مفهوم جباريت خداوند

مى دانيم يكى از اسامى خداوند «جبّار» است. جبار صيغه مبالغه است، يعنى خدايى كه بسيار بسيار جبران كننده است: شكستگى ها و خلأها و از دست رفته ها را او جبران مى كند. او بسيار جبران كننده است، كم هم نه؛ مثلا، اگر يك تومان از دست كسى برود، با يك ميليون تومان جبران مى كند؛ اگر كسى در راه عبادت او چشم، گوش يا دست خود را از دست بدهد، او با اعطاى بدنى بهشتى و ابدى اين نقص را جبران مى كند؛ اگر كسى پول خود را در راه خير مصرف كند، فقط هفت صد برابر در دنيا براى او جبران مى كند. حال، وضعش در قيامت بماند.

بنابراين، جبار يعنى خدايى كه بسيار جبران كننده است.

به هرحال، اين پدر و مادر به اين پسر خيلى دل بسته بودند و همين يك فرزند را هم داشتند. قرآن مى فرمايد: اين فرزند در حادثه اى از دست رفت و آن ها را داغدار كرد؛ آرى:

ولى چون آن ها بندگان خوب و صالح و شايسته اى بودند، بر اين مصيبت صبر كردند. بعد از مدتى نيز، پروردگار عالم دخترى به آن ها عنايت كرد كه از مصاديق قول خداوند در سوره آل عمران: «و ليس الذكر كالانثى» بود.

به راستى، اين دختر كجا و آن پسر كجا؟ اگر آن پسر بزرگ مى شد، هيچ چيز نصيب والدين خود نمى كرد، لذا خداوند بر پرونده اش قلم كشيد و او را از آنان گرفت تا در عوض به سبب فرزند بهترى اين مصيبت را جبران كند.

در اين جا ممكن است عده اى بگويند: خدا كه مى خواست فرزند ما را بگيرد، از اول او را به ما نمى داد بهتر نبود؟ درحالى كه خداوند به ما فرزند مى دهد و از ما مى گيرد تا هم صبر و رضايت ما را بيازمايد و هم در زندگى آن را به وجهى جبران كند كه در عالم نمونه اى نداشته باشد.

به واقع، معلوم نيست اين پدر و مادر چه دعاى خالصانه اى كرده بودند و با چه خلوصى به پروردگارشان گفته بودند: «ربنا هب لنا من ازدوجنا و ذرياتنا قرة اعين و اجعلنا للمتقين اماما». اما امام صادق، عليه السلام، مى فرمايد: از نسل اين دختر هفتاد پيغمبر به وجود آمد.

اين معنا جباريت خداست. خداوند دعاب دعاكنندگان عاقل را مستجاب مى كند؛ خلأ مردم با ايمان را جبران مى كند؛ و اگر چيزى را از دست كسى به مصلحت بگيرد، بهتر از آن را به او عنايت مى كند.

«ما ننسخ من آية أو ننسها نأت بخير منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه على كل شي قدير».

هر آيه اى را كه [محتوى حكم يا احكامى است، وقتى بر پايه مصلحت يا اقتضاى زمان ] از ميان برداريم يا به تأخير اندازيم، بهتر از آن يا مانندش را مى آوريم. آيا ندانسته اى كه خدا بر هر كارى تواناست؟