مفهوم جباريت خداوند

مى‏دانيم يكى از اسامى خداوند «جبّار» است. جبار صيغه مبالغه است، يعنى خدايى كه بسيار بسيار جبران‏كننده است: شكستگى‏ها و خلأها و از دست رفته‏ها را او جبران مى‏كند. او بسيار جبران‏كننده است، كم هم نه؛ مثلا، اگر يك تومان از دست كسى برود، با يك ميليون تومان جبران مى‏كند؛ اگر كسى در راه عبادت او چشم، گوش يا دست خود را از دست بدهد، او با اعطاى بدنى بهشتى و ابدى اين نقص را جبران مى‏كند؛ اگر كسى پول خود را در راه خير مصرف كند، فقط هفت صد برابر در دنيا براى او جبران مى‏كند. حال، وضعش در قيامت بماند.

بنابراين، جبار يعنى خدايى كه بسيار جبران‏كننده است.

به‏هرحال، اين پدر و مادر به اين پسر خيلى دل بسته بودند و همين يك فرزند را هم داشتند. قرآن مى‏فرمايد: اين فرزند در حادثه‏اى از دست رفت و آن‏ها را داغدار كرد؛ آرى:

ولى چون آن‏ها بندگان خوب و صالح و شايسته‏اى بودند، بر اين مصيبت صبر كردند. بعد از مدتى نيز، پروردگار عالم دخترى به آن‏ها عنايت كرد كه از مصاديق قول خداوند در سوره آل عمران: «و ليس الذكر كالانثى» بود.

به راستى، اين دختر كجا و آن پسر كجا؟ اگر آن پسر بزرگ مى‏شد، هيچ‏چيز نصيب والدين خود نمى‏كرد، لذا خداوند بر پرونده‏اش قلم كشيد و او را از آنان گرفت تا در عوض به سبب فرزند بهترى اين مصيبت را جبران كند.

در اين‏جا ممكن است عده‏اى بگويند: خدا كه مى‏خواست فرزند ما را بگيرد، از اول او را به ما نمى‏داد بهتر نبود؟ درحالى‏كه خداوند به ما فرزند مى‏دهد و از ما مى‏گيرد تا هم صبر و رضايت ما را بيازمايد و هم در زندگى آن را به وجهى جبران كند كه در عالم نمونه‏اى نداشته باشد.

به واقع، معلوم نيست اين پدر و مادر چه دعاى خالصانه‏اى كرده بودند و با چه خلوصى به پروردگارشان گفته بودند: «ربنا هب لنا من ازدوجنا و ذرياتنا قرة اعين و اجعلنا للمتقين اماما». اما امام صادق، عليه السلام، مى‏فرمايد: از نسل اين دختر هفتاد پيغمبر به وجود آمد.

اين معنا جباريت خداست. خداوند دعاب دعاكنندگان عاقل را مستجاب مى‏كند؛ خلأ مردم با ايمان را جبران مى‏كند؛ و اگر چيزى را از دست كسى به مصلحت بگيرد، بهتر از آن را به او عنايت مى‏كند.

«ما ننسخ من آية أو ننسها نأت بخير منها أو مثلها ألم تعلم أن اللّه على كل شي قدير».

هر آيه‏اى را كه [محتوى حكم يا احكامى است، وقتى بر پايه مصلحت يا اقتضاى زمان‏] از ميان برداريم يا به تأخير اندازيم، بهتر از آن يا مانندش را مى‏آوريم. آيا ندانسته‏اى كه خدا بر هر كارى تواناست؟