خداشناسى در علم روز

نوشته: استاد حسین انصاریان

اكسيژن

1- اكسيژن مثال و نمونه كاملى است از آثار معجزه آساى نظام عالم خلقت.

هواى زمين مركّب است از اكسيژن، نيتروژن، آرگون، نئون، زنون، كريپتون و مقدارى بخار آب و معادل سه قسمت از ده هزار قسمتِ اسيد كربنيك.

از وجود همين گازهاى گرانبها است كه رنگ هاى قرمز و آبى و سبز، بر روى صفحه هاى اعلان، در و ديوار به چشم مى آيد و از بركت وجود گاز آرگون است كه اشعه نورانى الكتريسيته دنيا را روشن ساخته و تمدّن بشرى را به اين پايه از پيشرفت رسانده است.

هفتاد و هشت قسمت از هوا؛ از نيتروژن و بيست و يك قسمت آن از اكسيژن است. فشارهاى محيط بر سطح كره زمين به مقدار تقريباً يك كيلو و نيم در هر اينچ مربع است. بقيّه موجودى گاز اكسيژن، به صورت ذخيره در قشر زمين جمع شده است كه آبهاى عالم را هم همان گاز تشكيل مى دهد.

اكسيژن ريشه حيات تمام جانداران زمين است كه جز از هواى محيط زمين، از هيچ منبع ديگرى نمى توان آن را به دست آورد.

بايد ديد چه شده است كه اين عنصر حياتى با همه خواص شيميايى و تركيب و اختلاط آن با ساير مواد، مصون مانده است و فقط به همان مقدارى كه براى ادامه حيات موجودات جاندار لازم است كه به صورت خالص در هواى محيط، باقى مانده است؟

هرگاه مقدار اكسيژن موجود در هوا به جاى 21 درصد، 50 درصد مى بود كليه مواد سوختنى اين عالم به حالت احتراق درمى آمد. به عنوان مثال اگر جرقه برقى بادرختى برخورد مى كرد، جنگلى را دچار حريق مى كرد و آن را دچار انفجار مى ساخت.

و هرگاه مقدار آن به ده درصد كاهش مى يافت گرچه هر جان دارى خود را با آن تطبيق مى نمود؛ ولى به طور قطع از بسيارى عناصرى كه امروزه اساس زندگى ما را تشكيل مى دهد، مثل آتش، اثرى ديده نمى شد.

و خلاصه اگر اكسيژن آزاد، چنانچه اشاره كرديم كه فقط مقدار بسيار كوچك و ناچيزى از مواد متشكّله زمين را تشكيل مى دهد، با تأخير و فاصله جذب گردد، يا به طور كلّى معدوم شود، آن وقت حيات ظاهرى و حيوانى جانداران از روى زمين رخت بر خواهد بست.

تناسب عجيب و تعادل بسيار دقيقى كه ميان اكسيژن و اسيد كربونيك برقرار است، از مهمترين علت هاى دوام و استمرار حيات حيوانى و نباتى به شمار مى آيد. اين اعجاز خداى متعال است كه توجّه متفكران و انديشمندان را به خود جلب كرده است. اهميّت حياتى اسيد كربونيك و آثار، فوايد، خواص و ويژگى هايش هنوز در نظر بسيارى از انديشمندان كشف نشده است.

اسيد كربونيك گاز سنگين و غليظى است كه نزديك به سطح زمين قرار دارد و تجزيه آن از اكسيژن به راحتى امكان پذير است. به عنوان مثال وقتى بر درختى آتشى افروخته شود، چوب كه خود مركب از اكسيژن و كربن و هيدروژن است، بر اثر حرارت تجزيه شيميايى مى شود و كربن با نهايت سرعت با اكسيژن آميخته و تشكيل اسيد كربونيك مى دهد. هيدروژنِ آن نيز با همان شتاب با اكسيژن آميخته. تشكيل بخار مى دهد. دودى كه بر اثر آتش پديد مى آيد همان كربن خالص وتركيب نشده است.

انسان هنگام تنفّس، مقدارى اكسيژن فرو مى برد و خون، آن را در تمام قسمت هاى بدن توزيع مى كند. اكسيژن، غذا را در سلولهاى مختلف آهسته با حرارتى ضعيف مى سوزاند و اسيد كربونيك و بخار آبِ پديد آمده از آن، خارج مى شود. به همين جهت وقتى از راه شوخى گفته مى شود: فلانى مثل تنوره آتش مى كشد، حقيقت درستى اظهار شده است؛ چون گاز اسيد كربونيكى كه بر اثر احتراق غذا در سلول ها ايجاد مى شود، داخل ريه مى گردد و با تنفّس بعدى از بدن خارج شده و به هواى محيط برمى گردد.

امام صادق عليه السلام در ضمن شناساندن خداى متعال از طريق آثار خداوندى به مفضّل مى فرمايد:

كيست كه شُش ها را چنان آفريده كه بدون هيچ درنگ، پيوسته هواى خارج را بگيرد و به تمام نقاط بدن برساند؟ ريه اگر اندكى از حركت باز ايستد و هواى پاك و صاف خارج را به بدن نرساند آدمى تلف مى گردد، آيا ممكن است اين امورى كه هريك مصلحتى بزرگ و حكمتى سترگ دارد خود به خود و بدون هيچ خالقى حكيم به اين نظم و ترتيب صحيح، موجود شود؟

بدين ترتيب كليّه جانوران اكسيژن استنشاق مى كنند و اسيد كربونيك بيرون مى دهند.

از خواصّ ديگر اكسيژن كه آن را براى حيات ضرورى مى سازد آن است كه فعل و انفعالاتى، در ساير عناصر موجود در خون به وجود مى آورد.

از طرف ديگر به طورى كه مى دانيم زندگى نباتات بسته به همان مقدار كم اسيد كربونيكى است كه در هوا موجود است و نباتات با آن تنفّس مى كنند. برگ نباتات در حكم ريه انسانى است كه در زير حرارت آفتاب اسيد كربونيك را به عنصر كربن و اكسيژن تجزيه مى كند و اكسيژن را در هوا رها مى سازد و كربن در تنه نباتات باقى مى ماند و با هيدروژنى كه از ريشه به ساقه و شاخه ها مى رسد تركيب مى گردد و بر اثر همين تركيبات شيميايى حيرت آور است كه طبيعت قند و «سلولز» و هزاران مواد آلى ديگر و ميوه ها و گل ها را به وجود مى آورد.

از عجايب قرآن مجيد در 14 قرن قبل اشاره به اين موضوعات است كه علم پس از ميليون ها سال به دست آورده است.

قرآن در سوره يس اشاره دارد:

[وَ آيَةٌ لَهُمُ الْأَرْضُ الْمَيْتَةُ أَحْيَيْناها وَ أَخْرَجْنا مِنْها حَبًّا فَمِنْهُ يَأْكُلُونَ* وَ جَعَلْنا فِيها جَنَّاتٍ مِنْ نَخِيلٍ وَ أَعْنابٍ وَ فَجَّرْنا فِيها مِنَ الْعُيُونِ* لِيَأْكُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ وَ ما عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ أَ فَلا يَشْكُرُونَ ] «1».

و اين زمين مرده براى آنان نشانه اى [آشكار بر اين كه ما مردگان را در قيامت زنده مى كنيم ] مى باشد كه آن را زنده كرديم و از آن دانه بيرون مى آوريم كه از آن مى خورند،* و در آن بوستان هايى از درختان خرما و انگور قرار داديم، و در آن از چشمه هاى گوناگون روان ساختيم،* تا از ميوه آن و آنچه دست هايشان به عمل مى آورد [مانند شيره، كشمش، شربت و...] بخورند، آيا سپاس گزارى نمى كنند؟

خرما و انواع انگور را به فعاليّت درختان در زمين به وسيله ريشه كه دو نوع مواد قندى و سلولز عالى است نسبت مى دهد!!

نباتات خودشان تغذيه مى كنند و مقادير زيادى غذا براى حيوانات روى زمين تدارك مى نمايند.

نباتات اكسيژنى را كه ما تنفّس مى كنيم و بدون آن حتّى پنج دقيقه هم نمى توانيم زيست نماييم به ما مى رسانند. به همين جهت نوع بشر بايد در اين زمينه خيلى

______________________________
(1)- يس (36): 33- 35.

شكرگزار باشد.

بنا به شرحى كه گذشت همه نباتات و جنگل ها و بوته ها و خزه ها و به طور كلّى تمام روييدنى ها، ساختمان اصلى وجودشان تركيبى از آب و كربن است.

حيوانات كربن دفع مى كنند و نباتات اكسيژن و از اين رو هرگاه اين دو عملِ موجودات متوقّف مى ماند آن وقت يا حيوانات همه اكسيژن ها را مصرف مى كردند و يا نباتات كليّه كربن ها را و چون اين تقسيم به هم مى خورد نسل هر دو به سرعت رو به انقراض و زوال مى رفت.

اخيراً كشف شده است كه اسيد كربونيك به مقدار اندك جزءِ ضروريّات حيات حيوانى است، هم چنان كه اكسيژن لازمه زندگى نباتات است.

گاز هيدروژن نيز با آن كه تنفس نمى شود؛ اما از لوازم ضرورى حيات است؛ چرا كه بدون هيدروژن آب وجود خارجى پيدا نمى كند و به طورى كه همه مى دانيم قسمت اعظم مواد وجودى نباتات و جانداران را آب تشكيل مى دهد.

قرآن كريم به اين واقعيّت چنين اشاره مى كند:

[أَ وَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ كانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ ءٍ حَيٍّ أَ فَلا يُؤْمِنُونَ ] «1».

آيا كافران ندانسته اند كه آسمان ها و زمين به هم بسته و پيوسته بودند و ما آن دو را شكافته و از هم باز كرديم و هر چيز زنده اى را از آب آفريديم؟ پس آيا ايمان نمى آورند؟

اكسيژن و هيدروژن و اسيد كربونيك و كربن چه به تنهايى و چه در حال تركيب و اختلاط با يكديگر، از اركان اوّليه حيات جانداران به شمار مى روند و اساساً مبناى

______________________________
(1)- انبياء (21): 30.

زندگانى در زمين بر آنها استوار است.

از ميان ميليونها احتمال، حتى يك احتمال هم نمى رود كه همه اين گازها در آن واحد در سيّاره اى جمع شوند و مقدار و كيفيّت آنها هم به طورى متعادل باشد كه براى حيات كافى به نظر برسد.

از طريق علمى توضيحى درباره اين راز طبيعت نمى توان داد و اگر هم بخواهيم بگوييم همه اين نظم و ترتيبات تصادفى است، برخلاف منطق رياضى كه بر دو دو تا چهارتا است- به اين معنى كه هر نظمى ناظمى دارد و هر حركتى محركى- استدلال كرده ايم «1».

اين گوشه اى از اسرار و منافع يك جزء از اجزاى غير قابل شمارش جهان يعنى اكسيژن است؟ آيا وقتى با اين ديد به عنايت و محبّت و لطف و مهربانى به انسان نظر شود و از اين طريق هم راه معرفت طى شود حاصل عشق به آن وجود مقدّس نمى گردد؟! و راستى چه عالى است كلام امام صادق عليه السلام درباره عارفان و عشق آنان كه مى فرمايد: وَالْحُبُّ فَرْعُ الْمَعْرَفةِ

قوّه هاضمه

2- تا به حال صدها و هزارها كتاب درباره هاضمه و كيفيّت كار دستگاه گوارش نگاشته شده است؛ ولى هر سال كشفيّات جديدى در اين زمينه منتشر مى شود كه گويى با موجود جديدى رو به رو مى شويم كه در گذشته هرگز او را تجربه نكرده ايم.

موضوع هميشه تازگى دارد و توجّه انسان را به خود جلب مى كند.

اگر ما جهاز هاضمه را به يك آزمايشگاه شيميايى تشبيه كنيم و مواد غذايى را كه

______________________________
(1)- راز آفرينش انسان: 37- 44.

به درون آن مى رود، مواد خام اين آزمايشگاه بدانيم، آن وقت حيرت مى كنيم كه عمل هضم ما تا آن اندازه كامل است كه هر چيز خوردنى را در دستگاه هاضمه هضم مى شود و به تحليل مى رود مگر خود معده كه دست نخورده باقى مى ماند.

ما معمولًا مقدارى غذاى متنوّع به صورت مواد خام به اين آزمايشگاه مى ريزيم و اصلًا به فكر آن نيستيم كه اين دستگاه چگونه مى چرخد و فعل و انفعالات شيميايى در جهاز هاضمه با اين مواد خام چه معامله اى مى كند. ما كباب، گوشت، گل كلم، بقولات، ماهى سرخ كرده، نان و سبزيجات را خورده و همه را با چند ليوان آب فرو برده و مخلوط مى كنيم، گاهى نيز به عنوان دارو مواد گوگردى و عصاره هاى حياتى را بلع مى كنيم، آن وقت معده ما از ميان همه اين مواد و اغذيه، آنچه را كه مفيد تشخيص بدهد انتخاب و آن را با مواد شيميايى كه خود توليد كرده است خمير و آسياب نموده وسپس فضولات آن را دفع مى نمايد و بقيّه را به پروتئين تبديل كرده و به مصرف تغذيه سلولهاى بدن مى رساند.

دستگاه گوارش از بين اغذيه، آهك و گوگرد و يُدْ و آهن و ماده ديگرى را كه مفيد و لازم تشخيص بدهد جدا مى كند و مراقبت كامل به عمل مى آورد تا ذرّات اصلى و مفيد آن از بين نرود و به مصرف تهيّه هورمونها برسد و مواد حياتى لازم، هميشه به مقدار كافى در دسترس باشد كه در صورت نياز به كار گرفته شود.

معده چربى و مواد ضرورى ديگر را ذخيره مى كند، تا در صورت عدم دست رسى به غذا، بدن از گرسنگى تلف نشود. همه اين اعمال انجام مى شود بدون آن كه خود انسان كوچكترين توجّهى به آن داشته باشد، يا راجع به آن فكر كند.

ما همه اين مواد گوناگون را بدون رعايت خوبى و بدى و نياز معده، به درون اين آزمايشگاه مى ريزيم و تنها توجّه ما اين است كه به وسيله خوردن رفع گرسنگى كنيم؛ امّا از فعاليت و سوخت و ساز معده بى خبريم و نمى دانيم كه، پس ازغذا به معده مى رسد دوباره فعاليت از سر گرفته مى شود و مواد خام پخته و آماده براى تغذيه سلول ها مى شود.

بايد دانست كه تعداد سلول هاى بدن انسان به چند ميليارد مى رسد، يعنى مقدار آن بيش از مجموع نوع بشر در روى كره زمين است. مواد غذايى بايد مرتّب به سلولها برسد و هر سلولى از اعضاى مختلف بدن مثل استخوان، گوشت، ناخن، مو، چشم، دندان و امثال آن، همان غذايى را جذب مى كند كه به كار پرورش و زندگانى آن مى خورد.

بنابراين موادى كه در اين آزمايشگاه شيميايى، تجزيه و تركيب و تهيه مى شود، بيش از موادى است كه آزمايشگاههاى ساخت بشر مى تواند تهيه كند!! شبكه ارتباطات و طريقه حمل و رساندن اين مواد به سلول ها به قدرى جامع و مرتّب است كه تا به حال هيچ سيستم حمل و نقلى نتوانسته است چنين نظم و انضباطى را به نمايش بگذارد.

اين آزمايشگاه عجيب، از هنگام طفوليّت انسان، تا حدود سن پنجاه سالگى مرتكب هيچ اشتباه فاحشى نمى شود. در حالى كه به وسيله مواد و مصالحى كه به اين آزمايشگاه مى رسد، متجاوز از يك ميليون نوع ذرّات مختلف تهيه مى شود و غالب اين مواد نيز از نوع سموم كشنده است.

وقتى مجارى توزيع و طريق حمل و نقل مواد غذايى بدن، بر اثر طول مدت استعمال، فرسوده و ناهموار شود، قدرت و توانايى بدن رو به كاهش مى رود و سنّ پيرى و كهولت فرا مى رسد.

هر سلولى كه مواد غذايى را جذب مى كند، به وسيله احتراق داخلى آن را مى سوزاند و براى بدن حرارت ايجاد مى كند، امّا به طورى كه همه مى دانيم احتراق بدون «گيرانه» صورت نمى گيرد و اوّل بايد آتش روشن شود به همين جهت طبيعت بدن، به وسيله پاره اى تركيبات شيميايى، احتراق توليد مى كند كه مواد غذايى را در سلولها مى سوزاند و اكسيژن و هيدروژن و اسيد كربونيك آن را تجزيه مى نمايد و بدين وسيله گرماى بدن را تأمين مى كند و چنان كه در مورد آتش معمولى ديده مى شود بخار آب و اسيد كربونيك از آن جدا مى شود.

اسيد كربونيك خون را به ريه ها مى رساند و بر اثر دفع آن تنفّس كه اساس زندگى انسان است ايجاد مى شود. بدن انسان در هر روز معادل يك كيلو اسيد كربونيك توليد مى كند و با طرز معجزه آسايى آن را دفع مى كند.

در موقع هجوم ميكروب امراض اين آزمايشگاه عجيب، لشكرى مجهّز و آماده دارد كه با آن به مبارزه برمى خيزد و بيشتر، آن را منكوب مى نمايد و انسان را از مرگ يا بيمارى هاى خطرناك نجات مى دهد.

همه اين قضايا با ترتيب و نظم كامل انجام مى گيرد و چنان كه مشهود است ترتيب و نظم هميشه برخلاف تصادف و اتّفاق است «1».

در اين جاست كه حضرت سيدالشهداء رهبر آزادگان حضرت حسين عليه السلام در بيابان عرفات در دعاى معروفش فرياد برمى آورد:

عَمِيَتْ عَيْنٌ لا تَراكَ.

كور باد چشمى كه تو را نمى بيند.

به هر روى اين هم راز ديگرى از گوشه بسيار كوچك و ناچيز و پنهان، از اسرار و شگفتى هاى آفرينش توجّه به اين حقيقت و ساير حقايقى كه سرچشمه همه آنها براى برپايى حيات انسان و قرار گرفتن در راه توحيد خداست كه هرگز دل متوجّهى

______________________________
(1)- راز آفرينش انسان: 142- 148.

نمى تواند خالى از عشق به او بماند. چگونه انسان پس از يافتن حقيقت و اين كه هر خيرى از او و تأمين كننده اش اوست، مى تواند خالى از عشق او بماند؟

آرى، معرفت عارفان كه در رأس آنان انبيا و امامان عليهم السلام بودند، تمام موجوديّت آنان را نسبت به حضرتش تبديل به عشق كرده بود و حرارت اين عشق آنان را به كامل ترين عبادت و قبول هر نوع رنج و مصيبت واداشته است.

معرفت، حقيقتى است كه در قرآن مجيد و روايات اسلامى تحت عنوان علم، فقه، عرفان، بصيرت از آن ياد شده است. آيين الهى قدر هركس را در دنيا و آخرت برابر با معرفت او به حقايق مى داند.

از امام حسين عليه السلام روايت شده است كه فرمود:

سَمِعتُ جَدّى رَسول اللّه يقولُ: المَعْرُوفُ بِقَدرِ المَعْرِفَةِ «1».

______________________________
(1)- بحار الأنوار: 44/ 196، باب 26 مكارم اخلاقه.

و در قرآن كريم آمده است:

دانشمندان به درجاتى از ديگران برترند و اهميّت هر دانشى بستگى به موضوع آن دارد و چه موضوعى برتر و بالاتر از توحيد است؟ و آنان كه در اين وادى كسب معرفت كرده اند عاشقان واقعى اند، و در پرتو اين عشق به والاترين مقام انسانيّت رسيده و وجود آنان براى جهان و انسان بهترين منبع بركت شده است.

  منابع : کتاب عرفان اسلامی جلد یک