امتحان
وجود حوادث سخت گاه در زندگی انسان‌ها ـ از پیامبران بزرگ خدا گرفته تا افراد عادی ـ ضرورت است؛ ضرورت امتحان و آزمایش و شکوفا شدن استعدادهای نهفته و سرانجام تکامل وجود انسان. از این جهت، پیامبران بر همه افراد در مواجه شدن با سختی‌ها اولویت دارند.
در این مقاله، از موضوع ابتلا، مباحث «شرایط آزمایش شونده» و «آزمایش پیامبران» مورد بررسی قرار می گیرد:
شرایط آزمایش شونده
1. طاقت و توان
فرمود: (لا یُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا)(بقره/286) ما تکلیف به اندازه وسع می نماییم، تکلیف مالایطاق از خداوند حکیم محال است، لذا آزمایش باید به اندازه ظرفیت وجود آزمایش شونده باشد. اگر بشر عادی به آزمایش پیامبران و اولیای الهی آزمایش و امتحان شود، مشخص است که از همان ابتدا مردود می شود و این گونه آزمایش نمودن از خدای حکیم که به ظرفیت وجودی بشر عادی آگاه است، قبیح است. ایمان قوی ابراهیم می خواهد که به سر بریدن فرزند دلبند خود آزمایش شود.
2. داشتن ابزار شناخت
عمده ترین ابزار شناخت از دیدگاه قرآن عبارت است: از گوش، چشم و قلب (قوه مدرکه). بشر باید این ابزار را داشته باشد تا مورد آزمایش الهی قرار گیرد.
فرمود: (وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالأبْصَارَ وَالأفْئِدَة)(نحل/78)
در این آیه به سه ابزار شناخت، گوش و چشم و قوه مدرکه تصریح شده است. در سوره انسان بعد از آن که می فرماید ما انسان را امتحان می کنیم؛ بلافاصله می فرماید: «او را شنوا و بینا قرار دادیم.» (انسان/2) از این آیات استفاده می شود که وجود ابزار شناخت در آزمایش شونده ضروری است.
3. اختیار
آزمایش شونده باید از قدرت انتخاب و اختیار برخوردار باشد تا بتواند در آزمایش الهی یکی از دو حالت سپاسگزاری و کفران را انتخاب نماید، و الاّ بدون داشتن اختیار و انتخاب، آزمایش مفهوم ندارد بلکه جبر می باشد.
آفریده‌ای نیافریده‌ام كه نزد من محبوب‌تر از بنده مۆمنم باشد. او را مبتلا می‌سازم چون برایش بهتر است، به او عافیت می‌بخشم چون برایش بهتر است، از او می‌گیرم و محرومش می‌سازم چون برایش بهتر است، من بهتر می‌دانم كه چه چیز بنده مرا اصلاح می‌كند، پس باید كه بر بلای من صبور باشد و از نعمت‌هایم سپاسگزار و از حكم من خشنود تا او را در شمار بندگان صدیق خود بنویسم
4. هدایت گری
مطابق قاعده لطف برخداوند واجب است که بشر را هدایت و راهنمایی نماید و راه راست و کج را برای او توسط اولیای الهی و پیامبران ترسیم کند تا آزمایش شونده راه را از چاه بشناسد و با قدرت خویش یکی را برگزیند.
فرمود:(إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا)(انسان/3)
«ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد و یا کفران کند.»
آزمایش پیامبران
خداوند در قرآن کریم علاوه بر آن که به عمومیت ابتلاء در نوع بشر تصریح كرده است، به آزمایش نمودن بعضی از پیامبران الهی و قوم آنها هم اشاره نموده است که به نظر می رسد بیان این مطلب، قوّت قلب و تسکین مردم باشد که بدانند آزمایش الهی همگانی است و بتوانند همچون پیامبران با استفاده از عوامل موفقیت برون رفت، از آزمایش الهی سربلند بیرون آیند.
از این مقوله چند نمونه را تقدیم شما عزیزان می نماییم:
1. حضرت ابراهیم (علیه السلام)
(وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ ...)(بقره/124)
«(به خاطر بیاورید) هنگامی که خداوند ابراهیم را با وسایل گوناگونی آزمود.»
وجود حوادث سخت گاه در زندگی انسان‌ها ـ از پیامبران بزرگ خدا گرفته تا افراد عادی ـ ضرورت است؛ ضرورت امتحان و آزمایش و شکوفا شدن استعدادهای نهفته و سرانجام تکامل وجود انسان. از این جهت، پیامبران بر همه افراد در مواجه شدن با سختی‌ها اولویت دارند
2. حضرت سلیمان (علیه السلام)
(وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمَان) (ص/34)
«ما سلیمان را آزمودیم.»
(قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی)(نمل/40 )
«این از فضل پروردگار من است تا مرا آزمایش کند.»
3. حضرت موسی(علیه السلام)
(وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا)(طه/40)
«و تو (موسی) را بارها آزمودیم»
و این نوشتار را با یک حدیث به پایان می بریم:
امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: از جمله چیزهایی كه خداوند متعال به موسی (علیه السلام) وحی كرد، این بود كه: آفریده‌ای نیافریده‌ام كه نزد من محبوب‌تر از بنده مۆمنم باشد. او را مبتلا می‌سازم چون برایش بهتر است، به او عافیت می‌بخشم چون برایش بهتر است، از او می‌گیرم و محرومش می‌سازم چون برایش بهتر است، من بهتر می‌دانم كه چه چیز بنده مرا اصلاح می‌كند، پس باید كه بر بلای من صبور باشد و از نعمت‌هایم سپاسگزار و از حكم من خشنود تا او را در شمار بندگان صدیق خود بنویسم. (منتخب‌میزان الحكمه، ص 129، به نقل از بحارالانوار)
منبع:
سایت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
سایت تلاوت
منبع : اعتقادات شیعه تبیان
