نقش مال حلال در حج‏

قرآن مجيد و روايات فرمان اكيد به كسب حلال و كار مشروع دارند، طلب مال حلال چنان كه در آثار اسلامى آمده بر هر مسلمانى فريضه است.

كسب حلال و كار مشروع، نوعى عبادت و طاعت و بلكه از بهترين و برترين رشتههاى عبادت است.

قرآن در سوره مؤمنون اعلام ميكند و فرمان ميدهد ابتدا مال حلال و لقمه پاك مصرف كنيد، سپس به انجام عبادت و عمل صالح برخيزيد.

پروردگار مهربان معاش حلال را زمينه آبادى معاد و كسب دنياى پاك را وسيله به دست آوردن آخرت قرار داده، به همين جهت آنان كه دنبال مال حرام ميروند آخرتى خراب و معادى آميخته با عذاب دارند.

اسلام ميگويد: دنياى خود را كمك آخرت قرار دهيد و كمك بودن دنياى انسان براى آخرت در صورتى است كه دنياى آدمى حلال و طيب و پاك و پاكيزه باشد.

جلمه نورانى

«الدنيا مرزعة الآخرة»

از پيامبر اسلام معروف و مشهور است، آرى آخرت آباد ثمره دنياى حلال و معاد پاك ميوه حلال و عمل صالح و اخلاق حسنه است.

مال حلال به تعبير قرآن مجيد: فضل خدا، رزق طيب، روزى حلال، نعمت الهى و خير خداوندى است.

تاجر صدوق، و كاسب متقى، و عامل متدين، بنابر روايات در روز قيامت با صديقين و شهدا محشور ميشود.

در روايات آمده: آن كه به دنبال حلال برود، بخاطر اين كه بارى بر دوش مردم نباشد، و بر اهل و عيال خود توسعه دهد، و بر همسايگانش به وسيله آن مال مهر و رأفت ورزد، در قيامت به لقاى حق رسد، و در عرصه آن لقاء چهرهاش مانند ماه شب چهارده باشد.

بازارهائى كه در آن كسب حلال صورت ميگيرد به تعبير پيامبر اسلام سفرههاى خداوند مهربان است، هركس در آن بازارها به كسب و كار مشغول شود از آن سفره پاك بهره مند گردد.

كاسب و تاجرى كه به دنبال مال حلال برود، به فرموده حضرت صادق (ع) همانند رزمنده در راه خداست.

براى به دست آوردن مال حلال، بدون ترديد معرفت به فقه و مسائل حلال و حرام لازم است، بهمين خاطر اهل ايمان پيش از دست زدن به كسب، از محضر علماى ربانى استفاده ميكردند و با مسائل تجارت و حلال و حرام حضرت حق كه به مصلحت انسان نظام يافته آشنا ميشدند.

اصبغ بن نباته ميگويد: شنيدم اميرمؤمنان بالاى منبر ميفرمود:

اى گروه تجار، ابتدا آشناى به مسائل كسب شويد، سپس به تجارت اقدام نمائيد، اى مردم اوّل فهم مسائل آنگاه تجارت، به خدا قسم ربا در اين امت مخفيتر از خزيدن مورچه به روى سنگ صاف است، اموال خود را با صدقه از خطر نابودى حفظ كنيد، تاجر فاجراست و فاجر در دوزخ است مگر اين كه به حق مال گيرد و به حق مال دهد.

خداوند مهربان در رحم مادر و در ايام شيرخوارگى روزيدهنده انسان بود، به ايامى كه آدمى با اهل و عيال است و نياز بيشترى دارد، قطعاً حضرت حق لطف فراوان ترى نصيب انسان مينمايد.

او در چنين موقعيتى آدمى را با رزق طيب و حلال زير چتر حمايت خود قرار ميدهد، و ابداً عاقلانه نيست كه روزى خور حق از سايه عنايت از بيرون رود، و براى اندكى حرام دست در دست شياطين بگذارد، و زندگى خود و زن و فرزند، و گوشت و پوست خود و اهل و عيالش را به مال حرام آلوده نمايد، و از اين طريق خويش را مستحق عذاب دنيا و آخرت كند!

با مال حلال بدن را تقويت كنيد، قلب را در فضاى نور قرار دهيد، روح را تصفيه نمائيد، نفس را به عرصه گاه تزكيه و تربيت ببريد، زن و فرزند را از آلودگى حفظ كنيد.

زمينه عبادت با نشاط را فراهم آوريد، خوشنودى و رضاى حق را جذب نمائيد، از افتادن در دايره ظلم و ستم به مردم، از طريق غارت حق آنان بپرهيزيد، صولت و سطوت شياطين درونى و برونى را بشكنيد، به قافله پاكان و صالحان و صديقان و شهيدان به پيونديد، آبروى دنيا و آخرت خود را حفظ كنيد، به جلب خوشنودى انبيا و امامان برخيزيد، كه با مال حرام، مالى كه از كم فروشى، رشوه، غصب، ربا، حيله، تقلب، ظلم، زور و دروغ به دست ميآيد نه عبادتى صحيح و قبول است و نه كار خيرى مورد پذيرش حق است.

در مسأله حج كه بخشى از مال انسان بايد هزينه شود، بايد دقت بيشترى به خرج داد، زيرا ورود مال حرام به اين عبادت، به خصوص به لباس و كفش احرام، موجب بطلان حج و علت محروم شدن از رحمت حق، و ممنوع شدن از فيوضات الهيه است.

پيش از سفر بايد سعى شود، همه مال از حرام، با راهنمائى عالمى ربانى پاك گردد و نبايد به حلال كردن بخشى از مال قناعت شود، كه اين كار، پسنديده شرع نيست.

چنانچه همه مال حرام باشد، بايد به صاحب يا صاحبانش برگردد، و اگر به اندازه سفر حج باقى نماند، جائى براى استطاعت و رفتن به اين سفر باقى نميباشد.

پيش از سفر حج، بايد زكات و خمس مال پرداخته شود، و به اقوام فقير به اندازه قدرت رسيدگى گردد، از صدقه و انفاق كوتاهى نشود، و اگر كسى در طول سفر و پيش از اعمال حج به اين مسائل آگاه گردد، لازم است با عالم كاروان تماس گرفته شود، و با جديت به پاك شدن كلّ مال اقدام گردد، تا خداى ناخواسته به مناسك لطمه نخورد، و زائر از فيوضات اين سفر محروم نشود، از حضرت باقر (ع) روايت شده:

«من اصاب مالا من اربع لم يقبل منه فى اربعه: من اصاب مالا من غلول او ربا او خيانة او سرقة، لم يقبل منه فى زكاة و لافى صدقه ولا فى حج و لا فى عمرة وقال ابو جعفر: لايقبل الله عزوجل حجا ولاعمرة من مال حرام:

كسى كه از چهار طريق ثروت به دست آورد، چهار عمل از او پذيرفته نخواهد شد: از غشّ و ربا و خيانت و سرقت، با اين چهار نوع مال حرام زكات و صدقه و حج و عمره او قبول نخواهد شد، و نيز آن حضرت فرمود:

از ايمان و عمل برخوردار بودند ولى در مسير زندگى به خاطر آلوده بودن به زشتيهاى اخلاق مانند كبر و حسد و بخل، يا تهى بودن از روحيه صبر و استقامت، ايمان و عمل خود را از دست دادند و خود را به عذاب ابد دچار ساختند.

حوادث صدر اول اسلام به خصوص پس از درگذشت پيامبر اسلام نشانگر اين حقيقت است كه بسيارى از مسلمانان بخاطر آراسته نبودن به حقايق اخلاقى در چاه هلاكت افتادند.

اگر بگوئيم اخلاق حسنه، ضامنى معتبر، وثيقهاى محكم، و دستگيرهاى سخت براى دور ماندن ايمان و عمل صالح از خطرات سهمگين و حوادث سنگين است سخنى به گزاف نگفته ايم.

مسأله اخلاق حسنه و نقش آن در رشد و تكامل و حفظ ايمان و عمل از خطر و خسارت به اندازه فوق العاده و قابل توجه است كه بخش عمدهاى از آيات قرآن و روايات به آن اختصاص داده شده، و كتب مستقلى به عنوان كتب اخلاقى به وسيله بزرگان دين تأليف شده است.

خداوند مهربان پيامبر بزرگوارش را در قرآن مجيد به داشتن خلق عظيم ستوده است، و اين ستايش نشانگر اهميت و ارزش اخلاق حسنه در حيات انسان است.

از رسول الهى پرسيدند، بهترين سرمايهاى كه از سوى خدا به انسان عنايت شده چيست؟ فرمود: اخلاق نيكو.

توجه داشته باشيم كه اخلاق نيكو مجموعهاى از اوصاف پاك و خصال حميده و حالات عرشى و ملكوتى و برنامههاى پرارزش رفتارى است كه به عناوين برخى از آنها در سطور گذشته به عنوان حافظ ايمان و عمل اشاره شد.

به خواست حق در بحث اخلاق در آيات مربوط به روايات بسيار مهم و نكات اخلاقى و بخشى از داستانهاى متخلقان به اخلاق اشاره خواهد شد.

از مسائل قابل توجهى كه در سفر حج از طريق قرآن و روايات به آن عنايت شده مسأله اخلاق زائر است.

توجه اولياء دين به اين مسأله به اندازهاى است

«مايعبؤ بمن يؤم هذا البيت اذا لم يكن فيه ثلاث خصال: ورع يحجزه عن معاصى الله، وحلم يملك به غضبه، و حسن الصحابة لمن صحبه:»

به كسى كه قصد خانه حق كرده اعتنا نميشود در حالى كه در او سه خصلت نيست: ورع و تقوائى كه او را از گناهان باز دارد، بردبارى و آرامشى كه او را بر خشمش چيره سازد، و رفتار نيك با كسانى كه هم سفر اويند.

قرآن مجيد در آيه 197 سوره بقره ميفرمايد فسوق و جدال يعنى بودن به گناهان و خصومت و كينه در حج ممنوع است، حاجى بايد با همه وجود از آلوده شدن به گناه، و برخورد نامناسب با هم سفران بپرهيزد.