اى بى‏خبر بكوش كه صاحب خبر شوى ...

يوسف در تمام اين سال ها اين گونه زندگى كرد تا خدا به او عزت بخشيد. نبايد تصور كرد كه يوسف در عمق آن چاه يا سياهى آن زندان در تاريكى به سر مى برد. يوسف خورشيدى بود كه از عمق چاه و افق تاريك زندان طلوع كرد و تاريكى را از بين برد و بر تخت عزّت مصر وجود نشست.

سعدى براى بيان اين حالت شعر زيبايى دارد. مى گويد:

شب مردان خدا شبى معمولى و طبيعى و تاريك نيست. ممكن است بى عقل ها ظاهرش را شب ببينند و آن را سياه و ديجور ارزيابى كنند، ولى براى روشنان كه چشم هاشان باز است چنين شب هايى روز و چنين تاريكى هايى روشنايى محض است:

خوش به حال كسانى كه پروردگار چشم عقلشان را باز كرده و بر اثر آن دنبال خدا مى گردند! خوش به حال آن ها كه گوش و چشمشان را در راه خدا هزينه مى كنند و اشك چشمشان را به جاى هزينه كردن براى معشوق هاى باطل خرج معشوق حقيقى مى كنند و در دل شب از خشيت پروردگارشان مى گريند! كسانى كه وقتى مردم خواب اند، به قول نظامى گنجوى د ركار خود و خداى هستند، در مجالس علم و وعظ شركت مى كنند و دنبال پاك سازى وجود خود با يادگيرى معارف الهى يعنى همان عقل دوم اند. شب هاى اينان در حقيقت شب انبيا و شب ائمه طاهرين است. شب مناجات هاى پرسوزوگداز امام زين العابدين، عليه السلام، است كه در ميانه دعاى ابو حمزه ثمالى يك نفس با اشك چشم فرياد مى زد:

«الهى لا تؤدبنى بعقوبتك، و لا تمكر بى فى حيلتك، من أين لى الخير يا رب و لا يوجد إلا من عندك، و من أين لى النجاة و لا تستطاع إلا بك، لا الذى أحسن استغنى عن عونك و رحمتك، و لا الذى أساء و اجترء عليك و لم يرضك خرج عن قدرتك، يا رب يا رب يا ربّ». 

خدايا، مرا با كيفرت ادب منما، و با نقشه اى با من نيرنگ مكن، پروردگارا از كجا برايم خيرى هست، درحالى كه جز نزد تو يافت نمى شود، و از كجا برايم نجاتى است، درحالى كه جز به تو فراهم نمى گردد، نه آن كه نيكى كرد از كمك و رحمتت بى نياز شد، و نه آن كه بدى كرد و بر تو گستاخى روا داشت و تو را خشنود نساخت از عرصه قدرتت بيرون رفت.

پروردگارا، پروردگارا، پروردگارا ....

شب چنين انسان هاى والامقامى بايد هم روز جهان افروز باشد.

اين خصوصيات دو نوع نگاه به مجموعه هستى بود كه هم چنان كه در ابتدا آوردم اختصاص به يوسف و زليخا ندارد و از زمان حضرت آدم بوده و تا قيامت هم ادامه خواهد داشت.