درباره علم فقه توضيح دهيد؟

درباره علم فقه باید در محورهای زیر بحث شود:‌

الف) معنای لغوی فقه

فقه در لغت به معنای فهم،  دانستن  و علم به چیزی است.

ب) معنای اصطلاحی فقه

فقه در اصطلاح عبارت است از: علم به احکام فرعی شرع اسلام از روی منابع و ادله تفصیلی.
بر این اساس فقه به معنای فهم عمیق بوده و تحقیق و تفحص لازمه آن می باشد، زیرا فقه با بهره گیری از علوم مورد نیاز و منابع فقه به وجود می آید که در آن تحقیق و تعمق لحاظ شده است.
در آیات و روایات نیز فقه به کار رفته است. در قرآن آمده است: "فلولا نفر مِن کل فرقه منهم طائفه لیتفقّهوا فی الدّین ولینذروا قومهم إذا رجعوا إلیهم لعلّهم یحذرون؛ چرا از هر گروهی یک دسته کوچ نمی کنند تا در امر دین بصیرت کامل پیدا کنند (فقیه شوند) و پس از بازگشتن، مردم خود را بیم دهند؟! باشد که از ناشایسته ها حذر نمایند". رسول خدا(ص) فرمود: "من حفظ علی امّتی اربعین حدیثاً بعثه الله فقیهاً عالماً؛ هر کس چهل حدیث بر نفع امت من حفظ کند، خداوند او را فقیه و عالم محشور کند".

ج) علوم مورد نیاز

برای شکل گیری علم فقه و تسلط فقیه بر منابع فقهی، نیاز به تحصیل برخی از علوم دیگر است که در حقیقت آن ها مقدمه و بستر ساز علم فقه هستند که برخی عبارتند از:
1- ادبیات عرب
2- تفسیر قرآن مجید
3- علم حدیث
4- علم رجال
5- منطق
6- علوم اصول فقه.
فقه با بهره‌گیری از منابع فقه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) به استنباط و استخراج احکام می پردازد. کتاب (قرآن) و سنت عربی بوده و فهمیدن آن ها با یادگیری ادبیات عرب امکان پذیر است. از سوی دیگر قرآن مهم ترین منبع استخراج احکام الهی استو باید مجتهد به تفسیر قرآن آشنایی داشته باشد. بررسی سند احادیث و صحت و سقم آن و اقسام احادیث می طلبد که فقیه به علم رجال و حدیث نیز آشنایی داشته باشد. یادیگری علم منطق نیز از بایسته های فقه و فقهاهت است، زیرا یکی از منابع فقه، عقل بوده وفقه جنبه استدلالی دارد، از این رو باید مجتهد به علم منطق آشنایی داشته باشد. یادگیری علم اصول زمینه و عوامل علم فقه را فراهم می کند، زیرا علم اصول به انسان قوه استنباط و اجتهاد می دهد، از این رو یادگیری آن ضرورت دارد. بر این اساس در حوزه های علمیه نسخت به علم اصول اهمیت داده و شده و بزرگان دین مانند شیخ انصاری و مرحوم آخوند خراسانی به تدوین کتاب های مهم اصولی پرداختند.

د) منابع فقه

در اندیشه شیعی چهار منبع برای فقه بیان شده است که عبارتند از: کتاب (قرآن)، سنت، اجماع و عقل. البته اندیشمندان و عالمان اهل سنت منابع اجتهاد را به این چهار منبع منحصر ندانسته و عناصر دیگر مانند قیاس و استحسان را از منابع اجتهاد به حساب آورده اند.

ح) پیشنیه علم

شهید مطهری می نویسد: "علم فقه - یعنی فقه مدوّن که در آن کتاب تدوین و تالیف شده است، و آن کتب هم اکنون نیز موجود است - سابقه هزار و صد ساله دارد. یعنی از 11 قرن پیش تا کنون بدون وقفه حوزه های تدریسی فقهی بر قرار بوده است. استادان، شاگردان تربیت کرده‌اند".

و) قلمرو  فقه

دانشمندان اسلامی تعالیم اسلامی را به قسم تقسیم کرده اند:
1-  معارف و اعتقادات، یعنی اموری که هدف از آنها شناخت و ایمان و اعتقاد است، مانند مسائل مربوط به مبدا، معاد، نبوت، وحی،‌ملائکه و امامت.
2-  اخلاقیّات و امور تربیتی، یعنی اموری که هدف از آن ها این است که از نظر خصلت های روحی، فقیه چگونه باشد،‌ مانند تقوا، عدالت و ... .
3-  احکام و مسائل عملی، یعنی اموری که هدف از آن ها این است که انسان در خارج، عمل خاصی انجام دهد، و یا عملی که انجام می دهد چگونه باشد و چگونه نباشد و قلمرو فقه قسم اخیر است. "... مسائل فراوانی که شامل همه شئون زندگی بشر می شود، در فقه طرح شده است. مسائلی که در جهان امروز تحت عنوان حقوق طرح می شود، یا انواع مختلفش: حقوق اساسی، حقوق مدنی، حقوق خانوادگی، حقوق جزایی،‌حقوق اداری، حقوق سیاسی و ... به علاوه در فقه مسائلی هست که در حقوق امروز مطرح نیست،‌ مانند مسائل عبادات...".

ز) بالندگی و پویایی فقه

بی تردید فقه شیعه غنی ترین فقه بوده و هست که در طول تاریخ پاسخگوی نیازهای مردم بوده و فقیهان شیعی با بهره گیری از منابع غنی فقه به بیان احکام پرداخته و اظهار عجز نکرده اند. از این رو است که فقه شیعه پویا و بالنده است. امام راحل(س) فرمود: "فقه شیعه غنی ترین فقه و قانون در دنیا است. قانونی است که با زحمات علمای شیعه توضیح و تفریع شده است و چنین فقهی در دنیا نه در میان مسلمانان و نه در غیر مسلمانان وجود ندارد...".
امروزه نیز کتاب های فقهی مانند جواهر الکلام نقش بنیادی در گسترش و تعمیق فقه شیعی دارد.