سجده بر غیرخدا در صورتی شرک محسوب میشود که عبادت غیرخدا باشد، بنابراین باید بررسی نماییم که آیا سجده مطلقاً عبادت میباشد و به تعبیر دیگر، آیا سجده ذاتاً عبادت است؟ برای توضیح بیشتر در این باره میتوان گفت: عمل در صورتی عبادت محسوب میشود که:
اولاً، خود عمل در نظر عقلاء صلاحیت اظهار عبودیت و بندگی را داشته باشد مانند: سجده، رکوع و قیام. البته در بین اعمال سجده با تاکید بیشتری دلالت بر عبودیت و ذلت عبد مینماید. اما عبادت بودن این اعمال و حتی سجده ، ذاتی آنان نبوده و مشروط به شرطی است. آن شرط نیت سجدهکننده میباشد. اگر نیت سجده کننده عبودیت و بندگی باشد سجده عبادت محسوب میشود ولی اگر نیت او مثلاً تمسخر شخص باشد دیگر این سجده عبادت محسوب نمیشود. همینطور اگر صرفاً نیت احترام و تکریم شخص باشد. پس برای این که سجده یا هرعملی عبادت باشد دو نکته نیاز است:
1 - صلاحیت عمل برای اظهار عبودیت،
2 - وجود نیت عبودیت در سجده کننده یا انجام دهند عمل.
بنابراین تنها انجام سجده برای غیر خدا، دلیل بر شرک نبوده و ممنوع نمیباشد و بلکه از آیات قرآن جواز آن نیز استفاده میشود مانند دستور خداوند به فرشتگان به سجده برای آدم (بقره، آیه 34) و بدیهی است این سجده فرشتگان به معنی خروج از بندگی خدا و شرک نیست.همچنین سجده یعقوب برای یوسف(ع) نیز به نیت عبودیت نبوده است
بنابراین سجده فرشتگان بر انسان که به دستور خداوند متعال بوده در حقیقت امتثال دستور الهی بوده است. خداوند برای این که مقام والای انسان - به عنوان خلیفه الهی - را بر فرشتگان روشن کند دستور نهایت خضوع نسبت به او را صادر کرد و فرشتگان نیز به دستور مستقیم خداوند بر آدم سجده کردند و این نه تنها شرک نیست بلکه بندگی خداوند است. چنانکه ابلیس که از سجده خودداری کرد قرآن وی را متکبّر می نامد که از دستور الهی سرپیچی کرده است.
نسبت به سجده بر یوسف و سجده بر حضرت آدم(ع) تبیین‌های دیگری بیان شده است.
سرّ سجدهی ملایکه بر آدم(ع) آن بوده است که آدم خلیفه الله بوده و خداوند اسماء و کمالات خویش را به وی تعلیمداده و او را به حقیقت به آن صفات متّصف ساخته و آینه تمام نمای خود قرار داده است. و لذا ملایکه در حقیقت به باطن آدم که حقایق الهی و کمالات اسمایی دارا بوده، خاضعانه سجده کردند و این خضوع و سجده به حقیقت به خدا بر میگردد و از این رو اگرانسانی دارای چنین باطنی بوده و منزلت اسمایی والایی داشت (مانند ائمه معصومین"ع")، میتوانیم از روی تکریم باطن شریف وخضوع در برابر فردی که سراسر رنگ خدایی دارد، سجده کنیم،
چنانچه بر یوسف(ع) سجده کردند: "و رفع ابویه علی العرش وخرّوا له سجّدا، قال یا ابت هذا تاویل رویای من قبل قد جعلها ربّی حقایعنی: آن گاه پدر و مادر خویش را بر تخت نشاند و آنها به شکرانهی (دیدار او)سجده کردند و یوسف گفت که این بود تاویل (و تعبیر) خوابی که از این پیش دیدم که خدای من آن خواب را محقق ساخت".سجدهای که ممنوع است سجده به عنوان عبادت است و عبادت مختص خدای تعالی است اما سجده به عنوان تحیت و اکرامبدون اعتقاد به ربوبیت مسجود نه منع عقلی دارد و نه نقلی.
