مرگ و عالم آخرت - جلسه سيزدهم (3) - (متن کامل + عناوین)

 بهره‏گيرى بيداران از فرصت‏ها

 اين كار خيلى عظيمى است كه انسان خود را به عالم كبير تبديل كند و عالَم كبير را در مقابل خود ، عالم صغير كند . از همه چيز براى رشد و كمال خود استفاده كند و تمام لحظات و فرصت‏ها را غنيمت شمارد .

 آنان از همه چيز با نگاه ، گوش و فهم خود درس مى‏گيرند . وقتى اول ماه چشم آنان به هلال شب اول مى‏افتد ، به آن از روى عقل و تفكر نگاه مى‏كنند .

 مزرع سبز فلك ديدم وداس مه نو

يادم از كشته خويش آمد و هنگام درو(348)

 اما با چه ديدگاهى ؟ ديد بيدارى ؛ چون ماه شب اول كاملاً مانند داس كشاورز است . در دنيا چه چيز كاشته‏ام كه در روز قيامت اين كشته را درو كنم ؟

 از مكافات عمل غافل مشو

گندم از گندم برويد جو ز جو(349)

 محال است كه انسان در دنيا دروغ بكارد ، ولى در روز قيامت صدق درو كند . دشمنى بكارد ، محبت درو كند . آتش بكارد و در قيامت درخت بهشتى درو كند . آنچه كه اينجا مى‏كارد ، همان را در قيامت درو مى‏كند .(350)

 فرصت برنگشتنى جوانى

 ببينيد بيدار چقدر زيبا نگاه مى‏كند .

 خميده قد از آن گشتند پيران جهانديده

كه اندر خاك مى‏جويند دوران جوانى را(351)

 يعنى مواظب باش كه اين گوهر جوانى را گم و حرام نكنى . خيلى زود مى‏گذرد . روزى چشم باز مى‏كنى ، مى‏بينى تار مويى سياه به سر و صورتت نيست . ديگر قدرت به كمر ، زانو و بازو ندارى . دندان‏ها ريخته ، سمعك در گوش ، عينك روى چشم و صدا ضعيف شده است .

 آن گاه آه مى‏كشى كه جوانى ! كجايى ؟ رفت و ديگر برنمى‏گردد . آن وقتى كه بايد جوانى را به پرونده پاك و آباد قيامتى تبديل مى‏كردى ، نكردى ، حال مى‏گويى : كجايى ؟ آن ديگر صداى تو را نمى‏شنود .(352)

 ياد مرگ

 بيداران از فرصت‏ها به قدرى زيبا استفاده مى‏كنند كه گاهى از كنار جوى آبى مى‏رود ، مى‏بيند آب در جوى مى‏رود ، همانجا درباره روز قيامت و مرگ فكر مى‏كند ، مى‏گويد :

 بنشين بر لب جوى و گذر عمر ببين

كاين اشارت ز جهان گذران ما را بس(353)

 آب مى‏رود و ديگر برنمى‏گردد .

 جناده در كنار امام مجتبى عليه السلام

 يكى از آن چهره‏هايى بيدار كه فرصت را غنيمت مى‏دانست و براى رشد خود ، به دنبال همه حقايق بود ، شخصى است به نام »جنادة بن اميه «(354) كه لحظات آخر عمر حضرت امام مجتبى عليه السلام به ديدن ايشان مى‏آيد .

 به امام زهرى داده بودند كه از آن زهر ديگر خوب نشد . چند مرتبه امام را زهر داده بودند ، حضرت دوا مى‏خورد و شكم خود را روى قبر پيغمبر صلى الله عليه وآله مى‏گذاشت ، خدا او را شفا مى‏داد ، اما اين دفعه زهرى به حضرت داده بودند كه تمام درون ايشان را به هم ريخته بود و ايشان خونريزى داخلى شديدى داشتند .

 به امام عليه السلام عرض مى‏كنند : باز هم برويد شكم خود را به قبر پيغمبر صلى الله عليه وآله بماليد ، تا دوباره شفا بگيريد . اما حضرت فرمودند : مرگ دارو و علاج ندارد . حال در رختخواب افتاده ، رنگ پريده ، امعا و احشا از بين رفته و لحظات شهادت است ، جناده به كنار بستر آمده تا بيدارى خود را ثابت كند .

 جناده انسان بيدارى است . از كسانى نيست كه كنار بستر دست روى دست بگذارد ، گريه و ناله كند و بگويد : آقا جان ! مزاحم شما نمى‏شوم ، بد وقتى است ؛ چون مريض حوصله ندارد ، پس برخيزد و برود . اما بعداً گريه كرد ؛ چون آن وقت جاى گريه‏كردن و بر سر زدن نبود .

 بهره‏گيرى از هدايت امام معصوم

 كنار حضرت مجتبى عليه السلام نشست و با خود گفت : اين مخزن علم ، دانش و بصيرت چند ساعت ديگر از دنيا مى‏رود ، پس بايد همين چند ساعت را به كلاس درس تبديل كنم .

 به حضرت مجتبى عليه السلام عرض كرد :

 » عظنى يابن رسول الله ! «(355)

 مرا نصيحت و موعظه كن ، تا به بيدارى و شخصيت من اضافه شود .

 امام عليه السلام نيز به او نفرمودند : مگر نمى‏بينى كه تمام امعا و احشاى من به هم ريخته است و از درد بى‏طاقت شده‏ام ؟ در چند قدمى مرگ هستم و خانواده‏ام يتيم و بى‏سرپرست مى‏شوند ؟ اكنون چه وقت موعظه است ؟ احوالپرسى كن و برو ، بلكه امام عليه السلام خود را مكلف مى‏دانند كه تا نفس آخر مردم را هدايت كنند .

 وقتى به حضرت عليه السلام عرض كرد : » عظنى « حضرت هم با كمال ميل پذيرفته و به ايشان فرمودند :

 » قال نعم استعدّ لسفرك «

 اين مرگى كه مى‏بينى گريبان مرا كه پسر فاطمه عليها السلام و جگر گوشه اميرالمؤمنين عليه السلام و نوه پيغمبر صلى الله عليه وآله هستم گرفته است ، روزى نيز گريبان تو را مى‏گيرد . اين مرگ ، نابودى نيست ، بلكه سفر است . مانند زمانى كه از رحم مادر سفر كرديم و وارد دنيا شديم ، روزى نيز از اينجا سفر مى‏كنيم و وارد آخرت مى‏شويم ، پس خودت را براى اين سفر آماده كن . در اين سفر نمى‏شود با بار گناه سفر كرد . انسان همان اول سفر در دوزخ مى‏ماند .

 غنيمت شمردن فرصت قبل از مرگ

 اميرالمؤمنين عليه السلام به مردم مى‏فرمود :

 » تخفّفوا تلحقوا «(356)

 بار گناهان خود را بريزيد و خود را سبك كنيد و به درگذشتگان نيك خود ملحق شويد . با بار گناه ، حق الناس و معاصى كبيره وارد عالم بعد نشويد .

  » استعدّ للسفرك و حصّل زادك قبل حُلُول أجلك «

  جناده ! تا مرگ گلوى تو را نگرفته و قلب ، مغز و گوش تو را از كار نينداخته است ، فرصت توشه برداشتن دارى ؛ با عمل صالح ، اخلاق حسنه و خدمت به مردم ، توشه بردار .

 قبل از اين كه مرگ به تو برسد ؛ چون وقتى زمان مرگ رسيد ، تمام فرصت‏ها ديگر سوخته و تمام شده است . تا به حال سابقه نداشته است كه شخصى به ملك الموت گفته باشد : بگذار تا من به جوانى برگردم ، او نيز دلش سوخته باشد و بگويد : برگرد . وقتى ملك الموت مى‏آيد ، مهلت حرف زدن به هيچ كس را نمى‏دهد .

 حالات مردگان در اثر اعمال دنيوى

 شخصى به پيغمبر صلى الله عليه وآله عرض كرد : وقتى ميت را روى سنگ مرده‏شور خانه مى‏اندازند ، چشم بعضى از آنها بسته و بعضى ديگر باز است و در بعضى‏ها يك چشم ذره‏اى باز و چشم ديگر بسته است . علت اين امر چيست ؟

 حضرت صلى الله عليه وآله فرمودند : آن كسى كه چشمش باز است ، مهلت نداده‏اند تا آن را ببندد ، كسى كه چشمش بسته است ، مهلت نداده‏اند كه باز كند و آن كسى كه چشمش ذرّه‏اى باز است و چشم ديگرش بسته ، مهلت نداده‏اند تا وضع دو چشم خود را با هم يكسان كند .(357)

 همين كه ملك الموت بيايد ، شخص را مى‏برد . افرادى مانند جناده فرصت را غنيمت مى‏دانسته‏اند . امامان عليهم السلام حتى در لحظه شهادت نيز پاسخ مردم را با مهر ، محبت ، موعظه و نصيحت مى‏دادند .

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

پی نوشت ها:

348) حافظ شيرازى.

349) مولوى )مثنوى(.

350) البرهان في تفسير القرآن 514/3 ]سورة الإسراء (13 : (17]، حديث 6286؛ »عن أبي جعفر عليه السلام في قوله: وَ كُلَّ إِنسانٍ أَلْزَمْناهُ طائِرَهُ فِي عُنُقِهِ، يقول: خيره و شره معه حيث كان، لا يستطيع فراقه، حتى يعطى كتابه يوم القيامة بما عمل.«

351) نظامى گنجوى.

352) وسائل الشيعه: 114/1، باب 27، حديث 285؛ »عَنْ أَبِي ذَرٍّ فِي وَصِيَّةِ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وآله قَالَ يَا أَبَا ذَرٍّ اغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ وَ صِحَّتَكَ قَبْلَ سُقْمِكَ وَ غِنَاكَ قَبْلَ فَقْرِكَ وَ فَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ وَ حَيَاتَكَ قَبْلَ مَوْتِكَ يَا أَبَا ذَرٍّ إِيَّاكَ وَ التَّسْوِيفَ بِأَمَلِكَ فَإِنَّكَ بِيَوْمِكَ وَ لَسْتَ بِمَا بَعْدَهُ يَا أَبَا ذَرٍّ إِذَا أَصْبَحْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَكَ بِالْمَسَاءِ وَ إِذَا أَمْسَيْتَ فَلَا تُحَدِّثْ نَفْسَكَ بِالصَّبَاحِ وَ خُذْ مِنْ صِحَّتِكَ قَبْلَ سُقْمِك.«

 غرر الحكم: 159، في اغتنام الأعمار و المهل، حديث 3029؛ »بادر شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك.«

353) حافظ شيرازى.

354) جنادة بن ابى اميّه ازدى )م 80 ق(، در شمار اصحاب رسول اللّه صلى الله عليه وآله ياد شده، و تا دوران زمامدارى عبدالملك بن مروان زنده بود، وى پس از وفات پيغمبر اكرم صلى الله عليه وآله‏در بعضى از فتوحات شركت داشته، و ابتدا در مصر - پس از فتح آن - و سپس در شام سكونت گزيده است، در روايت معتبرى آمده كه وقتى امام حسن مجتبى عليه السلام مسموم شدند، جنادة به عيادت آن جناب رفت، و از امام تقاضاى موعظه كرد، آن حضرت در همان حال - كه گهگاهى خونابه از دهانش بيرون مى‏آمد - مواعظ بليغ و مؤثرى بيان فرمود. )دائرة المعارف تشيع: 459/5)

355) بحار الأنوار: 138/44، باب 22، حديث 6؛ كفايةالأثر: 226؛ »عَنْ جُنَادَةَ بْنِ أَبِي أُمَيَّةَ قَالَ دَخَلْتُ عَلَى الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عليه السلام فِي مَرَضِهِ الَّذِي تُوُفِّيَ فِيهِ وَ بَيْنَ يَدَيْهِ طَسْتٌ يُقْذَفُ عَلَيْهِ الدَّمُ وَ يَخْرُجُ كَبِدُهُ قِطْعَةً قِطْعَةً مِنَ السَّمِّ الَّذِي أَسْقَاهُ مُعَاوِيَةُ فَقُلْتُ يَا مَوْلَايَ مَا لَكَ لَا تُعَالِجُ نَفْسَكَ فَقَالَ يَا عَبْدَ اللَّهِ بِمَا ذَا أُعَالِجُ الْمَوْتَ قُلْتُ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ ثُمَّ الْتَفَتَ إِلَيَّ فَقَالَ وَ اللَّهِ لَقَدْ عَهِدَ إِلَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله أَنَّ هَذَا الْأَمْرَ يَمْلِكُهُ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً مِنْ وُلْدِ عَلِيٍّ وَ فَاطِمَةَ مَا مِنَّا إِلَّا مَسْمُومٌ أَوْ مَقْتُولٌ ثُمَّ رُفِعَتِ الطَّسْتُ وَ بَكَى صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ آلِهِ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ عِظْنِي يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ اسْتَعِدَّ لِسَفَرِكَ وَ حَصِّلْ زَادَكَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُكَ وَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِكَ الَّذِي لَمْ يَأْتِ عَلَى يَوْمِكَ الَّذِي أَنْتَ فِيهِ وَ اعْلَمْ أَنَّكَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِكَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِي حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِي حَرَامِهَا عِقَابٌ وَ فِي الشُّبُهَاتِ عِتَابٌ فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا وَ إِنْ كَانَ حَرَاماً لَمْ يَكُنْ فِيهِ وِزْرٌ فَأَخَذْتَ كَمَا أَخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ وَ إِنْ كَانَ الْعِتَابُ فَإِنَّ الْعِتَابَ يَسِيرٌ وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاكَ كَأَنَّكَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لآِخِرَتِكَ كَأَنَّكَ تَمُوتُ غَداً وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ U وَ إِذَا نَازَعَتْكَ إِلَى صُحْبَةِ الرِّجَالِ حَاجَةٌ فَاصْحَبْ مَنْ إِذَا صَحِبْتَهُ زَانَكَ وَ إِذَا خَدَمْتَهُ صَانَكَ وَ إِذَا أَرَدْتَ مِنْهُ مَعُونَةً أَعَانَكَ وَ إِنْ قُلْتَ صَدَّقَ قَوْلَكَ وَ إِنْ صُلْتَ شَدَّ صَوْلَكَ وَ إِنْ مَدَدْتَ يَدَكَ بِفَضْلٍ مَدَّهَا وَ إِنْ بَدَتْ عَنْكَ ثُلْمَةٌ سَدَّهَا وَ إِنْ رَأَى مِنْكَ حَسَنَةً عَدَّهَا وَ إِنْ سَأَلْتَهُ أَعْطَاكَ وَ إِنْ سَكَتَّ عَنْهُ ابْتَدَأَكَ وَ إِنْ نَزَلَتْ إِحْدَى الْمُلِمَّاتِ بِهِ سَاءَكَ مَنْ لَا تَأْتِيكَ مِنْهُ الْبَوَائِقُ وَ لَا يَخْتَلِفُ عَلَيْكَ مِنْهُ الطَّرَائِقُ وَ لَا يَخْذُلُكَ عِنْدَ الْحَقَائِقِ وَ إِنْ تَنَازَعْتُمَا مُنْقَسِماً آثَرَكَ قَالَ ثُمَّ انْقَطَعَ نَفَسُهُ وَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ حَتَّى خَشِيتُ عَلَيْهِ وَ دَخَلَ الْحُسَيْنُ عليه السلام وَ الْأَسْوَدُ بْنُ أَبِي الْأَسْوَدِ فَانْكَبَّ عَلَيْهِ حَتَّى قَبَّلَ رَأْسَهُ وَ بَيْنَ عَيْنَيْهِ ثُمَّ قَعَدَ عِنْدَهُ فَتَسَارَّا جَمِيعاً فَقَالَ أَبو الْأَسْوَدِ إِنَّا لِلَّهِ إِنَّ الْحَسَنَ قَدْ نُعِيَتْ إِلَيْهِ نَفْسُهُ وَ قَدْ أَوْصَى إِلَى الْحُسَيْنِ عليه السلام وَ تُوُفِّيَ يَوْمَ الْخَمِيسِ فِي آخِرِ صَفَرٍ سَنَةَ خَمْسِينَ مِنَ الْهِجْرَةِ وَ لَهُ سَبْعٌ وَ أَرْبَعُونَ سَنَةً وَ دُفِنَ بِالْبَقِيعِ.«

356) نهج البلاغه: خطبه: 166؛ ». . .وَ إِنَّ السَّاعَةَ تَحْدُوكُمْ مِنْ خَلْفِكُمْ تَخَفَّفُوا تَلْحَقُوا فَإِنَّمَا يُنْتَظَرُ بِأَوَّلِكُمْ آخِرُكُمْ اتَّقُوا اللَّهَ فِي عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّى عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِمِ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ لَا تَعْصُوهُ وَ إِذَا رَأَيْتُمُ الْخَيْرَ فَخُذُوا بِهِ وَ إِذَا رَأَيْتُمُ الشَّرَّ فَأَعْرِضُوا عَنْهُ.«

357) تفسير هدايت: 377/10؛ »در خبر از امام صادق عليه السلام نقل شده كه مردم كه مى‏ميرند چرا برخى را چشم بسته است و برخى را باز.امام فرمود: وقتى كه ملك الموت نزد كسى مى‏آيد كه جانش را بستاند گاه آن كس چشمش بسته است به او مى‏گويد: به من اجازه ده تا چشم باز كنم يا اگر چشمش باز باشد مى‏گويد به من اجازه ده تا چشم بربندم و ملك الموت اجازت نمى‏دهد.«

 أطيب البيان في تفسير القرآن: 68/10؛ » »فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ«؛ »اعراف آيه 34» و تعبير بساعة از باب مثال است و الا آنى مهلت نيست. از معصوم سؤال كردند بعضى از اموات را مى‏بينيم چشم آنها باز است و بعضى بر هم است كداميك علامت سعادت و شقاوت است حضرت فرمود آنكه چشمش باز است موقعى كه اجل آمد چشمش باز بود مهلت نداشت كه چشم بر هم گذارد و آنكه چشمش بر هم است موقعى كه اجل آمد چشمش بر هم بود مهلت نداشت چشم باز كند ولى عوام ميگويند آنكه چشمش باز است چشمش بدنيا و مال و منال است و آنكه چشمش بسته است صرفنظر كرده از دنيا.«