حرام خواری

از صفات رذیله متعلقه به قوه شهویه مال حرام خوردن و از آن اجتناب نكردن است و آن از نتایج حب دنیا و حرص بر آن است. و از مهمترین هلاک کننده ها و بزرگ ترین موانع رسیدن به سعادات است. بیشتر كسانی كه به هلاكت رسیده اند سببش آن بوده. و اكثر مردم كه از فیوضات و سعادات محروم مانده اند به واسطه آن محروم شده اند مانعی از این محكم تر در راه توفیق نیست. و پرده ای از این مانع تر بر یاری خدا نیست. و كسی كه تأمل كند می داند كه: خوردن حرام، بزرگ ترین حجاب است برای بندگان از رسیدن به درجه نیکان و مانعی است بسیار قوی جهت اتصال به عالم انوار. زیرا دل را از آن تیرگی و ظلمت و خباثت و غفلت حاصل، و نفس انسانی به واسطه آن به پایین ترین درجات هلاكت و ضلالت واصل می گردد. «و هو الّذی انساها عهود الحمی و هو الّذی أ هواها فی مهاوی الضّلاله و الردی» یعنی:
«عهد پروردگار به واسطه آن فراموش، و در چاههای گمراهی و سرگردانی با شیاطین به سبب آن هم آغوش».
آری: دلی كه از لقمه حرام روئیده شده باشد كجا و قابلیت انوار عالم قدس كجا؟ و نطفه را كه از مال مردم هم رسیده باشد با مرتبه عالی انس با پروردگار چه كار؟ چگونه پرتو اشعه های عالم نور، به دلی تابد كه بخار غذای حرام، آن را تاریك كرده؟ و كی پاكیزگی و صفا از برای نفس حاصل می شود در حالی كه كثافات مال مشتبه آن را آلوده و چرك نموده باشد؟ و به همین جهت رهبران دین و احكام، و امنای وحی خداوند تبارک و تعالی، از آن بر حذر داشته و به شدّت هر چه تمامتر از او منع نمودند.
از حضرت پیغمبر - صلّی اللّه علیه و آله - روایت شده است است كه: «در بیت المقدس فرشته ای هست كه هر شب ندا می كند كه: هر كه بخورد چیزی را كه حرام باشد، خدا از او نه قبول می فرماید مستحبی را، و نه واجبی را». و نیز از آن سرور روایت شده است است كه: «هر كه باك نداشته باشد از اینكه هر جا مال را تحصیل كند، خدا هم باك ندارد كه از هر دری او را وارد جهنم كند». و فرمود: «هر گوشتی كه از حرام روئیده شود آتش سزاوارتر است به آن». و نیز فرمود كه: «هر كه مالی از در آمد حرامی به دست آورد و به آن صله رحم به جا آورد، یا صدقه بدهد، یا در راه خدا انفاق نماید، خداوند عالم، همه را جمع می كند، پس آن را داخل آتش می كند». و فرمود: «هر كه مالی از حرام كسب نماید، پس اگر آن را تصدّق كند از او قبول نمی شود. و اگر بگذارد آن را، توشه راه جهنم او می شود». از حضرت امام جعفر صادق - علیه السّلام - روایت شده است است كه: «هر گاه كسی مالی از غیر در آمد حلال به دست آورد و بوسیله آن حج كند، چون گوید: «لبّیك، اللهم لبّیك» خطاب رسد كه: «نه لبّیك و نه سعدیك». و در بعضی اخبار وارد شده است كه: «چون روز قیامت شود بنده ای را در نزد ترازوی اعمال نگاه دارد و از برای او اعمال حسنه مانند كوههای بزرگ باشد، پس او را در جایگاه محاسبه نگه می دارند و از او سؤال می كنند كه: مال خود را از كجا به دست آورده و به چه مصرف رسانیده است؟ و رعایت عیال خود را چگونه نموده است؟ و حقوق ایشان را به جای آورده است یا نه؟ تا به واسطه این محاسبات، همه اعمال حسنه او تمام شود و هیچ از برای او باقی نماند. پس ملائكه ندا می كنند كه: «هذا الّذی أكل عیاله حسناته» یعنی: این است آنچنان كسی كه عیال او حسنات او را خوردند. و امروز به اعمال خود گرفتار آمد». و وارد شده است كه: «زن و فرزندان آدمی در روز قیامت به او می آویزند و او را در موقف حضور پروردگار نگه می دارند و می گویند: پروردگارا حق ما را از این شخص بستان. به درستی كه ما جاهل به احكام دین بودیم و او ما را تعلیم نكرد. و غذای حرام به ما خورانید و ما عالم به آن نبودیم». پس هر كه خواهان نجات، و مشتاق رسیدن به سعادات باشد باید فرار كند از مال حرام. همچنان كه از شیر درنده و مار گزنده فرار می نماید. آه، آه از امثال این زمان، كجا این دست می دهد و حال اینكه حلالی جز آب باران و گیاه بیابان یافت نمی شود و آنچه که می بینی همه را دست عدوان حرام كرده. و معاملات باطل آن را فاسد نموده. هیچ درهمی نیست مگر آنكه پی درپی دستهای غاصبین به آن رسیده. و هیچ دیناری نیست مگر آنكه مكرر به كسی كه از جمله ظالمین است در كیسه او داخل شده. بیشتر آب و زمینها غصبی، و اكثر «چهار پایان» و حیوانات «غارت شده». پس چگونه قطع به حلّیت غذایی حاصل می شود. افسوس, دریغا تاجری را نمی یابی مگر آنكه معامله او با اهل ظلم و عدوان، و کارمند و کارگری را نمی بینی مگر اینكه مال او مخلوط است به اموال حاكم و پادشاه. و خلاصه آن که؛ حلال در امثال این زمان مفقود، و راه رسیدن به آن بسته است. و این آفتی است كه خانه دین از آن ویران، و آتشی است كه گلشن ایمان از آن سوزان است.
و چنین نیست كه این مخصوص به این زمان باشد، بلكه ظاهر آن است كه حال اكثر زمانها چنین بوده.
و از این جهت است كه حضرت امام جعفر صادق - صلوات الله و سلامه علیه - فرمودند كه: «خوراك بنده مؤمن در دنیا، خوراك، مضطرین است». و با وجود همه این ها، باید طالب نجات مأیوس نباشد از به دست آوردن حلال و دست و شكم خود را به هر غذائی آلوده نکند.
اموال حلال و حرام و مشتبه و درجات آنها
بدان كه اموال بر سه قسم است: حلال واضح. و حرام واضح. و مال مشتبه. و از برای هر یك از این ها درجات بسیار است، زیرا كه: مال حرام اگر چه همه آن خبیث است و لیكن بعضی از بعضی خبیث تر است. چنانكه حرمت مالی كه كسی به معامله فاسده بگیرد با وجود تراضی از یكدیگر، مثل حرمت مال یتیمی كه به زور و ظلم گرفته شود، نیست.
و همچنین مال حلال، اگر چه همه آن خوب است و پاك، و لیكن بعضی از بعضی پاكتر است. و همه مال مشتبه، مكروه است، و لیكن كراهت بعضی از بعضی دیگر شدیدتر است. پس همچنان كه طبیب می گوید: شیرینی گرم است، و لیكن بعضی در درجه اول گرم است، و بعضی در درجه دوم، و بعضی سوم، و بعضی چهارم. همچنین است درجات حلال در صفا و پاكی.
و درجات شبهه در كراهت، و اموال حرام، از سه قسم بیرون نیست:
اول آنكه: ذات آن حرام است، مثل سگ و خوك و خاك و امثال این ها.
دوم آنكه: به جهت صفتی كه عارض آن شده حرام شده است، چون طعامی كه به زهر مخلوط شده باشد.
سوم آنكه: به جهت نقص و خللی كه در گرفتن و دادن مال هم رسیده. و از برای این، اقسام بسیار است، مثل اموالی كه گرفته می شود به ظلم و ستم و غصب و دزدی و خیانت در امانت و مكر و حیله و خدعه و نیرنگ و رشوه و كم فروشی و ربا، و غیر این ها از آنچه در كتب فقه مذكور است. و در خصوص هر یك ذم شدید رسیده. و این علم مقام بیان تفصیل آنها نیست. و چون بسیار اشتباه می شود در میان رشوه و هدیه، در این مقام اشاره به بیان آنها می كنیم.
فرق بین هدیه و رشوه
پس می گوییم بدان كه: چیزی كه به این اسم و رسم كسی به دیگری می دهد چند صورت است:
اول آنكه: كسی چیزی از برای بعضی برادران دینی خود بفرستد به قصد اظهار دوستی و محبت، و محکم کردن پایه های انس و صحت. و هیچ غرض دیگر نداشته باشد. و شكی نیست كه این هدیه است. و حلال است، خواه با آن قصد ثواب اخروی نیز داشته باشد یا نه.
دوم آنكه: مقصود او از فرستادن چیزی طمع مالی باشد، مثل اینكه فقیری هدیه از برای غنی، یا غنی از برای غنی دیگر بفرستد به جهت طمع عوض بیشتر، یا مساوی. و این نیز نوعی از هدیه است. و در حقیقت هبه ای است به شرط عوض. و هرگاه آنچه طمع و مورد نظر او بوده به جا آورد حلال است. همچنان كه مقتضای ادله و مفاد بعضی از اخبار است. بلكه از بعضی اخبار مستفاد می شود كه: اگر طمع او را هم به جا نیاورد حلال خواهد بود. همچنان كه روایت شده است است كه: اسحق بن عمّار به حضرت صادق - علیه السّلام - عرض كرد كه: «مرد فقیری هدیه به جهت من می فرستد و مقصودش آن است كه: من عوض به او بدهم، من هدیه او را می گیرم و چیزی به او نمی دهم، آیا از برای من حلال است؟ فرمود: بلی حلال است، و لیكن او را از عطا و بخشش محروم نکن و احتیاط بیشتر، اجتناب است از قبول آن در صورت ندادن عوضی كه در نظر دارد. و هرگاه عوضی را كه می خواهد از مال آن شخص نباشد بلكه از اموالی باشد كه مردم به او داده باشند، كه به مصرف فقرا رساند، از قبیل زكوه و خمس و امثال این ها و سایر وجوهات شرعی ظاهر كلام بعضی آن است كه: اگر آن شخصی كه هدیه فرستاده است به طمع گرفتن آن، مستحق باشد به طوری که اگر این هدیه را هم نمی فرستاد باز به او می داد، در این صورت گرفتن آن حلال است. ولی احتیاط، اجتناب از قبول آن است مطلقا.
سوم آنكه: مقصود او از فرستادن، این باشد كه: آن شخص در كار معینی اعانت او كند. پس اگر آن كار، حرام یا واجب باشد، آن هدیه نیست، بلكه رشوه است و گرفتن آن حرام است. و اگر آن عمل، مباح باشد قبول هدیه آن ضرر ندارد.
چهارم آنكه: غرض او از فرستادن، تحصیل دوستی و محبّت باشد، و لیكن در دوستی و محبّت او منظور این باشد كه به واسطه مقام و مرتبه او به بعضی از خواسته های خود برسد و اگر این جاه و مرتبه از برای او نمی بود آن را نمی فرستاد. پس اگر غرض آن شخص رسیدن به خواسته های غیر شرعی باشد، شكی در رشوه بودن آنچه فرستاده، و حرمت آن نیست.

منبع : پایگاه اندیشه قم