فضيلت و حرمت ماه مبارك رمضان‏

 منابع مقالہ : کتاب تفسير و شرح صحيفه سجاديه جلد 11   نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان

براى شناخت عظمت و اهميّت و موقعيت ماه مبارك رمضان چاره اى جز مراجعه به معارف اسلامى نيست. بيان ثواب عبادات و اعمال و اخلاقيات و انجام امور خير در روايات و اخبار نشانگر اين است كه ماه رمضان در ميان تمام ايّام سال از امتيازات بسيار مهمى برخوردار است.

رسول حق صلى الله عليه و آله فرمود:

شعبان ماه من است، و ماه رمضان ماه خداوند، هر كس در ماه من يك روز روزه بدارد او را در قيامت شفاعت كنم، و هر كس دو روز از ماه مرا روزه بدارد گناهان گذشته و آينده اش مورد مغفرت قرار خواهد گرفت، و هر كس سه روز از ماه مرا روزه بگيرد به او مى گويند: كارت را از سر بگير، و هر كس ماه رمضان را روزه بگيرد و شهوت و زبانش را حفظ كند و از آزار مردم بپرهيزد، گناهان گذشته و آينده اش بخشيده مى شود و او را از آتش جهنّم آزاد مى كنند، و در دارالقرارش جاى مى دهند و شفاعتش را به تعدادى قبول مى كنند كه تمام گنهكاران از اهل توحيد نجات يابند. «1»

فضيلت رمضان در كلام رسول خدا صلى الله عليه و آله

حضرت رضا عليه السلام از پدرانش از امير المؤمنين عليه السلام روايت مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله روزى براى ما درباره فرا رسيدن ماه رمضان چنين فرمودند:

اى مردم! به حقيقت كه ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به سوى شما روى آورد.

ماهى است كه نزد خداوند بهترين ماه ها، و ايّامش بهترين ايّام، و شب هايش بهترين شب ها، و ساعاتش برترين ساعت هاست.

اين ماهى است كه در آن به ضيافت خدا دعوت شده ايد، و خداوند در اين ماه شما را اهل كرامت قرار داده، نَفَس هاى شما در اين ماه تسبيح، و خوابتان عبادت، و اعمالتان مقبول، و دعاى شما در اين ماه مستجاب است.

خدا را به نيّت هاى پاك بخوانيد، و با قلب هاى خالى از آلودگى از جنابش بخواهيد كه شما را به روزه گرفتن و تلاوت قرآن موفّق بدارد، شقى و بدبخت در اين ماه بزرگ كسى است كه از مغفرت حق محروم گردد.

در اين ماه از گرسنگى و تشنگى خود به گرسنگى و تشنگى قيامت توجّه كنيد، به فقرا و مساكين صدقه دهيد، بزرگانتان را احترام و به كوچكترها ترحم كنيد و صله ارحام بجا آوريد.

زبان را از آنچه بر زبان حرام است حفظ كنيد، و چشم از آنچه حلال نيست بپوشيد، و گوش از آنچه نبايد بشنويد نگاه داريد، به ايتام ببخشيد تا به ايتامتان ببخشند.

از گناهان خود به پيشگاه محبوب توبه كنيد، و به وقت نمازها دست به دعا برداريد، كه آن ساعات بهترين ساعات است، و وقتى است كه خداوند با نظر رحمت به بندگانش مى نگرد، آنان را جواب مى دهد چون بخوانندش، و پاسخ مى گويد چون صدايش بزنند، و مستجاب مى كند چون دعا كنند.

اى مردم! وجودتان در گرو اعمال شماست، آن را با استغفار آزاد كنيد، و پشت شما از بار گناهان سنگين است آن را با طولانى كردن سجود سبك نماييد، و بدانيد كه حضرت حق قسم ياد كرده نمازگزاران و سجده كنندگان را عذاب ننمايد، و آنان را در قيامت از عذاب نترساند.

مردم! هر يك از شما در اين ماه به مؤمنى افطار دهد ثوابش نزد حق همانند آزاد كردن يك بنده در راه خداست، و گناهان گذشته اش قرين مغفرت مى گردد. عرضه داشتند: يا رسول اللَّه! همه ما قدرت بر اين كار را نداريم، فرمود: خود را از آتش جهنّم نگاه داريد گرچه به نصف خرما يا يك مقدار آب دادن به روزه دار باشد.

اى مردم! هر كس در اين ماه اخلاقش را نيكو كند براى خود جواز عبور از صراط آماده كرده آنهم در روزى كه قدم ها مى لغزد، و هر كس در اين ماه به زير دستش همه امور را سبك بگيرد خداوند حسابش را سبك خواهد گرفت، و هر كس شرّش را از مردم حفظ كند خداوند او را در روز جزا از غضبش حفظ خواهد كرد، و هر كس در اين موقع يتيمى را گرامى بدارد خداوند در قيامت او را گرامى خواهد داشت، و هر كس صله رحم كند خداوند او را در محشر به رحمتش متصل كند، و رحمتش را در روز جزا از قاطع رحم قطع نمايد.

ثواب نماز مستحبى در اين ماه برائت از آتش، و اداى واجب در اين زمان هفتاد برابر از زمان ديگر بهره اش بيشتر است.

كسى كه در اين ماه زياد بر من صلوات فرستد خداوند روزى كه ميزان عده اى را سبك كند ميزانش را سنگين مى نمايد، تلاوت يك آيه در اين ماه اجرش به مانند ختم يك قرآن است در غير اين ماه.

اى مردم! درهاى بهشت در اين ماه باز است از خدا بخواهيد كه به روى شما نبندد، و درهاى جهنّم بسته است از او تقاضا كنيد كه به روى شما باز نكند، و شياطين در اين ماه در غل و زنجيرند از حضرتش تمنّا كنيد كه آنان را بر شما مسلّط ننمايد.

امير المؤمنين عليه السلام مى فرمايد:

من در اين جا از جاى برخاستم و عرضه داشتم: يا رسول اللَّه! بهترين عمل در اين ماه چيست؟ فرمود: بهترين عمل در اين ماه خوددارى از محارم الهى است.

در اين وقت رسول حق گريست، عرضه داشتم: علت گريه شما چيست؟

فرمود: براى تو گريه مى كنم، گويا تو را در نماز مى بينم كه بدبخت ترين مردم و همپايه پى كننده ناقه صالح ضربتى بر تو وارد مى كند كه محاسنت به خون سرت خضاب مى شود.

عرضه داشتم: در آن وقت دينم سالم است؟ فرمود: آرى. سپس گفت: قاتلت قاتل من است، دشمنت دشمن من است، ناسزا گوى به تو ناسزا گوى به من است، زيرا تو جان منى و روح تو روح من است و طينت تو طينت من است.

خداوند مرا آفريد و تو را پديد آورد و هر دوى ما را انتخاب نمود، مرا براى نبوت، تو را براى امامت، منكر امامت تو منكر نبوت من است.

تو جانشين من و پدر فرزندان من و شوهر دختر من، و خليفه من در امّتم در حيات و ممات منى.

امر تو امر من است، نهى تو نهى من است، قسم به آن كه مرا مبعوث به رسالت كرد و به عنوان بهترين آفريدگان قرار داد هر آينه تو حجت خدا بر مردم و امين سرّ او و خليفه اش در ميان بندگانى. «2»

امام رضا عليه السلام از پدران بزرگوارش روايت مى كند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

به حقيقت كه ماه رمضان ماه بزرگى است، حسنات در آن اضافه مى شود، سيّئات محو مى گردد، درجات بالا مى رود، هر كس در اين ماه صدقه مختصرى بدهد خداوند او را مى آمرزد، و هر كس به زير دست نيكى كند مورد مغفرت قرار مى گيرد، و هر كس اخلاقش را نيكو نمايد آمرزيده مى شود، و هر كس خشمش را فرو خورد به غفران حق مى رسد، و هر كس صله رحم نمايد بخشيده مى شود.

اين ماه چون ماه هاى ديگر نيست، وقتى مى آيد با بركت و رحمت مى آيد، و وقتى مى رود با غفران ذنوب مى رود، خوبى ها در اين ماه به چند برابر محاسبه مى شود، و اعمال خير در اين ماه قبول درگاه حق است، دو ركعت نماز مستحب در اين ماه غفران الهى را به دنبال دارد. سپس فرمود: بدبخت كسى است كه بدون آمرزش گناه از اين ماه بيرون رود، در اين وقت مبتلا به خسارت شده در حالى كه نيكوكاران به جايزه هاى حق رسيده اند. «3»

(فيض كاشانى)

فضيلت رمضان در كلام امام صادق عليه السلام

امام صادق عليه السلام فرمود:

چون در ماه مبارك روزه گرفتيد زبان از دروغ نگهداريد، چشم از حرام بپوشيد، با يكديگر بر سر امور ناچيز دنيايى و مسائل زندگى نزاع و دعوا نكنيد، بر هم حسد نورزيد، از يكديگر غيبت ننماييد، جدال نكنيد، دروغ نگوييد، مباشر با زنان نشويد، با يكديگر مخالفت ننماييد، بر هم خشم نگيريد، به يكديگر ناسزا ندهيد، شماتت نكنيد، سستى نورزيد، دعوا نكنيد، آزار نرسانيد، ستم ننماييد، بدرفتارى نكنيد، ملول و بى قرار نشويد، و از ياد خدا و نماز غفلت ننماييد.

ملازم سكوت و بردبارى و صبر و صدق باشيد، از اهل شر كناره گيرى كنيد، و از قول زور و دروغ و افترا، دشمنى و بدگمانى، و غيبت و دو بهم زنى بپرهيزيد.

مشرف به آخرت و منتظر رسيدن ايّام رخت بر بستن باشيد، به انتظار وعده خدا به سر بريد، و براى لقاء اللَّه توشه برداريد، بر شما باد به آرامش و وقار و خشوع و خضوع و خاك سپارى بنده اى كه از مولايش در ترس است.

نيكوكار و ترسناك از عذاب، و اميدوار به رحمت، و در حالت رعب و ترس، و رغبت و ميل به حقايق باشيد.

قلب از عيوب پاك شود، باطن ها از آلودگى قداست پيدا كند، جسم از آلودگى ها تميز گردد، تبرّى از دشمنان حق برايتان حاصل شود، ماه روزه است روزه ات را با سكوت از تمام جهات به دوستى حق برسان و آن به اين صورت است كه از آنچه در آشكار و نهان نهى شده اى بپرهيزى، و حقّ خشيت را در باطن و ظاهر بجاى آورى، وجودت را در ايّام روزه داريت به او واگذار كنى، و دل براى او فارغ نمايى، و همه هستيت را براى خواسته هاى حضرت دوست مايه بگذارى.

چون اين امور را رعايت كردى به حقيقت روزه براى خدا روزه دار شده اى، و امرش را در امر روزه اطاعت كرده اى، و به هر مقدار از اين امور كم بگذارى از واقعيّت و معنويّت روزه ات كاسته اى.

پدرم حضرت باقر عليه السلام فرمود:

پيامبر صلى الله عليه و آله شنيد زنى كنيزش را ناسزا گفت، غذا خواست و به آن زن فرمود:

بخور، عرضه داشت: روزه ام، فرمود: اين چه روزه اى است كه كنيزت را در آن ناسزا گفتى؟ روزه فقط از خوردن و آشاميدن نيست، خداوند روزه را به غير از خوردن و آشاميدن حجاب بين عبد و تمام بدى ها قرار داده، قول بد روزه را به افطار مى كشاند، چقدر روزه گير كم و گرسنه زياد است؟ «4» در هر صورت، برابر روايات و اخبار فراوانى كه در جهت ماه مبارك رمضان از رسول خدا صلى الله عليه و آله و ائمه معصومين عليهم السلام رسيده، روزه حقيقى در ماه رمضان روزه اى است كه روزه دارش از تمام گناهان ظاهرى و باطنى بپرهيزد.

[ «8» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ قِفْنَا فِيهِ عَلَى مَوَاقِيتِ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ بِحُدُودِهَا الَّتِي حَدَّدْتَ وَ فُرُوضِهَا الَّتِي فَرَضْتَ وَ وَظَائِفِهَا الَّتِي وَظَّفْتَ وَ أَوْقَاتِهَا الَّتِي وَقَّتَّ «9» وَ أَنْزِلْنَا فِيهَا مَنْزِلَةَ الْمُصِيبِينَ لِمَنَازِلِهَا الْحَافِظِينَ لِأَرْكَانِهَا الْمُؤَدِّينَ لَهَا فِي أَوْقَاتِهَا عَلَى مَا سَنَّهُ عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ- صَلَوَاتُكَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ- فِي رُكُوعِهَا وَ سُجُودِهَا وَ جَمِيعِ فَوَاضِلِهَا عَلَى أَتَمِّ الطَّهُورِ وَ أَسْبَغِهِ وَ أَبْيَنِ الْخُشُوعِ وَ أَبْلَغِهِ ]

خدايا! بر محمد و آلش درود فرست و ما را در اين ماه، بر اوقات نمازهاى پنج گانه، با آدابى كه براى آنها معين كردى، و واجباتى كه جهت آنها واجب فرمودى، و شروطى كه محض آنها مقرّر نمودى، و اوقاتى كه تعيين كردى آگاه ساز، و ما را در اداى اين نمازهاى پنج گانه، در رتبه كسانى قرار ده، كه به مراتب و منزلت هاى آن رسيده اند، كسانى كه حفظ كننده اركان آنهايند، و هر يك از پنج نماز را در اوقات مخصوص به خودش ادا مى كنند، و بر پايه آن كميت و كيفيتى كه بنده و رسولت كه درود تو بر او و خاندانش باد؛ تشريع فرموده و بيان كرده، در ركوع و سجودش و همه فضايل و درجاتش، با كامل ترين طهارت و روشن ترين مرتبه خشوع و رساترينش.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- بحار الأنوار: 93/ 356، باب 46، حديث 24؛ الأمالى، شيخ صدوق: 19، حديث 1.

(2)- بحار الأنوار: 93/ 356- 358، باب 46، حديث 25؛ وسائل الشيعة: 10/ 313 و 314، باب 18، حديث 13494.

(3)- بحار الأنوار: 93/ 361، باب 46، حديث 29؛ الأمالى، شيخ صدوق: 54، حديث 2.

(4)- بحار الأنوار: 93/ 292- 293، باب 36، ذيل حديث 16؛ نوادر الاشعرى: 21 و 22، باب 2، حديث 10.