وجود مبارك رسول خدا ص مى فرمايد: در قيامت كسى در پيشگاه خدا اجازه قدم برداشتن ندارد مگر اين كه به چهار سؤال باید پاسخ داده تا با او حسابرسى شود.اگر پاسخ چهار پرسش مثبت است، پاداش به او بدهند و اگر منفى است، بايد جريمه شود.
اولين مطلبی كه حسابرسى مى شود، عمر است كه در چه راهى هزينه و مصرف شده است.چون عمر بزرگ ترین ومفيدترين سرمايه اى است كه خداوند به انسان عنايت كرده است و هيچ لحظه اى توقف نمى كند.
اين سرمايه درحال گذر و به پايان رسيدن است. فرصت از دست رفتنى، فقط يك بار به انسان عنايت مى شود. چه در دنيا، چه در هنگام مرگ و چه در عالم آخرت، درخواست كسى را براى دوباره عنايت كردن عمر نمى پذيرند. چون اراده حضرت حق به اين تعلّق گرفته است كه اين فرصت گذرا را يك بار عنايت كند ، البته براى دوباره گرفتن اين نعمت الهى، به پروردگار خيلى اصرار مى شود، ولى نمى پذيرند .
حال ضايع كنندگان سرمايه عمر درآيات قرآن، شش بار بیان شده است كه از خدا درخواست دريافت دوباره آن را مى كنند. يكبار آن در حالت احتضار است ؛ یعنی چراغ عمر در حال خاموشى است و جهان بعد نيز رخ نشان مى دهد.اين حالت را احتضار مى گويند؛ يعنى حالتى كه به انسان ندا مى دهند كه براى ورود به عالم بعد حاضر شود. اينجاست كه ضايع كنندگان عمر از خدا درخواست دريافت دوباره عمر را مى كنند. كلام خدا در قرآن در رابطه با خوبان ساكت است ، ولى درباره طايفه خاسران مى فرمايد: ناله و التماس مى كنند كه: رَبِّ ارْجِعُونِ(1)
خدايا! ما را برگردان. به كجا برگرداند؟ به اول جاده تكليف؛ يعنى تمام عمر خود را دوباره درخواست مى كنند. .براى چه درخواست مى كنند؟ خود پروردگار مى گويد كه براى چه درخواست برگشت مى كنند. علت آنها اينست كه در آنجا مى بينند كه تمام سرمايه عمر، از دست رفته و به جاى آن هيچ سودى برنگشته است؛ يعنى فرصت عمر تباه شده است. چون عمر اگر در همان خط سير حيوانى تمام شود ، سودى در آن نمى ماند.
پروردگار درآيات متعدد نسبت به عمرهاى تباه شده، تعبيرهاى لطيفى دارد. علت درخواست آنان روشن است. لحظاتى آگاهى انسان بسيار قوى مى شود و تمام گذشته خود را ملاحظه مى كند كه بر باد رفته است. عظيم ترين سرمايه را خرج كرده ، ولى سودى بر نگردانده است. شخص دانا و بيدار ، با تكيه بر پروردگار ، از اين كه خود را هزينه كار ظاهرى مثبت و معنوى کند، اميد دارد كه اين سرمايه عظيم براى او سودآور است. اين اميد درست و مثبت است ،وقتى انسان عمر خود را برابر با طرح خدا، چه در امور ظاهری وچه در امور باطنی هزينه مى كند، پروردگار عالم نيز در مقابل هزينه كردن او هرچند يك لحظه باشد، پاداشى بالاتر از مايه هزينه شده را لطف مى كند. ما اصلاً پاداش برابر نداريم. پنجاه سال هزينه مى كنيم و بعد مايه عمر و سرمايه تمام مى شود ، ولى پروردگار عالم وقتى مى خواهد بهره اين سرمايه مصرف شده را به شما بدهد می فرماید:
جَنَّتٌ تَجْرِى مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِينَ فِيهَا (2) بهشت به تناسب هر كدام از ما كافى نيست و به اين پاداش نيز قناعت نمى كند مى فرمايد: وَرِضْوَ انٌ مِّنَ اللَّهِ أَكْبَرُ(3) و نيز مى فرمايد: وَيَزِيدُهُم مِّن فَضْلِهِ(4)
براى اين كه سرمايه اى كه مطابق طرح من در امر ظاهر و باطن هزينه كرديد، قيمتش بيش از بهشت است. اگر انسان قرآن را بفهمد لذت مى برد كه با خدا و انبيا زندگى كند. چون سند تجارتى كه در اين طرف براى افراد مقرّر شده است، فقط هزينه شدن است. برگشتى ندارد؛ يعنى به تدريج نابود كردن وآتش زدن است، ديگر در آن هيچ چيزى نمى ماند. افراد درحال احتضار كه دنياى بعد را مى بيند كه هفت طبقه جهنم رو به روى اوست ، هيچ چيزى ديگر نيست؛ شفاعتى رو به روى او نيست فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَعَةُ الشَّفِعِينَ(5) هر چه صدا مى زند ، جوابى از خدا نمى آيد. لَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ * وَلَا يَنظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَمَةِ*وَلَا يُزَكِّيهِمْ (6) خدا نگاه محبت آميزى نمى كندو تسويه حساب نيز به آنها نمى دهد. مى گويد: پرونده ات بایگانی بماند. كسانى كه خوب زندگى مى كنند يا از طريق مساجد و مجالس قرآن را قبول مى كنند و با قرآن زندگى مى كنند، هم دنياى آباد و هم آخرت آبادى دارند.
پروردگار فلسفه درخواست عمر دوباره را چنین بازگو مى فرماید؛ آنان درحالی كه همه سرمايه اى كه خودم به آنها دادم و راه كسب اين سرمايه را نيز با صد و بيست وچهار هزار پيامبر وصد و چهارده كتاب و دوازده امام به آنها ياد دادم، يا گوش دادند و قبول نكردند و يا از اصل گوش ندادند. اين ديگر به خداوند ارتباطى ندارد. پروردگار عالم ،حق خود مى دانست كه بندگانش را راهنمايى كند، تا چند روزى كه در دنيا هستيد، عمر را هزينه كنيد.
خداوند در قرآن مجيد فرموده است: راحت باشيد ! كسى را به جهنم نمى برم، مگر اين كه پيام خودم را به او برسانم . چون و چرا نكنيد كه آيا تمام ملت ها پيغمبر داشته اند؟ خدا وند مى فرمايد : إِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلَا فِيهَا نَذِيرٌ (7)
اين سند الهى است كه در زمين ، جمعيتى بى پيامبر نداشتيم. فرض كنيد كسى متولد شد كه اصلاً صداى هيچ پيغمبرى را نشنيد، حجت بر او تمام نيست؟ چرا حجت با عقل ، نداى فطرت و وجدان تمام است.
الهام حداقل از طريق نفس، هرچند ضعيف به ما شده است و بسیاری تاكنون درمعرض نسيم ملكوتى الهام بوده اند.
يكى از علماى نجف می فرمود : پشت درب خانه ما در نجف، كلونى بود. كلون چيست ؟ نجارها از خود چوب ، پشت در چوبى ، دسته دندانه دار مى ساختند كه كليد آهنى بزرگى داشت، وقتى كه از سوراخ بيرون در كليد را به داخل مى دادند، دندانه كليد بر دندانه هاى كلون مى افتاد،وكلون به عقب مى رفت ودر باز مى شد. من از جوانى اين خانه را تهيه كردم، تا چهل سال نيز در اين خانه بودم، زير چارچوب درگودالى بود، غير از من و خانواده ام كسى از آن خبر نداشت. با هم قرار داشتيم كه هر كدام از خانه بيرون رفتيم وديگرى نبود، اين كليد را درآن چاله بياندازد كه بدانيم كليد كجاست. وقتى من مى آمدم وخانواده ام نبودند دست مى انداختم وكليد را درمى آوردم و در را باز مى كردم .آنها نيز وقتى مى آمدند وكليد را بیرون مى آوردند.شبى خانواده ام نبودند و هوا تاريك بود، اين كار را نكردم، به دلم گذشت كه كبريت بزنم و داخل گودال را نگاه كنم،.كبريت زدم ، ديدم عقرب سياهى به اندازه كف دست روى كليد خوابيده است. اين الهام حجت خدا براى نجات است.
تا خدا به هر شكل راه بهشت را به روى مردم باز نكند و تا مردم را نسبت به عاقبت به شرّى هشدار ندهد ، در قيامت آنها را عذاب نمى كند. اول مرگ مى بيند كه عمرش كاملاً تباه شده است ، يعنى اين همه سال در جاده انسانيّت نبوده ، بلكه در جاده حيوانات رفته است.عمرى را هزينه شكم و خوشگذرانى ها كرده است و مانند حيوانات وچهارپايان بوده. حالا مى فهمد كه عجب بلايى بر سر خودش آورده است ؛ سرمايه اش نابود شده است . درخواستش اینست كه دوباره اين سرمايه عمر را به او بدهند ، تا با آن تجارت جديد را شروع كند. تجارت چيست؟ لَعَلِّى أَعْمَلُ صَلِحًا فِيَما تَرَكْتُ(8) خدايا ! مرا در اول جاده تكليف بگذار تا خوب عمل كنم و كم كم به سمت تو بيايم ، بعد ملك الموت را بفرست كه ما را ببرد.خدا جواب مى دهد.كَلَّآ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَاءِلُهَا(9)سرمايه دوباره اصلاً امكان ندارد. ما اراده كرديم كه اين سرمايه را يكبار به هركسى بدهيم . در اين همه سال عمر ، بافت تو بافت حيوان ها شده و با حيوانيت اتّحاد پيدا كرده اى . اگر تو را برگردانم ، باز هم آدم نمى شوى.
پس تكليف چيست ؟ وَ مِن وَرَاءِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ(10) تو را به جهانى بين دنيا و آخرت مى برم كه اسمش جهان برزخ است. در آنجا زندگى اى دارى كه نه دنياى كامل و نه آخرت كامل است. چون زندگى تو برپايه ضايع كردن عمر است. اكنون كه هيچ چيزى در عالم برزخ ندارى، تمام عمر ضايع شده را به صورت آتش به تو برمى گردانم؛ يعنى تو عمر خود را هيزم آتش كردى. خداوند مى فرمايد: النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَ عَشِيًّا (11) برزخ آثارى از دنيا دارد. يكى از آثارش روز و شب است كه هم روز دارد و هم شب . به همين خاطر خدا روز و شب برزخ را نام مى برد .اين برزخ آنان است.بعد از اين كه قيامت برپا شد بايد با راهنمايان خود كه اين ها را به تباه كردن عمر راهنمايى كردند ، دست به دست هم بدهند و به جهنم بروند . نمى روند؟ بعد مى فرمايد :أَدْخِلُوا ْ(12) وارد شويد ! عمر ضايع شده هيزم جهنم است كه در قرآن نيز همين تعبير آمده است فَكَانُواْ لِجَهَنَّمَ حَطَبًا«(13) اين ها هيزم جهنم هستند. اين عمر، ضايع شده است.
بنابر این پيغمبر اسلام صلى الله عليه وآله مى فرمايد : حساب اول شما ، حساب از عمر است.
کسی كه اهل مسجد و پيغمبر صلى الله عليه وآله و ائمه عليهم السلام هست، درقرآن می فرماید: نِعْمَ الْعَبْدُ (14) بنده خوب است.وقتى به عمر بنده رسيدگى مى كنند ، مى بينند عمر او در حدّى است که شما را نجات مى دهد.که در دو جا هزينه شده است :
اول: نمازهايى كه با جماعت خوانديد كه پيغمبر صلى الله عليه وآله مى فرمايد : تعداد آن از ده نفر بگذرد ، هيچ كسى غير خدا نمى تواند ثوابش را بنويسد . اين برگشت هزينه شدن عمراست.(15)
دوم : اين كه در مجلس علم نشستيد. كه پيغمبر صلى الله عليه وآله مى فرمايد :
اگر كسى از خانه براى شركت در مجلس علم راه مى افتد ، يا كسى كه به نيّت ياد گرفتن مى رود ، اگر در راه بميرد شهيد است. (16)
بخش ديگر از عمر شما هزينه عبادت نماز و روزه ها و حج و ذكر و گريه ها پروردگار شده است.
پروردگار مى فرمايد: اين پرونده بايد مختومه شود و صاحب آن را در جهنم بياندازيد. هيچ دستگيره نجاتى ندارد . خطاب مى رسد : اى ملائكه با او صحبت كنيد ، ببينيد با عالمى رفيق بوده است ؟ که به خاطر همين رفاقت با عالم او را به جهنم نبريد . مى پرسند: آيا با عالمى رفيق بودى؟ مى گويد : نه
پروردگار مى فرمايد: بپرسيد در محلى كه خانه داشت خانه عالمى نبوده كه به خاطر همسايگى ، او را به جهنم نبريد ؟ مى گويد: نه، اتفاقاً من به دنبال خانه اى بودم كه نزديك مسجد نباشد.
خطاب مى رسد ، بپرسيد : اسم او همنام عالمى هست ؟ مى گويد : نه ، اسم من نيز اسم بيگانه از اسلام است .خدا مى خواهد به بهانه اى او را به بهشت ببرد، ولى راه بسته است. مى گويد : فرشتگان من ! ببينيد نسبت به بنده من، كار مثبتى كرده است مى گويد : آرى ، روزى كسى مى خواست وضو بگيرد تا نماز بخواند ، آب نداشت ، من آب خوردنم را به او دادم، وضو گرفت و نماز خواند . خطاب مى رسد : او را ببخشيد.حال ببينيد ، شما كه عمر خود را در عبادت و كمك به خلق خدا هزينه كرده ايد ، با شما چه خواهند كرد ؟ خرج خدمت به خلق ، عيادت مريض ، آزاد كردن زندانى ، ساختن مدرسه، رسيدگى به يتيم ، ادا كردن قرض مستحق ، تهيه جهيزيه. چقدر طول مى كشد كه در قيامت شما را نگهدارند ، تا به حساب شما را برسند و به بهشت ببرند ؟ اين ديگر بستگى به كيفيت هزينه دارد. نهايت طول كشيدن آن ، مانند رعد و برق ابر بهارى است .در روايت ديگرى پيغمبر صلى الله عليه وآله فرمودند: زمان رسيدگى به پرونده شما از مقدار خواندن دو ركعت نماز واجب كمتر است .
پی نوشت :
1) مؤمنون : 99
2) آل عمران:15
3) توبه: 72
4) نساء: 173
5) مدثر: 48
6) آل عمران: 77
7) فاطر: 24
8) مومنون : 100
9) مؤمنون : 100
10) مؤمنون :100
11) غافر: 46
12) غافر: 46
13) جن :15
14) ص :30
15) مستدرك الوسائل:6 / 443، باب 1، حديث 7184
16) بحار الأنوار:1/ 186 باب 1، حديث 111
منبع : روابط عمومی و امور بین الملل مرکز علمی تحقییقاتی دارالعرفان الشیعی
