شب و روز

به ترتيب كه از خورشيد دور مى شويم، زمين سومين سياره منظمومه شمسى است، مقدارى كه زمين به دور ستاره مركزى طى مى كند تقريباً به طول 930 ميليون كيلومتر مى باشد، براى اين كه چنين راهى در مدت 365 روز پيموده شود، سياره ما بايد با سرعت متوسط 29 كيلومتر 700 متر در ثانيه حركت كند، نتيجه اين حركت ظواهر متوالى فضائى است كه ستارگان در آن پراكنده شده و به نظر چنين مى آيد كه خوشيد نيز در مقابل آن جا به جا مى شود، اين ظواهر با آنهائى كه به طور روزانه از دوران كره زمين حاصل مى شوند مخلوط مى گردند.

دوران زمين كه در مدت 23 ساعت و 56 دقيقه و چهار ثانيه در حول محور مايلى كه زاويه آن 23 درجه و 27 دقيقه است انجام مى گيرد و پديده شب و روز پشت سر هم به وجود مى آيد حركتى است مانند حركت انتقالى، و با آن كه ما نيز با همان سرعت در آن كشيده مى شويم به هيچ وجه محسوس نمى باشد.

علاوه بر تناوب روز و شب وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ كه نتيجه اين دوران وضعى است، اين حركت با نتايج بى شمارى از لحظ خود كره زمين و پاره اى نمودها كه در آن واقع مى شود تعبيه مى گردد.

براى تمام قسمت هاى زمين كه ميان قطب شمالى و جنوبى محصور است، تناوب هاى روز و شب دائمى بوده، فقط مدت هر يك از فصلى به فصل ديگر متفاوت است، به تدريج كه به استوا نزديك مى شويم، ناموزونى ميان اين مدت ها نقصان يافته و در آنجا تقريباً ثابت مى ماند، در اين وقت دوره روشنى 12 ساعت و 5 دقيقه و دوره تاريكى 11 ساعت و 55 دقيقه در انقلابين مى باشد، در صورتى كه در اعتدالين اين دوره 12 ساعت و 45 دقيقه و 11 ساعت و 5/ 55 دقيقه مى باشد.  سرعت حركت وضعى كه سبب پديد آمدن شب و روز است، باعث توليد حوزه مغناطيسى در دو قطب زمين شده، طى چرخيدن خود تركيبات آهنى منتشر در فضا را كه كرات ديگر هنگام عبور جا گذارده اند جذب مى نمايد، چنان كه اكثر دانشمندان منظره صبح كاذب را نتيجه وجود تركيبات آهن در فضا به خصوص نزديك قطب شمال مى دانند.

«اختلاف به معناى در پى هم آمدن يا گوناگون شدن، از آثار بس شگفت و دقيق حركات منظم عموم كواكب و ستارگان، در نظام وسيع، و زمين در تنظيم زندگى ما خاكيان مى باشد، در طول وعرض مكان ها و در طول روزها و فصول.

پيوسته اشعه اى از آفاق مختلف مى درخشد و گسترده مى شود و برمى انگيزد و ميدان زندگى را باز مى نمايد و آفاق آسمان ها را مى پوشاند، سپس پرده تاريكى روى مى آورد و چشم انداز زندگى را مى پوشاند و آفاق دور آسمان ها را مينماياند و فرمان سكون مى دهد، همين اختلاف است كه قسمتى از زمين را با حرارت بهارى و تابستانى سرسبزى و خرمى مى بخشد و ناحيه ديگرى با سرماى زمستانى مى بندد و پيوسته به خواب و سكون و حركت و بيدارى مى برد و زمان سيال و يك نواخت را تقسيم مى نمايد.» از پى هم آمدن شب و روز در همه سال و در تمام نواحى زمين و در جميع فصول بر اساس حسابى دقيق و منظم و با احتساب ثانيه و كمتر از ثانيه به راستى از نشانه هاى قدرت و حكمت و علم و عدل و ربوبيت حضرت حق است، و هر صاحب خرد و انصافى را به تسليم در برابر حق و وحدانيت آن ذات مقدس وامى دارد، و او را در گردونه فرمان بردارى و اطاعت از آن محبوب ازل و ابد قرار مى دهد، و همه حركات درون و برون انسان را بر اساس نظام متقن جهان هستى منظم مى نمايد، و وى را هماهنگ با حركات عادلانه همه موجودات حركت مى دهد، و به سوى قرب و رحمت و لطف پروردگار رهنمون مى گردد.

قرآن مجيد در برخى از آياتش به گوشه اى اندك از منافع شب و روز اشاره دارد:

وَ جَعَلْنَا اللَّيْلَ وَ النَّهارَ آيَتَيْنِ فَمَحَوْنا آيَةَ اللَّيْلِ وَ جَعَلْنا آيَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّكُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ وَ كُلَّ شَيْ ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِيلًا:

و شب و روز را دو نشانه «قدرت و ربوبيت و حكمت خود» قرار داديم، سپس اثر شب را محو كرديم، و اثر روز را تابان نموديم، تا شما در روز رزق پاك و حلال پروردگارتان را بطلبيد، و شمار سال ها و حساب اوقات را «حتى ثانيه به ثانيه و آن به آن و لحظه به لحظه بدانيد» و هر چيزى را به تفصيل بيان نموديم.

وَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ خِلْفَةً لِمَنْ أَرادَ أَنْ يَذَّكَّرَ أَوْ أَرادَ شُكُوراً:

و اوست خدائى كه شب و روز را جانشين يكديگر قرار داد، براى كسى كه بخواهد شب يا روز متذكر حضرت حق و شئون او و حقايق هستى شود، يا به خاطر اين كه وجود شب و روز از علل به وجود آمدن انواع نعمت هاست با همه وجود به شكر و سپاس فراوان برخيزد.

وَ مِنْ رَحْمَتِهِ جَعَلَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لِتَسْكُنُوا فِيهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ:

و گوشه اى از رحمت بى نهايت خدا آن است كه شب و روز را به نفع شما آفريد تا در شب آرام گرفته و براى تأمين انرژى هزينه شده بر اثر كار و فعاليت استراحت نمائيد، و در روز با كوشش مثبت رزق و روزى خدا را دنبال كنيد، و براى اين است كه شكر گذار نعمت هاى حق شويد.

آيا مى توان در صفحاتى محدود، و با قلمى شكسته، و با دانشى بسيار بسيار اندك به منافع شب و روز براى زنگى انسان كه يقيناً قابل شماره نيست پرداخت؟!

تحولاتى كه شب در طبيعت ايجاد مى كند، دگرگونى هائى كه روز در بسيط زمين به وجود مى آورد چگونه زمينه توضيح و تفسير دارد؟

روز زمينه ساز فعاليت هاى مادى و معنوى در پرتو نعمت هاى الهى، و شب ظرفى براى استراحت و بخشى از آن براى اهل معرفت و بصيرت عرصه تهجد و عبادت و گريه و زارى براى راه يافتن به مقام قرب حق و ورود به گردونه رحمت و رضايت حضرت دوست است.