۲۳ شهريور ۱۳۹۰
15 شوال مصادف با رحلت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) فاضل و عالمی شیعه است که ائمه معصومین(ع) زیارتش را به سان زیارت سیدالشهدا(ع) در کربلای معلی دانسته اند.
به گزارش مهر، عبدالعظیم (ع) فرزند عبدالله بن علی از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد؛ پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبة بن قیس بود.
ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم(ع) در سال 173 هجری قمری در شهر مقدس مدینه واقع شده است و مدت 79 سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمّدتقی(ع) و امام علیّ النّقی(ع) مقارن بوده، محضر مبارک امام رضا(ع) ، امام محمّد تقی(ع) و امام هادی(ع) را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
این فرزند پیامبر اکرم(ص) از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام است، به حسنی شهرت یافته است.
حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمّه معصومین علیهم السّلام و از چهره های بارز و محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بیت عصمت علیهم السّلام و پیروان آنان بود و در مسائل دین، آگاه و به معارف مذهبی و احکام قرآن، شناخت و معرفتی وافر داشت.
زمینه های مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری
زمینه های مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جستجو کرد.
خلفای عبّاسی نسبت به خاندان حضرت پیامبر(ص) و شیعیان ائمّه(ع) بسیار سختگیری می کردند و یکی از بدرفتارترین این خلفا، متوکل بود که خصومت شدیدی با اهل بیت علیهم السّلام داشت و تنها در دوره او چندین بار مزار حضرت امام حسین(ع) را در کربلا، تخریب و با خاک یکسان ساختند و از زیارت آن بزرگوار جلوگیری به عمل آوردند.
سادات و علویّون در زمان وی در بدترین وضع به سر می بردند؛ حضرت عبدالعظیم(ع) نیز از کینه و دشمنی خلفا در امان نبود و بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهای دروغ سخن چینان را بهانه این سختگیری ها قرار می دادند؛ در چینن دوران دشوار و سختی بود که حضرت عبدالعظیم(ع) به خدمت حضرت امام هادی(ع) رسید و عقاید دینی خود را بر آن حضرت عرضه کرد، حضرت امام هادی(ع) او را تأیید فرموده و فرمودند: تو از دوستان ما هستی.
دیدار حضرت عبدالعظیم(ع) در سامرا با حضرت امام هادی(ع) به خلیفه گزارش داده شد و دستور تعقیب و دستگیری وی صادر گشت، وی نیز برای مصون ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان کرده و در شهرهای مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد می کرد و شهر به شهر می گشت تا به ری رسید و آنجا را برای سکونت انتخاب کرد.
علّت انتخاب ری برای سکونت
علت این انتخاب به شرایط دینی و اجتماعی ری در آن دوره بر می گردد که وقتی اسلام به شهرهای مختلف کشور ما وارد شد و مسلمانان در شهرهای مختلف ایران به اسلام گرویدند، از همان سالها، ری یکی از مراکز مهم سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعیّت خاصی پیدا کرد؛ زیرا سرزمینی حاصلخیز و پرنعمت بود، عمرسعد هم به طمع ریاست یافتن بر ری در حادثه جانسوز کربلا، حضرت حسین بن علی(ع) را به شهادت رساند.
در ری، هم اهل سنّت و هم از پیروان اهل بیت علیهم السّلام زندگی می کردند و قسمت جنوبی و جنوب غربی شهرری، بیشتر محل سکونت شیعیان بود .
حضرت عبدالعظیم(ع) به صورت یک مسافر ناشناس ، وارد ری شد و در محله ساربانان در کوی "سکة الموالی" به منزل یکی از شیعیان رفت و مدتی به همین صورت گذشت.
ایشان در زیرزمین آن خانه به سر می برد و کمتر خارج می شد، روزها را روزه می گرفت و شبها به عبادت و تهجّد می پرداخت، تعداد کمی از شیعیان او را می شناختند و از حضورش در ری خبر داشتند و مخفیانه به زیارتش می شتافتند، امّا می کوشیدند که این خبر فاش نشود و خطری جانِ حضرت را تهدید نکند.
پس از مدتی، افراد بیشتری حضرت عبدالعظیم (ع) را شناختند و خانه اش محل رفت و آمد شیعیان شد، نزد او می آمدند و از علوم و روایاتش بهره می گرفتند و عطر خاندان عصمت علیهم السّلام را از او می بوئیدند و او را یادگاری از امامان خویش می دانستند و پروانه وار گردِ شمعِ وجودش طواف می کردند.
حضرت عبدالعظیم (ع) میان شیعیان شهرری بسیار ارجمند بود و پاسخگویی به مسائل شرعی و حل مشکلات مذهبی آنان را برعهده داشت؛ این تأکید، هم گویای مقام برجسته حضرت عبدالعظیم (ع) است و هم می رساند که وی از طرف حضرت امام هادی (ع) در آن منطقه، وکالت و نمایندگی داشته است؛ مردم سخن او را سخن امام (ع) می دانستند و در مسایل دینی و دنیوی، وجود او محور تجمّع شیعیان و تمرکز هواداران اهل بیت علیهم السّلام بود.
روزهای پایانی عمر پربرکت حضرت عبدالعظیم (ع) با بیماری او همراه بود؛ آن قامت بلند ایمان و تلاش، به بستر افتاده بود و پیروان اهل بیت علیهم السّلام در آستانه محرومیت از وجود پربرکت این سیّد کریم قرارگرفته بودند؛ اندوه مصیبتهای پیاپی مردم و روزگار تلخ شیعیان در عصر حاکمیت عباسیان برایش دردی جانکاه و مضاعف بود.
رؤیای صادقانه ای برای تشییع و تدفین حضرت عبدالعظیم(ع)
در همان روزها یک رؤیای صادقانه حوادث آینده را ترسیم کرد: یکی از شیعیان پاکدل ری، شبی درخواب حضرت رسول(ص) را در خواب دید.
حضرت پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: فردا یکی از فرزندانم در محله سکة المولی چشم از جهان فرو می بندد، شیعیان او را بردوش گرفته به باغ عبدالجبار می برند و نزدیک درخت سیب به خاک می سپارند.
آن شیعه پاکدل، سحرگاه به باغ رفت تا آن باغ را از صاحبش بخرد و افتخار دفن شدن یکی از فرزندان پیامبر (ص) را نصیب خویش سازد؛ عبدالجبّار که خود نیز خوابی همانند خواب او را دیده بود، به رمز و راز غیبی این دو خواب پی برد و برای اینکه در این افتخار، بهره ای داشته باشد، محل آن درخت سیب و مجموعه باغ را وقف کرد تا بزرگان و شیعیان در آنجا دفن شوند.
همان روز(15 شوال) حضرت چشم از جهان فرو بست؛ خبر درگذشت این نواده رسول اکرم (ص) دهان به دهان گشت و مردم با خبر شدند و جامه های سیاه پوشیدند و بر در خانه حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) گریان و مویه کنان گرد آمدند و پیکر مطهر او را غسل دادند.
به نقل برخی مورّخان در هنگام غسل، در جیب پیراهن او کاغذی یافتند که نام و نسب خود را در آن نوشته بود؛ بر پیکر او نماز خواندند، تابوت او را بردوش گرفتند و با جمعیّت انبوه عزادار به سوی باغ عبدالجبّار تشییع کردند و پیکر مطهّرش را در کنار همان درخت سیب که رسول خدا(ص) به آن شخص اشاره کرده بود، دفن کردند تا پاره ای از عترت مصطفی(ص) در این باره به امانت بماند، نورافشانی کند و دلباختگان خاندان پیامبر(ص) از مزار این ولیّ خدا فیض ببرند.
کرامات و ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) در کلام ائمه معصومین(ع)
صاحب بن عباد در رساله خود گفته: ابوحماد رازی گوید : خدمت حضرت هادی (ع) رسیدم و از آن جناب مسائلی پرسیدم، هنگامی که اراده کردم از محضر مقدسش بیرون شوم، فرمود: هرگاه مشکلاتی برایت پیش آمد کرد، آنها را از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام مرا هم به او برسان.
در امالی « صدوق» در ضمن حدیث « عرض دین» آمده وقتی که حضرت عبدالعظیم خدمت امام هادی (ع) مشرّف شد و عقائد خود را اظهار کرد، امام فرمودند: تو از دوستان حقیقی ما هستی.
"ابونصر بخاری" ضمن بیان حالات فرزندان امام مجتبی (ع) از "ابوعلی محمّد بن همام" از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت کرده که نزد آن جناب از عبدالعظیم حسنی صحبت به میان آمد، امام فرمود: اگر عبدالعظیم نبود می گفتیم "علی بن حسن بن زید بن حسن" فرزندی از خود باقی نگذاشته است.
"ابن قولویه" در کامل الزّیارات (باب 107 صفحه 324 ) از "علی ابن حسین ابن موسی بن بابویه" و او از "محمّد ابن یحیی اشعری عطار قمی" روایت کرده یکی از اهالی ری گفت: بر حضرت ابوالحسن العسکری امام هادی (ع) وارد شدم، آن جناب از من پرسید کجا بودی؟ عرض کردم به زیارت سید الشهدا (ع) رفته بودم؛ آن حضرت فرمودند: بدان و آگاه باش اگر قبر عبدالعظیم حسنی (ع) را که در نزد شماست زیارت کردی، مثل آن است که حضرت حسین ابن علی(ع) را در کربلا زیارت کرده باشی.
آثار عبدالعظیم الحسنی(ع)
حضرت عبدالعظیم (ع) به جز قریب 80 حدیث که فعلاً در دست است، دو کتاب نیز تألیف کرده است؛ یکی از آنها کتابی است به نام "خطب" که فرمایشات حضرت علی (ع) است و آنها در نهج البلاغه موجود است و دیگری، کتابی است به نام "یوم و لیله" که "صاحب بن عباد" محتوای آن را فرایض روز و شب ذکر کرده است.
به گزارش مهر، عبدالعظیم (ع) فرزند عبدالله بن علی از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی(ع) است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت می رسد؛ پدرش عبدالله نام داشت و مادرش فاطمه دختر عقبة بن قیس بود.
ولادت با سعادت حضرت عبدالعظیم(ع) در سال 173 هجری قمری در شهر مقدس مدینه واقع شده است و مدت 79 سال عمر با برکت او با دوران امامت چهار امام معصوم یعنی امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع)، امام محمّدتقی(ع) و امام علیّ النّقی(ع) مقارن بوده، محضر مبارک امام رضا(ع) ، امام محمّد تقی(ع) و امام هادی(ع) را درک کرده و احادیث فراوانی از آنان روایت کرده است.
این فرزند پیامبر اکرم(ص) از آنجا که از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام است، به حسنی شهرت یافته است.
حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) از دانشمندان شیعه و از راویان حدیث ائمّه معصومین علیهم السّلام و از چهره های بارز و محبوب و مورد اعتماد نزد اهل بیت عصمت علیهم السّلام و پیروان آنان بود و در مسائل دین، آگاه و به معارف مذهبی و احکام قرآن، شناخت و معرفتی وافر داشت.
زمینه های مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری
زمینه های مهاجرت حضرت عبدالعظیم(ع) از مدینه به ری و سکونت در غربت را باید در اوضاع سیاسی و اجتماعی آن عصر جستجو کرد.
خلفای عبّاسی نسبت به خاندان حضرت پیامبر(ص) و شیعیان ائمّه(ع) بسیار سختگیری می کردند و یکی از بدرفتارترین این خلفا، متوکل بود که خصومت شدیدی با اهل بیت علیهم السّلام داشت و تنها در دوره او چندین بار مزار حضرت امام حسین(ع) را در کربلا، تخریب و با خاک یکسان ساختند و از زیارت آن بزرگوار جلوگیری به عمل آوردند.
سادات و علویّون در زمان وی در بدترین وضع به سر می بردند؛ حضرت عبدالعظیم(ع) نیز از کینه و دشمنی خلفا در امان نبود و بارها تصمیم به قتل آن حضرت گرفتند و گزارشهای دروغ سخن چینان را بهانه این سختگیری ها قرار می دادند؛ در چینن دوران دشوار و سختی بود که حضرت عبدالعظیم(ع) به خدمت حضرت امام هادی(ع) رسید و عقاید دینی خود را بر آن حضرت عرضه کرد، حضرت امام هادی(ع) او را تأیید فرموده و فرمودند: تو از دوستان ما هستی.
دیدار حضرت عبدالعظیم(ع) در سامرا با حضرت امام هادی(ع) به خلیفه گزارش داده شد و دستور تعقیب و دستگیری وی صادر گشت، وی نیز برای مصون ماندن از خطر، خود را از چشم مأموران پنهان کرده و در شهرهای مختلف به صورت ناشناس رفت و آمد می کرد و شهر به شهر می گشت تا به ری رسید و آنجا را برای سکونت انتخاب کرد.
علّت انتخاب ری برای سکونت
علت این انتخاب به شرایط دینی و اجتماعی ری در آن دوره بر می گردد که وقتی اسلام به شهرهای مختلف کشور ما وارد شد و مسلمانان در شهرهای مختلف ایران به اسلام گرویدند، از همان سالها، ری یکی از مراکز مهم سکونت مسلمانان شد و اعتبار و موقعیّت خاصی پیدا کرد؛ زیرا سرزمینی حاصلخیز و پرنعمت بود، عمرسعد هم به طمع ریاست یافتن بر ری در حادثه جانسوز کربلا، حضرت حسین بن علی(ع) را به شهادت رساند.
در ری، هم اهل سنّت و هم از پیروان اهل بیت علیهم السّلام زندگی می کردند و قسمت جنوبی و جنوب غربی شهرری، بیشتر محل سکونت شیعیان بود .
حضرت عبدالعظیم(ع) به صورت یک مسافر ناشناس ، وارد ری شد و در محله ساربانان در کوی "سکة الموالی" به منزل یکی از شیعیان رفت و مدتی به همین صورت گذشت.
ایشان در زیرزمین آن خانه به سر می برد و کمتر خارج می شد، روزها را روزه می گرفت و شبها به عبادت و تهجّد می پرداخت، تعداد کمی از شیعیان او را می شناختند و از حضورش در ری خبر داشتند و مخفیانه به زیارتش می شتافتند، امّا می کوشیدند که این خبر فاش نشود و خطری جانِ حضرت را تهدید نکند.
پس از مدتی، افراد بیشتری حضرت عبدالعظیم (ع) را شناختند و خانه اش محل رفت و آمد شیعیان شد، نزد او می آمدند و از علوم و روایاتش بهره می گرفتند و عطر خاندان عصمت علیهم السّلام را از او می بوئیدند و او را یادگاری از امامان خویش می دانستند و پروانه وار گردِ شمعِ وجودش طواف می کردند.
حضرت عبدالعظیم (ع) میان شیعیان شهرری بسیار ارجمند بود و پاسخگویی به مسائل شرعی و حل مشکلات مذهبی آنان را برعهده داشت؛ این تأکید، هم گویای مقام برجسته حضرت عبدالعظیم (ع) است و هم می رساند که وی از طرف حضرت امام هادی (ع) در آن منطقه، وکالت و نمایندگی داشته است؛ مردم سخن او را سخن امام (ع) می دانستند و در مسایل دینی و دنیوی، وجود او محور تجمّع شیعیان و تمرکز هواداران اهل بیت علیهم السّلام بود.
روزهای پایانی عمر پربرکت حضرت عبدالعظیم (ع) با بیماری او همراه بود؛ آن قامت بلند ایمان و تلاش، به بستر افتاده بود و پیروان اهل بیت علیهم السّلام در آستانه محرومیت از وجود پربرکت این سیّد کریم قرارگرفته بودند؛ اندوه مصیبتهای پیاپی مردم و روزگار تلخ شیعیان در عصر حاکمیت عباسیان برایش دردی جانکاه و مضاعف بود.
رؤیای صادقانه ای برای تشییع و تدفین حضرت عبدالعظیم(ع)
در همان روزها یک رؤیای صادقانه حوادث آینده را ترسیم کرد: یکی از شیعیان پاکدل ری، شبی درخواب حضرت رسول(ص) را در خواب دید.
حضرت پیامبر اکرم (ص) به او فرمود: فردا یکی از فرزندانم در محله سکة المولی چشم از جهان فرو می بندد، شیعیان او را بردوش گرفته به باغ عبدالجبار می برند و نزدیک درخت سیب به خاک می سپارند.
آن شیعه پاکدل، سحرگاه به باغ رفت تا آن باغ را از صاحبش بخرد و افتخار دفن شدن یکی از فرزندان پیامبر (ص) را نصیب خویش سازد؛ عبدالجبّار که خود نیز خوابی همانند خواب او را دیده بود، به رمز و راز غیبی این دو خواب پی برد و برای اینکه در این افتخار، بهره ای داشته باشد، محل آن درخت سیب و مجموعه باغ را وقف کرد تا بزرگان و شیعیان در آنجا دفن شوند.
همان روز(15 شوال) حضرت چشم از جهان فرو بست؛ خبر درگذشت این نواده رسول اکرم (ص) دهان به دهان گشت و مردم با خبر شدند و جامه های سیاه پوشیدند و بر در خانه حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) گریان و مویه کنان گرد آمدند و پیکر مطهر او را غسل دادند.
به نقل برخی مورّخان در هنگام غسل، در جیب پیراهن او کاغذی یافتند که نام و نسب خود را در آن نوشته بود؛ بر پیکر او نماز خواندند، تابوت او را بردوش گرفتند و با جمعیّت انبوه عزادار به سوی باغ عبدالجبّار تشییع کردند و پیکر مطهّرش را در کنار همان درخت سیب که رسول خدا(ص) به آن شخص اشاره کرده بود، دفن کردند تا پاره ای از عترت مصطفی(ص) در این باره به امانت بماند، نورافشانی کند و دلباختگان خاندان پیامبر(ص) از مزار این ولیّ خدا فیض ببرند.
کرامات و ثواب زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) در کلام ائمه معصومین(ع)
صاحب بن عباد در رساله خود گفته: ابوحماد رازی گوید : خدمت حضرت هادی (ع) رسیدم و از آن جناب مسائلی پرسیدم، هنگامی که اراده کردم از محضر مقدسش بیرون شوم، فرمود: هرگاه مشکلاتی برایت پیش آمد کرد، آنها را از عبدالعظیم حسنی بپرس و سلام مرا هم به او برسان.
در امالی « صدوق» در ضمن حدیث « عرض دین» آمده وقتی که حضرت عبدالعظیم خدمت امام هادی (ع) مشرّف شد و عقائد خود را اظهار کرد، امام فرمودند: تو از دوستان حقیقی ما هستی.
"ابونصر بخاری" ضمن بیان حالات فرزندان امام مجتبی (ع) از "ابوعلی محمّد بن همام" از حضرت امام حسن عسکری(ع) روایت کرده که نزد آن جناب از عبدالعظیم حسنی صحبت به میان آمد، امام فرمود: اگر عبدالعظیم نبود می گفتیم "علی بن حسن بن زید بن حسن" فرزندی از خود باقی نگذاشته است.
"ابن قولویه" در کامل الزّیارات (باب 107 صفحه 324 ) از "علی ابن حسین ابن موسی بن بابویه" و او از "محمّد ابن یحیی اشعری عطار قمی" روایت کرده یکی از اهالی ری گفت: بر حضرت ابوالحسن العسکری امام هادی (ع) وارد شدم، آن جناب از من پرسید کجا بودی؟ عرض کردم به زیارت سید الشهدا (ع) رفته بودم؛ آن حضرت فرمودند: بدان و آگاه باش اگر قبر عبدالعظیم حسنی (ع) را که در نزد شماست زیارت کردی، مثل آن است که حضرت حسین ابن علی(ع) را در کربلا زیارت کرده باشی.
آثار عبدالعظیم الحسنی(ع)
حضرت عبدالعظیم (ع) به جز قریب 80 حدیث که فعلاً در دست است، دو کتاب نیز تألیف کرده است؛ یکی از آنها کتابی است به نام "خطب" که فرمایشات حضرت علی (ع) است و آنها در نهج البلاغه موجود است و دیگری، کتابی است به نام "یوم و لیله" که "صاحب بن عباد" محتوای آن را فرایض روز و شب ذکر کرده است.
منبع : الف
