هنگامی است که نیمی از خورشید غروب کرده باشد و نیمه دیگر آن در مغرب دیده شود. حضرت فاطمه(سلام‌الله‌علیها) در آن هنگام دعا می‌کرد، بنابراین دعا در آن ساعت مستحب است؛
و دعایی را که از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) روایت شده مستحب است در ساعت اجابت دعا بخواند؛
و آن دعا این است:
سُبْحَانَكَ لا إِلهَ إِلّا أَنْتَ، يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ، يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ، يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ.
پاک و منزّهی، معبودی جز تو نیست، ای پرمهر، ای بخشایشگر، ای پدیدآورنده‌ی آسمان‌ها و زمین، ای دارای عظمت و رأفت و محبت.
و در ساعت آخر روز جمعه دعاى «سمات» را که پس‌ازاین خواهد آمد بخواند.
آگاه باش که روز جمعه از چند جهت اختصاص و تعلّق به امام عصر(عجلّ الله تعالی فرجه الشریف) دارد:
یکی آنکه ولادت با سعادت ایشان در آن روز بوده، دیگر آنکه ظهور پر از سرور آن حضرت در روز جمعه خواهد بود و ازاین‌رو، انتظار فرج در آن روز بیش از روزهای دیگر است و در «زیارت ویژه» به آن حضرت در روز جمعه آمده است «هٰذَا یَوْمُ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ یَوْمُکَ الْمُتَوَقَّعُ فِیهِ ظُهُورُکَ، وَ الْفَرَجُ فِیهِ لِلْمُؤْمِنِینَ عَلَىٰ یَدِکَ؛ این روز جمعه است، روزی که انتظار می‌رود در آن ظهور کنی و به دست تو برای مومنان گشایش حاصل شود.»
بلکه عید بودن روز جمعه و آن را یکی از عیدهای چهارگانه شمردن در حقیقت به خاطر زمان ظهور آن حضرت است که در آن هنگام زمین را از آلودگی شرک و کفر و ناپاکی به گناه و نیز از وجود ستمکاران و دین‌ستیزان و کافران و منافقان پاک و پاکیزه می‌گرداند و با آشکار ساختن کلمه حق و برافراشتن پرچم ایمان و احکام دین، چشم و دل خاصان اهل ایمان را در آن روز روشن و مسرور و خرسند می‌سازد:
«وأشْرقت الأَرض بنور ربّها؛ زمین به پرتو پروردگارش تابنده گشت.»
پس شایسته است که در این روز «صلوات کبیر» را بخوانی و دعایی را که امام رضا(علیه‌السلام) امر به خواندن آن برای صاحب الأمر (عج) فرموده‌اند قرائت کنی و آغاز آن دعا این است: «اللّٰهُمَّ ادْفَعْ عَنْ وَ لِیِّکَ وَخَلِیفَتِکَ...» که به‌طور کامل در «باب زیارات» ، در آخر «اعمال سرداب» خواهد آمد؛
و نیز شایسته است دعایی را که شیخ ابو عَمرو عَمروی(قَدَّسَ اللهُ رُوحَه) به ابو علی بن همّام دیکته کرده و فرموده است که آن را در زمان غیبت قائم آل محمّد(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بخوانند، بخوانی و چون آن صلوات و این دعا طولانی است، به جهت رعایت اختصار آن‌ها را ذکر نکردیم؛ علاقمندان می‌توانند به کتاب‌های «مصباح المتهجّد» و «جمال الاسبوع» مراجعه کنند.
جا دارد در اینجا صلواتی را که به ابوالحسن ضرّاب اصفهانی منسوب است و شیخ طوسی و سید ابن طاووس آن را در اعمال عصر روز جمعه ذکر نموده‌اند بیان کنیم.
سید ابن طاووس فرموده است: این صلوات از مولای ما حضرت مهدی (عج) روایت شده است و چنانچه تعقیبات روز جمعه را به جهت عذری نتوانستی بخوانی، هرگز این صلوات را ترک نکن، به جهت امری که خداوند(جَلَّ جَلالُه) ما را به آن آگاه کرده است.
آنگاه سید در ادامه، سند آن را با متن صلوات نقل کرده است؛ امّا شیخ در «مصباح المتهجّد» فرموده است: این صلوات از حضرت صاحب الزّمان (عج) روایت شده که در مکه بدست ابوالحسن ضرّاب اصفهانی رسیده است و ما سند آن را به خاطر فشرده بودن نسخه ذکر نکردیم؛ و آن دعا این است:
پخش صوت: محسن فرهمند آزاد
بدان که موافق روایتی، شب شنبه هم حکم شب جمعه را دارد و سزاوار است آنچه در شب جمعه خوانده می‌شود در آن شب هم خوانده شود.