روزه سرچشمه تقوا

یا ایهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ بقره/183

از برخی از آیات قرآن چنین برمی‌اید که روزه علاوه بر مسلمانان، بر امتهای گذشته نیز واجب بوده است که نشانگر جایگاه و تأثیرات ارزشمند این فریضه الهی است. در این نوشتار از سه بعد به  روزه نگریسته شده است.

از فواید مهم روزه این است که روح انسان را تلطیف و ارادة انسان را قوی، و غرایز او را تعدیل می‌کند. روزه دار باید در حال روزه با وجود گرسنگی و تشنگی، از غذا و آب و همچنین لذّت جنسی چشم بپوشد، و عملاً ثابت کند که او همچون حیوان در بند خور و خواب نیست؛ بلکه او می‌تواند زمام نفس سرکش را به دست گیرد و بر هوسها و شهوات خود مسلّط گردد. در حقیقت بزرگ‌ترین فلسفة روزه همین اثر روحانی و معنوی آن است.

روزه انسان را از عالم حیوانیت فراتر می‌برد و به جهان فرشتگان صعود می‌دهد. جملة « لَعَلَّکُم تَتَّقونَ؛ باشد که پرهیزکار شوید»، اشاره به همة این حقایق است. نیز حدیث معروف « الصُّومُ جُنَّتٌ مِنَ النَّارِ؛ روزه سپری است در برابر آتش دوزخ»، اشاره به همین نکته دارد. در حدیث دیگری از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم می‌خوانیم: « بهشت دری دارد به نام رَیان (سیراب شده) که تنها روزه‌داران از آن وارد می‌شوند».1

بر کسی پوشیده نیست که روزه یک درس مساوات و برابری در میان افراد اجتماع است.

در حدیث معروفی از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که «هشام بن حکم» از علّت تشریع روزه پرسید. امام علیه‌السلام فرمود: «روزه به این دلیل واجب شده که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد و بدین گونه، غنی طعم گرسنگی را بچشد و حق فقیر را ادا کند؛ چرا که اغنیا معمولاً هر چه را بخواهند برای آنها فراهم است. خدا می‌خواهد میان بندگان خود مساوات باشد و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیا بچشاند تا بر ضعیفان و گرسنگان رحم کنند».2

تأثیر بهداشتی: در طب امروز و همچنین طب قدیم، اثر معجزه آسای « اِمساک» در درمان انواع بیماریها به ثبوت رسیده؛ زیرا می‌دانیم: عامل بسیاری از بیماریها، زیاده‌روی در خوردن غذاهای مختلف است؛ چون مواد اضافی جذب نشده، به صورت چربیهای مزاحم در نقاط مختلف بدن، و نیز قند اضافی در خون باقی می‌مانند. این مواد اضافی در لابه‌لای عضلات بدن در واقع لجن‌زارهای متعفّنی برای پرورش انواع میکروبهای بیماریهای عفونی است که بهترین راه برای مبارزه با این بیماریها، نابود کردن این لجن زارها از طریق اِمساک و روزه است.

روزه زباله‌ها و مواد اضافی و جذب نشده بدن را می‌سوزاند و در واقع بدن را «خانه‌تکانی» می‌کند. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌فرمایند: صُومُوا تصِّحوا؛ روزه بگیرید تا سالم شوید. در حدیثی دیگر از ایشان آمده است که : « معده، خانة تمام دردهاست و اِمساک، بالاترین داروهاست!»3

از تورات و انجیل فعلی نیز بر می‌اید که روزه در میان یهود و نصارا بوده و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه می‌گرفته‌اند نیز از تورات هم برمی‌اید که موسی علیه‌السلام چهل روز روزه داشته است، و همچنین به هنگام توبه و خشنودی خداوند، یهود روزه می‌گرفتند.

حضرت مسیح علیه‌السلام نیز چنان‌که از انجیل استفاده می‌شود، چهل روز روزه داشته است.4

بنابراین علاوه بر اینکه قرآن به وجود روز در پیشینیان اذعان دارد: در کَما کُتِبَ عَلَی الَّذین مِنْ قَبْلِکُم؛ همان گونه که بر پیشینیان نوشته شد، شواهد تاریخی فراوانی که در مذاهب دیگر حتی بعد از تحریف، به چشم می‌خورد که نشان دهنده این نکته است.

اینکه ماه رمضان برای روزه گرفتن انتخاب شده، در ایه مورد بحث نکتة برتری آن چنین بیان شده که قرآن کریم در این ماه نازل گردیده است، و در روایات اسلامی نیز چنین آمده است که همة کتابهای بزرگ آسمانی تورات ، انجیل، زبور، صُحُف و قرآن همه در این ماه نازل شده‌اند.

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: تورات در ششم ماه رمضان، انجیل در دوازدهم و زبور در هیجدهم و قرآن مجید در شب قدر نازل گردیده است.5

به این ترتیب ماه مبارک رمضان همواره ماه نزول کتابهای بزرگ آسمانی و ماه تعلیم و تربیت بوده است

1. تفسیر نمونه، ج1، ص 162.

2. تفسیر المیزان ، ترجمه موسوی همدانی ، ج1، ذیل ایه 184 بقره.

3. همان.

4. مقایسه بین تورات و انجیل، قرآن و علم دکتر بوکاوی، ص 204

5. همان.