نويد و اميد دروغين شيطان‏

منابع مقاله:

کتاب  : تفسير و شرح صحيفه سجاديه، جلد نهم

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

عقل سالم حكم مى‏كند كه انسان از دشمن خطرناك كه به هيچ موجودى رحم نمى‏كند و قربانيش در هر گوشه و كنارى بر خاك هلاكت افتاده؛ سخت بپرهيزد.

قرآن تأكيد مى‏كند كه حساب شيطان و همكارانش از ساير دشمنان جداست او و همكارانش شما را مى‏بينند درحالى كه شما آنها را نمى‏بينيد.

به راستى بايد در برابر چنين دشمن ناپيدايى كه لحظات حمله او را با دقت نمى‏توان پيش بينى كرد، هميشه آماده دفاع بود.

خداوند كريم در سوره ابراهيم از دعوت‏هاى شيطان با عنوان وعده و آرزو و اميدهاى پوچ ياد نموده وحقيقت امر را روشن ساخته و فرموده است:

وَ قَالَ الشَّيْطنُ لَمَّا قُضِىَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَ عَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقّ وَ وَعَدتُّكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ مَا كَانَ لِىَ عَلَيْكُم مّن سُلْطنٍ إِلَّآ أَن دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِى فَلَا تَلُومُونِى وَلُومُواْ أَنفُسَكُم مَّآ أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ مَآ أَنتُم بِمُصْرِخِىَّ إِنّى كَفَرْتُ بِمَآ أَشْرَكْتُمُونِ مِن قَبْلُ إِنَّ الظلِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ» «1»

و شيطان [در قيامت‏] هنگامى كه كار [محاسبه بندگان‏] پايان يافته [به پيروانش‏] مى‏گويد: يقيناً خدا [نسبت به برپايى قيامت، حساب بندگان، پاداش و عذاب‏] به شما وعده حق داد، و من به شما وعده دادم [كه آنچه خدا وعده داده، دروغ است، ولى مى‏بينيد كه وعده خدا تحقّق يافت‏] و [من‏] در وعده‏ام نسبت به شما وفا نكردم، مرا بر شما هيچ غلبه و تسلّطى نبود، فقط شما را دعوت كردم [به دعوتى دروغ و بى‏پايه‏] و شما هم [بدون انديشه و دقت دعوتم را] پذيرفتيد، پس سرزنشم نكنيد، بلكه خود را سرزنش كنيد، نه من فريادرس شمايم، و نه شما فريادرس من، بى‏ترديد من نسبت به شرك‏ورزى شما كه در دنيا درباره من داشتيد [كه اطاعت از من را هم‏چون اطاعت خدا قرار داديد] بيزار و منكرم؛ يقيناً براى ستمكاران عذابى دردناك است.

از آيه فوق استفاده مى‏شود كه دعوت‏هاى شيطان، هرگز اختيار و آزادى اراده را از انسان نمى‏گيرد، بلكه او يك اميد دهنده‏اى بيش نيست ولى انسان با علاقه و ميل خود، زمينه‏هاى قبلى و پيوستگى به خواسته‏هاى او را فراهم مى‏سازد.

زمينه‏هاى كار خلاف وضع انسان را به جايى مى‏رساند كه حالت بى‏اختيارى در برابر وسوسه‏ها در وجودش پيدا مى‏شود، همان گونه كه در همه معتادان به مواد افيونى مشاهده مى‏شود كه با اراده خودشان راه اسارت را براى خود باز مى‏كنند. و با اولين پُكى كه به سيگار مى‏زنند تير مسموم شيطان را به سوى خود مى‏رهانند، سپس براى توجيه دعوت شيطان مى‏گويند، اين نشانه مرادنگى و بزرگى است و يا براى تفريح و سرگرمى و آرامش فكرى چنين مى‏كنيم.

شيطان به اين ترتيب در قيامت، پاسخ دندان شكنى به همه كسانى كه گناهان خويش را به گردن او مى‏اندازند و او را عامل انحرافات خود مى‏شمرند و به او لعنت مى‏فرستند، مى‏دهد. و اين شيوه كودكان را كه گروهى از گنهكاران براى تبرئه خويش دارند، مى‏كوبد؛ و مى‏گويد: مرا سرزنش نكنيد بلكه خود را ملامت كنيد؛ زيرا خودتان كرديد كه لعنت بر خودتان باد. در حقيقت سلطان حقيقى بر انسان، اراده و عمل اوست نه چيز ديگر.

برنامه‏هاى شيطان براى گمراهى انسان‏

از آيات كريمه قرآن استفاده مى‏شود: شيطان سوگند ياد كرده كه: چند برنامه را در دعوت خود اجرا كند و گام به گام خود را به سوى هدف‏هايش نزديك سازد.

1- از بندگان خدا نصيب معينى را انتخاب مى‏كند كه انسان‏هاى باايمان و اراده ضعيف، تسليم اويند.

2- با گمراه كردن و زيبا جلوه دادن راه باطل، حق را بر مردم مى‏پوشاند.

3- با وعده‏ها و آرزوهاى دور و دراز و رنگارنگ بندگان را سرگرم مى‏سازد.

در حديث پرمغز و هشدار دهنده‏اى از امام صادق عليه السلام وارد شده است كه وقتى آيه:

وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فحِشَةً أَوْظَلَمُواْ أَنفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى‏ مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ» «2»

و آنان كه چون كار زشتى مرتكب شوند يا بر خود ستم ورزند، خدا را ياد كنند و براى گناهانشان آمرزش خواهند؛ و چه كسى جز خدا گناهان را مى‏آمرزد؟

و دانسته و آگاهانه بر آنچه مرتكب شده‏اند، پا فشارى نمى‏كنند.

نازل شد، ابليس بالاى كوه ثور در مكّه رفت و با صداى بلندى فرياد كشيد و سران و يارانش را جمع كرد. گفتند: اى آقاى ما چه شده كه ما را فراخوانده‏اى؟

گفت: اين آيه نازل شده چه كسى مى‏تواند با آن مقابله كند؟ يكى از شياطين بزرگ گفت: من مى‏توانم، نقشه‏ام چنين و چنان است. ابليس طرح او را نپسنديد. ديگرى برخاست و گفت: چنين كنم، مانند او ابليس باز هم نپذيرفت. سپس وسواس خناس ايستاد و گفت: من از عهده آنان برآيم، ابليس گفت: چگونه؟ گفت: آنها را با وعده‏ها و آرزوها سرگرم مى‏كنم تا آلوده به گناه شوند و هنگامى كه مرتكب شدند، توبه را از يادشان مى‏برم! ابليس گفت: تو مى‏توانى از عهده اين كار برآيى. پس او را تا روز قيامت مأمور به آن كرد. «3» 4- مردم را به اعمال خرافى و وهمى، مانند ترس از فقر و مال اندوزى فرا مى‏خواند و سنت‏ها و بدعت‏هاى بى‏پايه را پديد مى‏آورد و سپس از آداب و رسوم آنان محسوب مى‏شود.

5- مردم را به تغيير و تبديل فطرت و آفرينش پاك خداوند وادار مى‏كند و آنان را به صفات و خوى حيوانى و دنيوى علاقمند مى‏كند.

6- مردم را گام به گام با آسان و شيرين كردن مقدمات عمل؛ تشويق به اجرا مى‏كند.

تمام دستگاه‏هاى شيطانى و ابزار و ياران او براى پياده كردن نقشه‏هاى شوم او از روش خطوات يعنى قدم به قدم بهره مى‏گيرد و از ديدگاه تربيتى همان طور كه تربيت انسان مرحله به مرحله تكامل پيدا مى‏كند، انحراف او هم درجه به درجه در وجودش نفوذ مى‏كند.

به عنوان مثال: آلودگى جوان از مرحله ديدن و تماشاى صحنه‏هاى گناه آلود آغاز شده، سپس به مرحله شركت در محفل يا استفاده از ماده‏اى به عنوان آرامبخش و درمان روانى ادامه پيدا مى‏كند. و آنگاه به مرحله نهادى و حرفه‏اى در مى‏آيد و جوان به شكل جنايت پيشه و معتاد مشهور، به عالم حيوانيت در مى‏آيد.

يا در باب شبهه افكنى و ترديد در اعتقادات آدمى، به او وسوسه مى‏كند كه براى مرگ و توبه وقت زياد است، يا چه كسى گفته خدا عذاب مى‏كند، يا چه كسى از درون قبر خبر داده، يا چه كسى از آن دنيا برگشته و ...

به اين ترتيب او فرمايش‏هاى همه انبيا و ائمه اطهار و اولياى الهى و عالمان را ناديده مى‏گيرد، و در انتظار معجزه يا عذاب آسمانى، به نيرنگ شيطان دچار مى‏شود و اين مؤمنان واقعى هستند كه بايد جانب حق و حقيقت را به نيكى بشناسند.

امام صادق عليه السلام در وصيّت خويش به عبداللّه بن جندب مى‏فرمايد:

يا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ نَصَبَ إِبْليسُ حَبائِلُهُ فى‏ دارِ الْغُرُورِ فَما يَقْصِدُ فيها الَّا أَوْلِيائَنا. «4»

اى عبداللّه! همانا شيطان بزرگ در اين سراى پرفريب، دام‏هاى خود را پهن كرده و هدف او به غير دوستداران ما نيست.

 [ «9» اللَّهُمَّ أَعْطِنِي كُلَّ سُؤْلِي وَ اقْضِ لِي حَوَائِجِي وَ لَا تَمْنَعْنِي الْإِجَابَةَ وَ قَدْ ضَمِنْتَهَا لِي وَ لَا تَحْجُبْ دُعَائِي عَنْكَ وَ قَدْ أَمَرْتَنِي بِهِ وَ امْنُنْ عَلَيَّ بِكُلِّ مَا يُصْلِحُنِي فِي دُنْيَايَ وَ آخِرَتِي مَا ذَكَرْتُ مِنْهُ وَ مَا نَسِيتُ أَوْ أَظْهَرْتُ أَوْ أَخْفَيْتُ أَوْ أَعْلَنْتُ أَوْ أَسْرَرْتُ «10» وَ اجْعَلْنِي فِي جَمِيعِ ذَلِكَ مِنَ الْمُصْلِحِينَ بِسُؤَالِي إِيَّاكَ الْمُنْجِحِينَ بِالطَّلَبِ إِلَيْكَ غَيْرِ الْمَمْنُوعِينَ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ‏]

خدايا! تمام خواسته‏هايم را عطا كن، و همه حاجاتم را برآور، و از اجابت دعا كه اجابتش را برايم ضمانت كرده‏اى محرومم مكن، و دعايم را از درگاهت كه مرا به آن دستور داده‏اى منع مفرما، و هر آنچه در دنيا و آخرتم باعث اصلاحم شود به من عنايت كن؛ آنچه را كه از آن ياد كردم و آنچه فراموشم شد، اظهار كردم يا پوشيده داشتم، آشكار نمودم يا پنهان كردم، و در تمام اين امور به سبب درخواستى كه از تو دارم، مرا از اصلاح كنندگان قرار ده؛ آنان كه به درخواستشان از تو، در شمار كاميابان شدند، و با توكّل بر تو محروم از لطفت نشدند.

 [ «11» الْمُعَوَّدِينَ بِالتَّعَوُّذِ بِكَ الرَّابِحِينَ فِي التِّجَارَةِ عَلَيْكَ الْمُجَارِينَ بِعِزِّكَ الْمُوَسَّعِ عَلَيْهِمُ الرِّزْقُ الْحَلَالُ مِنْ فَضْلِكَ الْوَاسِعِ بِجُودِكَ وَ كَرَمِكَ الْمُعَزِّينَ مِنَ الذُّلِّ بِكَ وَ الْمُجَارِينَ مِنَ الظُّلْمِ بِعَدْلِكَ وَ الْمُعَافِيْنَ مِنَ الْبَلَاءِ بِرَحْمَتِكَ وَ الْمُغْنَيْنَ مِنَ الْفَقْرِ بِغِنَاكَ وَ الْمَعْصُومِينَ مِنَ الذُّنُوبِ وَ الزَّلَلِ وَ الْخَطَاءِ بِتَقْوَاكَ وَ الْمُوَفَّقِينَ لِلْخَيْرِ وَ الرُّشْدِ وَ الصَّوَابِ بِطَاعَتِكَ وَ الْمُحَالِ بَيْنَهُمْ وَ بَيْنَ الذُّنُوبِ بِقُدْرَتِكَ التَّارِكِينَ لِكُلِّ مَعْصِيَتِكَ السَّاكِنِينَ فِي جِوَارِكَ‏]

و مرا از آنانى قرار ده كه به پناه آوردن به تو خو گرفته‏اند، و از سوداى با تو سود سرشار برده‏اند، و پناهنده به عزتت شدند، و رزق حلال از احسان فراگيرت به جود و كرمت بر آنان وسعت دادى، و به وسيله تو از مدار خوارى درآمده به تخت عزت نشستند، و از ستم و جور، به عدالتت پناهنده شدند، و به رحمتتت، از بلا و مصيبت، سلامت همه جانبه يافتند، و به غناى تو، از تهيدستى به توانگرى رسيدند، و به تقواى تو از گناهان و لغزش‏ها و خطاها، محفوظ ماندند، و به طاعتت، به خير و هدايت و درستى، توفيق يافتند، و به قدرتت بين آنان و گناهان حايل و مانع ايجاد شد، رها كننده معصيت‏هاى تواند، در جوار رحمتت ساكنند.

 [ «12» اللَّهُمَّ أَعْطِنَا جَمِيعَ ذَلِكَ بِتَوْفِيقِكَ وَ رَحْمَتِكَ وَ أَعِذْنَا مِنْ عَذَابِ السَّعِيرِ وَ أَعْطِ جَمِيعَ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِثْلَ الَّذِي سَأَلْتُكَ لِنَفْسِي وَ لِوُلْدِي فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا وَ آجِلِ الْآخِرَةِ إِنَّكَ قَرِيبٌ مُجِيبٌ سَمِيعٌ عَلِيمٌ عَفُوٌّ غَفُورٌ رَءُوفٌ رَحِيمٌ «13» وَ آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ.]

خدايا! همه اين امور را به توفيق رحمتت به ما عطا كن، و ما را از عذاب دوزخ پناه ده، و به تمام مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان، مانند آنچه را براى خود و فرزندانم از تو خواستم، در اين جهان و آن جهان عطا فرما! همانا تو به بندگان نزديك، اجابت كننده دعا، شنوا و دانا، بخشنده و آمرزنده، مهربان و رحيمى، و ما را در اين دنيا و آن دنيا حسنه عنايت كن، و از عذاب دوزخ حفظ فرما.

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- ابراهيم (14): 22.

(2)- آل عمران (3): 135.

(3)- بحار الأنوار: 60/ 197، باب 3، حديث 6؛ الأمالى، شيخ صدوق: 465، حديث 5.

(4)- بحار الأنوار: 75/ 279، باب 24، حديث 1؛ تحف العقول: 301.