مناجات در نماز

منابع مقاله:

کتاب  : عرفان اسلامى جلد پنجم 

نوشته: حضرت آیت الله حسین انصاریان

اى عزيز! تو نيز به قدر ميسور و مقدار مقدور، اين وقت مناجات را غنيمت شمار و به آداب قلبيه آن قيام كن و به قلب خود بفهمان كه مايه حيات ابدى اخروى و سرچشمه فضايل نفسانيه و رأس المال كرامات غير متناهيه به مراودت و مؤانست با حق است و مناجات با او به ويژه در نماز كه معجون روحانى ساخته شده با دست جلال حق است و از جميع عبادات جامع تر و كامل تر است، پس بر اوقات و شرايط آن حتى الامكان محافظت كن و اوقات فضيلت آن را انتخاب نما كه نورانيتى دارد كه در ديگر اوقات نيست.

اشتغالات قلبيه خود را در آن اوقات كم كن، بلكه قطع كن و اين حاصل شود به اين كه اوقات خود را موظف و معين كنى و براى نماز كه متكفل حيات ابدى توست و قتى خاص تعيين كنى كه در آن وقت كارهاى ديگر نداشته باشى و قلب را تعلّقاتى نباشد و نماز را با امور ديگر مزاحم قرار مده، تا بتوانى قلب را راحت و حاضر كنى.

در احاديث در احوال معصومين تدبر كن و در حالات آن بزرگواران تأمل نما؛ شايد تنبّهى حاصل آيد و ما نيز بتوانيم به قلب مهجور خود بفهمانيم كه اوقات صلاة اوقات حضور دربارگاه قدس حضرت ذوالجلال است، اوقاتى است كه حق تعالى كه مالك الملوك و عظيم مطلق است بنده ضعيف ناچيز را به مناجات خود دعوت فرموده و به دارالكرامة خود اذن دخول داده تا فوز به سعادت هاى ابدى و سرور بهجت هاى دائمى پيدا كند.

از دخول وقت نماز به مقدار معرفت خود بهجت و سرور داشته باشيم و اگر قلب، استشعار عظمت و خطر مقام كند به مقدار فهم عظمت، خوف و خشيت حاصل مى شود و چون قلوب اوليا مختلف و حالات آن ها متفاوت است، به حسب تجليات لطفيه و قهريه و استشعار عظمت و رحمت و جمال، آن ها را به سرور و بهجت وادار كند «وارحنا يا بلال» گويند و گاهى تجليات به عظمت و قهر و سلطنت آن ها را از خود بى خود كند و رعشه و رعده براى آن ها دست دهد!!

آداب اوقات نماز

بالجمله، اى ضعيف! آداب قلبيه اوقات آن است كه، خود را مهيا كنى براى ورود به حضور مالك دنيا و آخرت و مخاطب و مكالمه با حضرت حق جلّ و علا، پس با نظرى توجه به ضعف و بيچارگى و ذلت و بينوايى خود و عظمت و بزرگى و جلال و كبرياى ذات مقدس جلت عظمته كه انبياء مرسلين و ملائكه مقربان در بارگاه عظمتش از خود بى خود شوند و اعتراف به عجز و مسكنت و ذلت كنند و چون اين نظر را كردى و به دل فهماندى استشعار خوف كند و عبادات خود را ناچيز شمارد.

و با نظرى توجه به سعه رحمت و كمال عطوفت و احاطه رحمانيت آن ذات مقدس كن كه بنده ضعيفى را به بارگاه قدس خود با همه آلودگى و بيچارگى كه دارد بار داده و او را با همه تشريفات فرو فرستادن فرشتگان و نازل نمودن كتاب هاى آسمانى و فرستادن انبياى مرسلين دعوت به محفل انس خود فرموده، بدون آن كه سابقه استعدادى از براى ممكن بيچاره باشد و يا در اين دعوت و حضور براى حضرتش يا ملائكة اللّه يا انبيا سودى تصور شود.

البته قلب را با اين توجه انسى حاصل شود و استشعار رجا و اميدوارى كند؛ پس با قدم خوف و رجا و رغبت و رهبت، خود را مهياى حضور كن و عُدّه و عِدّه حضور مهيا كن كه عمده آن، آن است كه با قلب خجل و دل وجل و استشعار انكسار و ذلت و ضعف و بيچارگى وارد محضر شوى و خود را به هيچ وجه لايق محضر ندانى و لايق عبادات و عبوديت نشمارى و اذن در عبادت و عبوديت را فقط از شمول رحمت و عميم لطف حضرت احديت جلّت قدرته بدانى كه اگر ذلت خود را نصب عين خود كردى و به جان و دل تواضع براى ذات مقدس حق نمودى و خود و عبوديت خود را ناچيز و بى ارزش دانستى، حق تعالى با تو تلطف فرمايد و تو را مرتفع كند و به كرامات خود مخلّع فرمايد!!

اين همه سود و منفعت، اين همه عشق و محبت، اين همه لطف و كرامت، اين همه رأفت و رحمت گوشه اى از آثار و نتايج نماز است.

نماز، محبوب ترين عمل

اگر بگويند كه نماز، باب رحمت، بارگاه قدس، ميقات عاشقان، معراج مؤمنان، عشق عارفان، راه دانايان، صراط بينايان، جان متحيران، وسيله قرب جانان و همه دردها را درمان است به خدا قسم چيزى به گزاف نگفته اند؛ اگر در روايات شيعه آمده كه نماز، محبوب ترين عمل در پيشگاه خداست، به حقيقت قسم كه سخن حق است و عين واقعيت در ملك و ملكوت است.

عَنْ مُعاوِيَةِ بْنِ وَهَبٍ قالَ: سَالْتُ ابا عَبْدِاللّهِ عليه السلام عَنْ افْضَلِ ما يُتَقَرَّبُ بِهِ الْعِبادُ الى رَبِّهِمْ وَاحَبُّ ذلِكَ الىَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ ما هُوَ؟ فَقالَ: ما اعْلَمْ شَيْئا بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ افْضَلُ مِنْ هذِهِ الصَّلاةِ الا تَرى انَّ الْعَبْدَ الصَّالِحَ عيسىَ بْنَ مَرْيَمَ عليه السلام قالَ «2»: [وَ أَوْصانِي بِالصَّلاةِ وَ الزَّكاةِ ما دُمْتُ حَيًّا] «3»:

معاوية بن وهب كه از راويان بزرگوار است مى گويد: از حضرت صادق عليه السلام پرسيدم، برترين چيزى كه وسيله قرب عباد به حق است و محبوب ترين عمل نزد خداوند چيست؟ فرمود: پس از معرفت به حق چيزى را محبوب تر از نماز نمى شناسم، نديدى بنده شايسته حق حضرت عيسى بن مريم عليه السلام گفت:

خداوند مرا به نماز و زكات تا زنده ام سفارش فرموده است.

امام صادق عليه السلام فرمود:

محبوب ترين اعمال نزد حضرت حق نماز است و آن آخرين وصيت انبياى خداست.

چه نيكوست مرد غسل كند يا وضوى كامل بگيرد، سپس آهنگ جاى كند كه كسى او را نبيند؛ پس پروردگار مهربان او را در حال ركوع و سجود بنگرد؛ عبد زمانى كه سجده كند و سجودش طول بكشد، ابليس فرياد برمى دارد: واى بر من! انسان ها اطاعت كردند، ولى من معصيت و آنان سجده كردند، ولى من از اين عمل با عظمت سرباز زدم! «4»!

عَنْ ابى بَصيرٍ قالَ: قالَ ابُو عَبْدِاللّهِ عليه السلام: صَلاةٌ فَريضَةٌ خَيْرٌ مِنْ عِشْرينَ حِجَّةٌ وَحِجَّةٌ خَيْرٌ مِنْ بَيْتٍ مَمْلُوٌّ ذَهَباً يَتَصَدَّقُ مِنْهُ حَتّى يُفْنى «5»:

ابوبصير از حضرت صادق عليه السلام نقل مى كند: يك نماز واجب از بيست حج بالاتر است و يك حج بهتر است از خانه اى كه پر از طلا باشد و همه آن در صدقه مصرف شود.

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

پيرمردى را در قيامت حاضر مى كنند، سپس پرونده او را به دستش مى دهند، پرونده به صورتى است كه مردم آن را مى بينند و در آن جز بدى هاى او را نمى نگرند؛ اين برنامه به طول مى انجامد تا پيرمرد به حضرت حق مى گويد: امر مى كنى كه مرا به آتش ببرند؟ خطاب مى رسد: اى پيرمرد! من حيا مى كنم كه تو را عذاب كنم در حالى كه در دنيا براى من نماز خواندى، اى ملائكه من! بنده مرا به بهشت ببريد «6».

اين عبد مسكين و شرمنده مستكين و افتاده ناتوان در مقام مناجات با حضرت قاضى الحاجات چنين عرضه داشته ام:

عَنِ النَّبىِّ صلى الله عليه و آله: انَّ احَبَّ الْاعْمالِ الىَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلاةُ وَالبِرُّ وَالجِهادُ «7»:

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: محبوب ترين كارها نزد حضرت اللّه، نماز و نيكى و جهاد است.

عَنْ يُونُسِ بْنِ يَعْقُوبَ قالَ سَمِعْتُ ابا عَبْدَاللّهِ عليه السلام يَقُولُ: حَجَّةٌ افْضَلُ مِنَ الدُّنْيا وَما فيها وَصَلاةٌ فَريضَةٌ افْضَلُ مِنْ الْفِ حَجَّةٍ «8»:

يونس بن يعقوب مى گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: يك حج از دنيا و آنچه در آن است برتر است و يك نماز واجب از هزار حج بالاتر است.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- مولوى.

(2)- الكافى: 3/ 264، باب فضل الصلاة، حديث 1؛ وسائل الشيعة: 4/ 38، باب 10، حديث 4453.

(3)- مريم (19): 31.

(4)- الكافى: 3/ 264، باب فضل الصلاة، حديث 2؛ وسائل الشيعة: 4/ 38، باب 10، حديث 4454.

(5)- الكافى: 3/ 265، باب فضل الصلاة، حديث 7؛ وسائل الشيعة: 4/ 39، باب 10، حديث 4456.

(6)- الأمالى، شيخ صدوق: 37، المجلس العاشر، حديث 2؛ روضة الواعظين: 2/ 498، مجلس فى ذكر القيامة؛ بحار الأنوار: 79/ 204، باب 1، حديث 4. (7)- الخصال: 1/ 185، حديث 356؛ وسائل الشيعة: 4/ 40، باب 10، حديث 4459؛ بحار الأنوار: 97/ 11، باب 1، حديث 19.

(8)- التهذيب: 2/ 240، باب فضل الصلاة، حديث 22؛ وسائل الشيعة: 4/ 40، باب 10، حديث 4460.