نماز حقیقتى است که ظاهر و باطن انسان را در گردونه ى طهارت و پاکى مادى و معنوى قرار مى دهد ، و درون و برون را زینت مى بخشد ، و براى نمازگزار نورانیتى خاص ایجاد مى کند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ اسراء ( 17 ) : 88 .
قرآن مجید در برخى از آیات مردم را به نماز دعوت مى کند ، و آن را به عنوان فریضه ى الهى ارایه مى نماید ، و با امر به نماز وجوب آن را بر عهده ى انسان محقق مى داند .
وَاَقِیمُوا الصَّلاَهَ وَآتُوا الزَّکَاهَ وَمَا تُقَدِّمُوا لاَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْر تَجِدُوهُ عِنْدَ اللّهِ اِنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ و نماز را به پا بدارید ، و زکات بپردازید ، و آنچه را از خیر براى خود پیش مى فرستید ، نزد خداوند خواهید یافت ، همانا خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است .قرآن مجید در پاره اى از آیات مردم را براى در هم شکستن موج مشکلات و سختى ها ، و آسان شدن تکالیف و امور خیر و بر ، به کمک گرفتن و استعانت جستن از نماز و صبر دعوت مى نماید : وَاسْتَعِینُوْا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَهِ وَاِنَّهَا لَکَبِیرَهٌ اِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ (2) از صبر ( بر طاعات و صبر بر معاصى و حفظ پاکدامنى ) و نماز کمک بخواهید ، که اینها جز بر آنان که اهل خشوعند سنگین و سخت است .البته نمازى قدرت کمک دادن به انسان را دارد که واجد شرایط فقهى و معنوى باشد . نمازى که مباح بودن لباس و مکان و آب وضو و غسل و خاک تیمم در آن رعایت شده باشد ، نمازى که با ترتیب و طمانینه و در وقت معین خودش خوانده شود ، نمازى که نمازگزارش از کسالت و بى حالى دور باشد ، نمازى که نیت پاک و خلوص و اخلاص آن را بدرقه کند ، چنین نمازى قدرت دارد در تمام مشکلات و سختى ها به انسان کمک دهد ، و زمینه ى عمل به هر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ بقره ( 2 ) : 110 .
2 ـ بقره ( 2 ) : 45 .
خیرى را براى آدمى فراهم نماید .قرآن مجید در قسمتى از آیات ، نماز را از نشانه هاى اهل ایمان ذکر مى کند . اِنَّمَا الْمُوْمِنُونَ الَّذِینَ اِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَاِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ اِیمَاناً وَعَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ * الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَهَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ همانا اهل ایمان آنانى هستند که چون یاد خدا شود ، دلهایشان از عظمت حق غرق ترس شود ، و چون آیات الهى بر آنان خوانده شود ایمانشان را اضافه کند ، و بر پروردگارشان تکیه مى کنند ، اهل ایمان به پا کننده ى نمازند ، و از آنچه خداوند به آنان روزى کرده انفاق مى نمایند .قرآن مجید از نمازى که توام با خواب و چرت و سستى و کسالت و هر چیزى که مانع از حضور قلب است نمازگزاران را منع مى کند ، و از اهل تکلیف نمازى مى خواهد که در وقت نشاط و راحتى ، و صفا و پاکى ، و همراه با خلوص و اخلاص و حضور قلب ، و رعایت شرایط باطنى و ظاهرى صورت بگیرد : یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ تَقْرَبُوا الصَّلاَهَ وَاَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ . . . (2) .اى کسانى که ایمان آورده اید ! به نماز نزدیک نشوید در حالى که دچار عاملى هستید که مانع از حضور قلب است ، نماز را در حالتى به جا آورید که بدانید چه مى گویید .قرآن مجید دعوت زن و بچه را به نماز از اخلاق پیامبران مى داند ، و براى نمونه در رابطه با این حقیقت از دعوت حضرت اسماعیل به نماز خبر مى دهد :
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ انفال ( 8 ) : 2 ـ 3 .
2 ـ نساء ( 4 ) : 43 .
وَکَانَ یَاْمُرُ اَهْلَهُ بِالصَّلاَهِ وَالزَّکَاهِ وَکَانَ عِندَ رَبِّهِ مَرْضِیّاً اسماعیل خانواده اش را به نماز و زکات امر مى کرد ، و او در افعال و اقوالش مورد رضایت حق بود .قرآن مجید نماز را بازدارنده ى نمازگزار از فحشا و منکرات مى داند . آرى به تجربه ثابت شده که نماز واقعى ، انسان را از فحشا و منکرات باز مى دارد و روح و روان را تصفیه مى کند ، و اعضا و جوارح را در گردونه ى طاعت خدا قرار مى دهد . . . . وَاَقِمِ الصَّلاَهَ اِنَّ الصَّلاَهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ . . . (2) .و نماز را به پا دار ، همانا نماز انسان را از فحشا و منکرات باز مى دارد .قرآن مجید ، بى نماز و بخیل و اهل باطل و تکذیب کنندگان قیامت را اهل جهنم مى داند : قَالُوا لَمْ نَکُ مِنَ المُصَلِّینَ * وَلَمْ نَکُ نُطْعِمُ الْمِسْکِینَ * وَکُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضینَ * وَکُنَّا نُکَذِّبُ بِیَوْمِ الدِّینِ (3) ما از نمازگزاران نبودیم ، و به مسکین طعام نخوراندیم ، و با اهل باطل به بطالت گذراندیم ، و روز جزا را تکذیب کردیم .قرآن مجید ، غافل از حقیقت نماز و نمازگزار ریاکار را تکذیب کننده ى دین مى داند : فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ * الَّذِینَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْ سَاهُونَ * الَّذِینَ هُمْ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مریم ( 19 ) : 55 .
2 ـ عنکبوت ( 29 ) : 45 .
3 ـ مدثر ( 74 ) : 43 ـ 46 .
یُرَآءُونَ واى بر نمازگزاران ، آنان که از نمازشان در غفلتند ، و نماز را به خاطر خودنمایى و ریا مى خوانند !در رابطه با نماز و شرایط فقهى و معنوى آن روایات بسیارى وارد شده که به بخشى از آن اشاره مى شود :حضرت باقر (علیه السلام) در روایتى ضمن سفارش به امورى مى فرمایند : و نیز نمازت را کوچک مشمار که رسول خدا وقت از دنیا رفتنش فرمودند :لَیْسَ مِنّى مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاتِهِ لاَ یَرِدُّ عَلَىَّ الْحَوْض لاَ وَاللهِ ، لَیْسَ مِنّى مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً لاَ یَرِدُّ عَلَىَّ الْحَوْضَ لاَ وَاللهِ(2) .از من نیست کسى که نمازش را سبک بشمارد ، به خدا قسم کنار کوثر وارد بر من نمى شود ، از من نیست کسى که مست کننده بنوشد ، والله قسم بر من در کنار کوثر وارد نمى گردد .موسى به خداوند عرضه داشت : پاداش کسى که نمازش را به وقت بخواند چیست ؟ خطاب رسید :اُعْطِیهِ سُوْلَهُ ، وَاُبیحُهُ جَنَّتِى(3) .خواسته اش را عطا مى کنم ، و بهشت را بر او مباح مى نمایم .از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده :اَحَبُّ الْعِبادِ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ رَجُلٌ صَدوقٌ فى حَدِیثِهِ ، مُحافِظٌ عَلى صَلَواتِهِ وَمَا
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ ماعون ( 107 ) : 4 ـ 6 .
2 ـ من لا یحضره الفقیه : 1 / 206 ، باب فرض الصلاه ، حدیث 617 ; علل الشرایع : 2 / 356 ، باب 70 ، حدیث 1 ; بحار الانوار : 80 / 9 ، باب 6 ، حدیث 3 .
3 ـ امالى صدوق: 207 ، المجلس السابع و الثلاثون ، حدیث 8; بحار الانوار: 80 / 9 ، باب 6 ، حدیث 6 .
افْتَرَضَ اللهُ عَلَیْهِ مَعَ اَداءِ الاَْمانَهِ(1) .محبوب ترین بندگان به پیشگاه حق ، مردى است که در گفتارش راستگوست ، نمازها و واجبات دیگرش را محافظت مى کند ، و ادا کننده ى امانت است .ابن مسعود مى گوید : از رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) پرسیدم : بهترین اعمال نزد خدا چیست ؟ فرمودند :اَلصَّلاَهُ لِوَقْتِهَا(2) .نماز در وقتش .رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند :لاَ تُضَیِّعُوا صَلاَتَکُمْ ، فَاِنَّ مَنْ ضَیَّعَ صَلاَتَهُ حُشِرَ مَعَ قَارُونَ وَهامان ، وَکانَ حَقّاً عَلَى اللهِ اَنْ یُدْخِلَهُ النّارَ مَعَ الْمُنافِقینَ ، فَالْوَیْلُ لِمَنْ لَمْ یُحافِظْ عَلى صَلاَتِهِ وَاَداءِ سُنَّهِ نَبِیِّهِ(3) .نمازهاى خود را ضایع مکنید ، همانا کسى که نمازش را ضایع کند با قارون و هامان محشور مى شود ، و بر خداوند است که او را با منافقین وارد آتش کند ، پس واى بر کسى که بر نماز و اداء سنت پیامبرش محافظت نکند ! امام صادق (علیه السلام) فرمودند :یُعْرَفُ مَنْ یَصِفُ الْحَقَّ بِثَلاَثِ خِصال : یُنْظَرُ اِلى اَصْحابِهِ مَنْ هُمْ ؟ وَاِلى صَلاَتِهِ کَیْفَ هِىَ وَفِى اَىِّ وَقْت یُصَلّیها ، فَاِنْ کانَ ذَا مال نُظِرَ اَیْنَ یَضَعُ مالَهُ(4) ؟
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 ـ مشکاه الانوار : 53 ، الفصل الرابع عشر فى اداء الامانه ; بحار الانوار : 80 / 11 ، باب 6 ، حدیث 10 .
2 ـ خصال : 1 / 163 ، حدیث 213 ; وسائل الشیعه : 4 / 112 ، باب 1 ، حدیث 4651 .
3 ـ عیون اخبار الرضا : 2 / 31 ، باب 31 ، حدیث 46 ; بحار الانوار : 80 / 14 ، باب 6 ، حدیث 23 .
4 ـ محاسن : 1 / 254 ، باب 30 ، حدیث 281 ; بحار الانوار : 80 / 20 ، باب 6 ، حدیث 36 ; مستدرک الوسائل : 3 / 96 ، باب 1 ، حدیث 3106 .
کسى که حق را وصف مى کند به سه خصلت شناخته مى شود : باید دقت شود که دوستان او چه کسانى هستند ، و نمازش چگونه است و چه وقت مى خواند ، و اگر داراى ثروت است ، ثروتش را کجا خرج مى کند ؟حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمودند : شیعیان ما را در سه چیز امتحان کنید : در اوقات نماز که چگونه بر خواندن آن در وقت معینش محافظت مى نمایند ، و نسبت به اسرار که چگونه آن را از دشمنان ما پنهان مى دارند ، و در رابطه با اموالشان که چگونه با برادران دینى خود مواسات مى نمایند(1)
