چرا علماء در رؤیت هلال ماه رمضان اختلاف دارند؟

پرسش:

چرا در دیدن هلال ماه رمضان مراجع با هم اختلاف دارند و با اینکه ماه قابل رؤیت می باشد مگر امکان دارد که با این دستگاههای پیشرفته یکی از مراجع ماه را ببیند و دیگری نبیند این مثل خورشید روشن است که ماه دیده می شود یا نه ؟

پاسخ:

در پاسخ به سوال شما پیرامون اختلاف فتواها در رؤیت هلال ماه باید بگوئیم که از نظر شریعت اسلام و فقه شیعه، اول ماه از سه راه ثابت می شود: 1- دیدن ماه. 2- گذشتن 30 روز از اول ماه قبل. 3- حکم حاکم شرع به اینکه فردا اول ماه است، البته این در حالی است که یقین به خطای حکم یا مستند حکم برای ما وجود نداشته باشد[1].  پس مطلقا حکم حاکم شرع قبول نیست، و با این شرط مورد پذیرش واقع می گردد و لازم الاجرا می باشد. در ثابت شدن ماه از راه دوم و سوم، هیچ گونه اختلاف نظری بین مراجع و فقهاء وجود ندارد. اما در راه اول یعنی دیدن هلال ماه، آنچه باعث اختلاف نظر شده است به دو نکته دقیق کارشناسی بر می گردد که امیدواریم با تلاش علمی کارشناسان و همچنین فقهاء این اختلاف برطرف شود. آن دو نکته عبارتند از:  1- آیا دیدن ماه باید حتما با چشم غیر مسلح باشد یا دیدن با چشم مسلح به تلسکوپ و دوربین هم کفایت می کند. در اینجا در بین مراجع تقلید دو نظریه وجود دارد: گروهی نظرشان کفایت با چشم مسلح است و گروه دیگر نظر دارند که حتما باید با چشم غیر مسلح دیده شود. و دیدن با وسائل فایده ای ندارد. 2- آیا اگر در شهر یا منطقه ای رؤیت ماه حاصل شد برای کل جهان، یا برای همان نیم کره یا برای همان منطقه ای که آن شهر در آن واقع است کفایت می کند یا فقط برای همان شهر کفایت می کند؟ یعنی این بحث مطرح است که پیدا شدن هلال ماه در منطقه ای برای مناطق دیگر کافی است یا نه؟ و آیا اصولا برای ماه افق های گوناگون وجود دارد یا نه؟ در این نکته بین مراجع تقلید چندین نظریه متفاوت وجود دارد که ما در ذیل به پاره ای از آن اشاره می کنیم: 1ـاگر ماه در شهری دیده شود تنها در آن شهر و شهرهایی که هم افق با آن باشند اول ماه ثابت می شود. 2ـاگر در شهری ماه دیده شود در آن شهر و شهرهایی که در ناحیه شرق ان شهر باشند اول ماه ثابت می شود. ولی در شهرهایی که در ناحیه غرب آن شهر واقع باشند اول ماه ثابت نمی شود.  3ـاگر در شهری ماه دیده شود در تمام شهرهایی که در شب با این شهر مشترک هستند (یعنی اول شب یکی آخر شب دیگری است) اول ماه ثابت می شود.[2] نکته پایانی اینکه مشکلات پدید آمده در این سالهای اخیر از ناحیه فقهاء و مردم نبوده است، بلکه به عقیده شماری از کارشناسان این رشته، ناشی از کم توجهی و بی دقتی در نگارش سالنامه نگاران بوده است چون پس از ثابت شدن هلال با بینه، حکم حاکم، رؤیت و مانند آنها، این بحث مطرح می شود که آیا ماه قمری برای همه جا آغاز شده است یا خیر.ولی در سالهای اخیر اختلاف در این بوده است که آیا هلال پیدا شده است یا خیر؟[3] [1]تحریر الوسیله، ج 1، ص 232: اذ لم یعلم خطاه و لاخطا مستنده [2]-  برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به رساله مراجع ج 2، مساله راههای ثابت شدن اول ماه، و همچنین مجله فقه، شماره 10، معیار آغاز و انجام ماههای قمری، محمد رضا غفوریان. مقاله اخیر را می توانید در آدرس زیر مطالعه نمائید: www.Hawzah.net/per/magazin/fq/010/fq01008.htm [3]رجوع شود به مجله فقه، شماره 10، همان مقاله.