سبك شمردن نماز

منابع مقاله:

کتاب  : عرفان اسلامى جلد پنجم 

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

دستور حضرت حق و صد و بيست و چهار هزار پيامبر و دوازده امام و اولياى مقرب الهى است كه انسان به وسيله نماز در برابر عظمت حضرت رب الارباب به تواضع و خضوع قيام كند؛ كسى كه اين حكم با عظمت را سبك بشمارد، انسان بسيار سبك و بى قدرى است، انسان پست و زبونى است، موجود پليد و كثيفى است؛ كسى كه با اين ناچيزى و كوچكى اش، حاضر نباشد در برابر بزرگى حضرت اللّه، با اين همه لطف و محبت و احسانى كه نسبت به او مبذول داشته، سر تواضع فرود آورد، البته كثيف و پست و از هر موجودى بدبخت تر و زبون تر است.

سبك شمردن بزرگ ترين و عرفانى ترين حكم الهى، دليل بر جهل و ذلّت و شقاوت و كوردلى است.

اهل معرفت و عاشقان حضرت حق و اولياى كامل و دلباختگان به مقصود واقعى عالم با چشمى غير از همه چشم ها به نماز مى نگريستند.

آنان با نماز رفتارى عاشقانه و ربطى عارفانه و پيوندى آگاهانه داشتند؛ نماز چشم و چراغ آنان و روشنى قلب و دل آن سرباختگان كوى محبوب بود؛ آنان بدون نماز زندگى نمى كردند و بى نماز زنده نبودند و منهاى نماز حركت نداشتند.

جهان را بى نماز نمى خواستند و براى ره بردن به عالم ملكوت راهى جز نماز نمى دانستند و محصول و ميوه هستى را در نماز مى ديدند.

در برابر نماز از خود بى خود مى شدند و به هنگام ورود به نماز سر و جان نمى شناختند و تنها مستى و وجد و شور و سماع آنان از نماز بود.

آنان با نماز جان و دل مى آراستند و نفس خود با نماز از رذايل پاك مى كردند و وقت نماز از خود بى خود مى شدند و در مقدمه نماز به مستى كامل فرو مى رفته و با زبان حال به محضر حضرت جانان عرضه مى داشتند:

بياييد آن طور كه قرآن مجيد فرموده به نماز بنگريم، يعنى نماز را در رأس تمام احكام حضرت دوست ببينيم.

دوست به ما اجازه داده تا به وسيله نماز به محضر مبارك او و پيشگاه قدس و كوى پاكش مهمان شويم و گرنه ما كه بى نهايت در بى نهايت كوچكيم كجا و پيشگاه آن جناب كه بى نهايت در بى نهايت عظيم است كجا؟!

اين كه حضرت ذوالجلال از ما انسان ها نماز خواسته، دليل بر كمال عشق و محبت او نسبت به ماست.

اگر عشق خالق به مخلوق نبود، مسئله اى به نام نماز مطرح نمى شد؛ نماز، فريادى عاشقانه و راهى عارفانه به سوى جناب اوست؛ اگر نماز را آن چنان كه هست و به آن نحوى كه دستور داده اند به جاى آرى، آنچه حجاب بين قلب و روح تو و حضرت محبوب است برداشته شود و به مشاهده عظمت او نايل گردى.

حرمت سبك شمردن نماز در روايات

در حرمت سبك شمردن نماز و سستى نسبت به اين امر با عظمت الهى، رواياتى در كتب روايى ما آمده كه دانستن بخشى از آن بر همگان لازم است:

عَنْ زُرارَةٍ عَنْ ابى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: لاتَتَهاوَنْ بِصَلاتِكَ فَانَّ النَّبىَّ صلى الله عليه و آله قالَ عِنْدَ مَوْتِهِ:

لَيْسَ مِنّى مَنِ اسْتَخَفَّ بِصَلاتِهِ، لَيْسَ مِنّى مَنْ شَرِبَ مُسْكِراً لايَرِدُ عَلَىَّ الْحَوْضِ لا وَاللّهِ «2»:

زراره از امام باقر عليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمود: نسبت به نمازت سستى مكن، پيامبر به هنگام مرگش فرمود:

كسى كه نماز را سبك انگارد از من نيست، كسى كه مست كننده بنوشد بر من وارد نخواهد شد.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

واللّه قسم، پنجاه سال بر كسى مى گذرد و خداوند يك نماز از او قبول نمى كند و چه برنامه اى براى انسان سخت تر از اين است؟

به خدا قسم از همسايگان و يارانتان مى شناسيد كسى را كه اگر براى بعضى از شما نماز بخواند از او قبول نخواهيد كرد، چون نماز را سبك انگاشته، خداوند جز عمل نيكو قبول نمى كند، چگونه كسى كه يك عمل الهى را سبك گرفته از او قبول كنند «3»؟

حضرت موسى بن جعفر عليه السلام فرمود:

لَمَّا حَضَرَتْ ابى الْوَفاةُ قالَ لى: يا بُنَىَّ انَّهُ لايَنالُ شَفاعَتَنا مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلاةِ «4»:

پدرم حضرت صادق عليه السلام به وقت مرگ فرمود: پسرم، كسى كه نماز را سبك بشمارد، به حقيقت كه به شفاعت ما نمى رسد.

قالَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله: لِكُلِّ شَى ءٍ وَجْهٌ وَوَجْهُ دينِكُمُ الصَّلاةُ فَلا يَشينَنَّ احَدُكُمْ وَجْهَ دينِهِ وَلِكُلِّ شَى ءٍ انْفٌ وَانْفُ الصَّلاةِ التَّكْبيرُ «5»:

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: براى هر چيزى صورتى است (كه نمايانگر هويت و زيبايى و حيثيت آن چيز است) و صورت دين شما نماز است، كسى از شما صورت دين را خوار و سبك نشمارد، براى هر چيزى مقدمه اى است و مقدمه نماز تكبير است.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

براى نماز از ميان ملائكه موكلى است كه كارى غير آن ندارد، چون مكلف از نماز فراغت پيدا كند، آن را به طرف خدا مى برد، اگر قابل قبول باشد قبول مى شود و اگر از طرف حق قبول نشود، خطاب مى رسد: اين نماز را به بنده ام بازگردان.

ملك نماز را باز گردانده و به صورت صاحبش مى زند و مى گويد: واى بر تو كه هميشه عملى دارى كه باعث سرشكستگى من است «6».

و نيز از ابو بصير نقل شده:

بر ام حميده وارد شدم، تا او را در عزاى امام صادق عليه السلام تسليت بگويم. او گريه كرد و من نيز گريستم. سپس گفت: اى ابو محمد! اگر حضرت صادق عليه السلام را به وقت مرگ مى ديدى تعجب مى كردى! دو چشمش را باز كرد و فرمود: همه كسانى كه با من آشنايى دارند دور من جمع كنيد، كسى نماند مگر اين كه به محضر آن جناب آمد، آن گاه به همه نظر كرد و فرمود: شفاعت ما شامل كسانى كه نماز را سبك بشمارند، نمى شود «7»!

عَنْ ابى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: الصَّلاةُ عَمُودُ الدّينِ مَثَلُها كَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطاطِ اذا ثَبَتَ الْعَمُودُ ثَبَتَ الْاوْتادُ وَالْاطْنابُ وَاذا مالَ الْعَمُودُ وَانْكَسَرَ لَمْ يَثْبُتْ وَتِدٌ وَلا طُنُبٌ «8»:

امام باقر عليه السلام فرمود: نماز ستون دين است و برنامه آن براى دين همانند ستون خيمه است، وقتى ستون ثابت و پا برجا باشد، ميخ ها و طناب ها پابرجاست، ولى وقتى ستون از ثبوت بيفتد و بشكند، ميخ و طنابى پا برجا نمى ماند.

حرمت ضايع كردن نماز و وجوب حفظ آن

مسئله وجوب نماز و حفظ اين وديعه الهى در زندگى به درجه اى از اهميت و ارزش است كه در دستورهاى عالى دينى ضايع گذاشتن آن از محرمات شمرده شده و بر حفظ آن از نظر كميت و كيفيت سفارش زياد شده است.

امام خمينى رحمه الله در «اسرار الصلاة» خود مى فرمايد:

اكتفا نمودن به صورت نماز و قشر آن و محروم ماندن از بركات و كمالات باطنيه آن- موجب سعادات ابديه، بلكه باعث جوار ربّ العزة و مرقاة عروج به وصال محبوب مطلق كه غايت آمال اوليا و منتهاى آرزوى اصحاب معرفت و ارباب قلوب بلكه قرة العين سيد رسل صلى الله عليه و آله و سلم است- از اعلى مراتب خسران و زيانكارى است كه پس از خروج از اين نشئه و ورود در محاسبه الهيه موجب حسرت هايى است كه عقل ما از ادراك آن عاجز است.

ما تا در حجاب عالم ملك و خدر طبيعت هستيم، از آن عالم نمى توانيم ادراكى نماييم و دستى از دور، بر آتش داريم.

كدام حسرت و ندامت و زيان و خسارت بالاتر از آن است كه چيزى كه، وسيله سعادت انسان و دواى درد نقايص قلبيه است و در حقيقت صورت كماليه انسانيه است پس از چهل پنجاه سال تعب در راه آن به هيچ وجه از آن استفاده روحيه نكرده، سهل است مايه كدورت قلبيه و حجاب هاى ظلمانيه شود و آنچه قرة العين رسول اكرم صلى الله عليه و آله است موجب ضعف بصيرت ما گردد.

[يا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فِي جَنْبِ اللَّهِ ] «9».

دريغ و افسوس بر اهمال كارى و تقصيرى كه درباره خدا كردم.

به قول فيض كاشانى آن سرمست باده عشق الهى:

پس اى عزيز! دامن همت به كمر زن و دست طلب بگشاى و با هر تعب و زحمتى، حالات خود را اصلاح كن و شرايط روحيه نماز اهل معرفت را تحصيل كن و از اين معجون الهى كه با كشف تام محمدى صلى الله عليه و آله براى درمان تمام دردها و نقص هاى نفوس فراهم آمده استفاده كن و خود را تا مجال است از اين منزلگاه ظلمت و حسرت و ندامت و چاه عميق دورى از ساحت مقدس ربوبيت جلّ و علا كوچ ده و مستخلص كن و به معراج وصال و قرب كمال، خود را برسان كه اگر اين وسيله از دست رفت وسايل ديگر منقطع است.

انْ قُبِلَتْ قُبِلَ ما سِواها وَانْ رُدَّتْ رُدَّ ما سِواها «10».

اگر نماز قبول شود بقيه اعمال ديگر عبد قبول مى شود و اگر نماز مردود نشود بقيه اعمال ديگر نيز مردود مى شود.

عارف روشن ضمير مرحوم حاج ميرزا عبدالحسين تهرانى- كه از اعاظم تلامذه مرحوم حجة الاسلام شفتى اصفهانى است- مى گويد «11»:

نماز، مستجمع صفات ساير عبادات است، چون صيام كه امساك از مفطرات است و چون حج كه احرام بستن از ميقات است و چون زكات كه بذل نفيس نفقات است و چون جهاد كه محاربه با جنود شياطين و مخالفين است و محراب عبادت نيز معدن وسوسه شيطان است.

پس نماز، كل و ساير اعمال بسته به او به منزله اجزا و او اعلى و ساير نسبت به او ادنى و مشخص است كه، چون كل منتفى شود جزء نيز منتفى گردد و چون متاع اعلى مردود شود ادنى به طريق اولى نابود شود.

و اين در مثل چنان است كه پادشاهى از رعيت تحفه خواهد و در حفظ او مبالغه نمايد و رعيت نيز از راه دور متاعى بردارد و تا به درگاه سلطان هديه آورد و دشمنان بسيار و دزدان خونخوار بسيار نيز در راه برخورند و با همه، كشش و كوشش نمايد و متاع را از چنگ دزدان ربايد و صحيح و سالم تسليم بارگاه سلطان و پادشاه كند.

ولكن در اين تحفه ها يكى از همه مرغوب تر و نزد سلطان از همه مطلوب تر و ايجاب آن از سايرين بيش تر و تأكيد سلطان درباره او فزون تر باشد، معلوم است كه اگر تحفه به صفتى كه سلطان امر فرموده موصوف باشد و به اسم صحت معروف

باشد، مقبول طبع شاه شود و سايرين را نيز به تبع آن قبول فرمايد و اما اگر آن متاع اعلى كه نفيس تر و طبع سلطان به آن حريص تر است، به دزدان داده، يا آن كه به صفتى كه سلطان خواسته موصوف نباشد، سلطان همه را رد نمايد و ساير تحفه ها اگر چه خوب است بد نمايد.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- مولوى.

(2)- الكافى: 3/ 269، باب من حافظ على صلاته أو ضيّعها، حديث 7؛ وسائل الشيعة: 4/ 23، باب 6، حديث 4413.

(3)- الكافى: 3/ 269، باب من حافظ على صلاته أو ضيعها، حديث 9؛ وسائل الشيعة: 4/ 24، باب 6، حديث 4414.

(4)- الكافى: 3/ 270، باب من حافظ على صلاته أو ضيعها، حديث 15؛ وسائل الشيعة: 4/ 24، باب 6، حديث 4415.

(5)- الكافى: 3/ 270، باب من حافظ على صلاته أو ضيعها، حديث 16؛ وسائل الشيعة: 14/ 24، باب 6، حديث 4416.

(6)- الكافى: 3/ 488، باب النوادر، حديث 10؛ ثواب الأعمال: 229؛ بحار الأنوار: 81/ 262، باب 16، حديث 62.

(7)- الأمالى، شيخ صدوق: 484، المجلس الثالث والسبعون، حديث 10؛ المحاسن: 1/ 80، باب 3، حديث 6؛ وسائل الشيعة: 4/ 26، باب 6، حديث 4423.

(8)- المحاسن: 1/ 44، حديث 60؛ وسائل الشيعة: 4/ 27، باب 6، حديث 4424.

(9)- زمر (39): 56.

(10)- الأمالى، شيخ صدوق: 641، المجلس الثالث والتسعون؛ بحار الأنوار: 10/ 393، باب 25.

(11)- اسرار الصلاة، تهرانى: 26.