نتيجه عمل با تكلّف‏

نوشته: حضرت استاد حسین انصاریان

امام صادق عليه السلام در دنباله روايت باب تكلف مى فرمايد:

هر كس عملش از براى خدا نباشد، بلكه از روى بى ميلى و بى رغبتى و سستى و بى حوصلگى انجام گرفته باشد عاقبتى، جز خفت و خوارى ندارد؛ زيرا خداوند عمل آميخته به تكلف را نمى پسندد و صاحب عمل بعد از مردود شدن عمل دچار خفت و خوارى خواهد شد، متكلّف در وقت عمل هم حاصلى، جز زحمت و تعب و سختى و مشقت ندارد و در حقيقت متكلف زيانكار دنيا و آخرت است.

ظاهر عمل متكلّف ريا است، چون متكلّف به دور از چشم مردم خود را به زحمت عمل نمى اندازد و باطن عملش نفاق است؛ زيرا در وقت انجام عمل بى ميل و بى علاقه به عمل است پس دلش با ظاهر يكى نيست و اين عين نفاق است، ريا و نفاق دو بال پرى است كه متكلف به وسيله آن دو پر به سوى غضب حق و نفرت ملائكه و افتضاح و رسوايى و در پايان كار به زندان جهنم پر مى كشد!!

 [وَلَيْسَ فِى الْجُمْلَةِ مِنْ أخْلاقِ الصّالِحينَ وَلا مِنْ شِعارِ الْمُتَّقينَ التَّكَلُّفُ مِنْ أيِّ بابٍ كانَ، قالَ اللّه تَعالى لِنَبِيِّهِ: [قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ وَ ما أَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفِينَ ] «1»، وَقالَ النَّبيُّ صلى الله عليه و آله: نَحْنُ مَعاشِرَ الْأنْبياءِ وَالْامَناءِ وَالْأتْقِياءِ بُراءُ مِنَ التَّكَلُّفِ ]

برائت از تكلّف

تكلف و بى رغبتى در ايمان و عمل از اخلاق شايستگان از عباد خدا و پرهيزكاران نيست، آنان در هر بابى از ابواب عبادت و خير با كمال رغبت و شوق و عشق و محبت عمل مى كنند.

خداوند مهربان به پيامبرش فرموده:

به مردم بگو من از شما براى اين همه زحمت و رنجى كه در راه هدايت كشيدم مزدى نمى خواهم و من در اين بيست و سه، سال آنچه انجام دادم به هواى خواسته محبوب حق و با كمال ميل و رغبت انجام دادم.

رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله آن چنان عاشق اجراى برنامه اى الهى بود كه در برابر هجوم اهل مكه كه از هيچ جنايتى نسبت به اسلام و پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله روى گردان نبودند و اين همه ظلم و ستم را براى تعطيل كار پيامبر مى كردند، پيغام داد.

لَوْ وُضِعَتِ الشَّمْسُ في يَميني وَالْقَمَرُ في شِمالي ما تَرَكْتُ هذَا الْقَوْلَ حَتّى انْفِذَهُ أوْ اقْتَلَ دُونَهُ .

اگر آفتاب را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذاريد، دست از برنامه ام بر نمى دارم، تا حاكميت اللّه مستقر گردد، يا جانم در راه هدفم قربان شود.

پيامبر صلى الله عليه و آله مى فرمايد:

ما گروه انبيا و امنا و تقوا پيشه گان از عمل تصنعى و كار بدون عشق و برنامه بدون محبت و شوق بيزاريم.

مگر مى شود كسى اهل معرفت و به دنبال معرفت، مرد عشق و شوق باشد و عمل خيرى را متكلفانه و عبادتى را به تصنع به جاى آورد، مردان راه دوست، مرد عشق و شوقند و مرغ باغ محبت و دوستى، قرآن و روايات وقتى آثار وجودى مردم با معرفت و عاشق و در حقيقت علائم مردم مؤمن را بيان مى كند انسان از آن علائم و آثار مى فهمد كه درون مردم مؤمن و با معرفت دريايى از عشق و علاقه به حضرت حق و عبادت و اطاعت و آراسته شدن و پيراسته شدن است.

پنجاه صفت مؤمن

قرآن و روايات اين چنين اوصاف مردان راه عشق را بيان مى كند:

1- در اداى نماز سخت اهتمام داشته و داراى قلبى خاشع به وقت نمازند.

2- به اداى زكات شوق وافر دارند.

3- از شهوت رانى غلط و گناهان مربوط به غريزه احتراز جسته و در عوض به سنت ازدواج اهميت مى دهند.

4- متعهد به قول و وفا كننده به عهد و پيمانند.

5- حافظ و راعى امانتند.

6- آنچه براى خود در راه صلاح و سداد و حق و حقيقت دوست دارد، براى ديگران هم به همان صورت دوست دارد و هر چه را براى خود نمى خواهد براى ديگران هم نمى پسندد.

7- برادران دينى خود را دوست دارد و خيرخواه همه برادران و خواهران مؤمن است.

8- اصرار به امر به معروف و نهى از منكر دارد.

9- در اطاعت از امر حق و خوددارى از نواهى بى نظير است.

10- علاقه عجيبى به انجام هر كار خيرى دارد.

11- موجودى است منبع خير و پاك از شر، خيرى از او فوت نمى شود و شرى از او به كسى نمى رسد.

12- كار خير ديگران را زياد ديده و همه جا تعريف مى كند و كار خير خود را كم و اندك و ناچيز مى بيند و به زبان نمى آورد.

13- هميشه در پى علم و دانش است و از تعليم و تعلم و اندوختن و ياددادن ملول نمى گردد.

14- از تحمل زحمت و رنج و مشقت و ذلت در راه دين باك ندارد.

15- نصيبش از دنيا فقط از حلال است و از هر حرامى فرارى و گريزان است.

16- خود را از هيچ كس بهتر و بالاتر نمى داند.

17- قلبش به نور ايمان و عقايد حقه و عشق و محبت حق، منور است.

18- عارف و آگاه و بيناى به اوضاع زمان است.

19- در هوش و فراست كم نظير است.

20- پاك و پاكيزه و تميز و نظيف است.

21- همواره به ياد حق و براى حق و در راه حق است.

22- در بلا و مصيبت صابر و در خوشى و لذت شاكر است.

23- به هيچ كس حتى به دشمنانش ظلم نمى كند.

24- براى خدمت به مسلمانان و مردم خود را به تعب و رنج مى اندازد.

25- دوستش دانش و مشى او دانش اندوزى است.

26- وزيرش حلم، اميرش عقل، برادرش رفق و پدرش نيكى است.

27- بر روزى مقدر كه به وسيله كوشش و زحمت خودش به دست مى آورد قانع و بر اضافه مال دنيا حريص نيست.

28- خوش رو، گشاده چهره و شيرين است.

29- صابر و ثابت قدم در امور دين و كار خير است.

30- گريزان از هوا و هوس و خواهش هاى غلط نفسانى و شيطانى است.

31- از هرچه كه لغو و بى معناست، محترز و روى گردان است.

32- اول فكر مى كند بعد مى گويد، يعنى زبانش پشت قلب اوست.

33- غضبش براى حق و نسبت به امور دنيا عصبانى نمى گردد.

34- در دنيا غريب است، يعنى كم نظير و بى همراه و از اين غربت و از اين كه هم دل و هم زبانش كم است شاكى نيست.

35- به تمام امور با كمك نور خدا مى نگرد، يعنى داراى ايمانى قوى و قلبى منور به نور عشق و معرفت است.

36- در امر دين چون كوه پايدار و هيچ حادثه اى قدرت بيرون آوردن وى را از فضاى ملكوتى دين ندارد.

37- به اقبال دنيا مغرور نشود و از ادبار دنيا محزون نمى گردد.

38- به عواقب همه امور فكر كرده و به اين خاطر در عاقبت كار از حسرت و ندامت و پشيمانى در امان است.

39- از هر امرى درس و عبرت مى گيرد.

40- دلش از ياد خدا روشن و از مقام حضرت رب خائف است.

41- حقوق ديگران را در تمام امور حفظ كرده و از غيبت كردن سخت پرهيز دارد.

42- در هيچ يك از امور دينى اعم از واجبات بدنى و مالى و اجتماعى، خود را آلوده به ريا نكرده و از اخلاص خالى نمى كند.

43- در معاملات مادى جانب احكام فقهى را رعايت كرده و مطلقاً بنده خداست.

44- عمرش را غنيمت شمرده و از بيهوده تلف كردن مى پرهيزد.

45- از تهمت به مردم خوددارى مى كند.

46- به خدا و رسول و قيامت ايمان يقينى داشته و شك و ترديد و وسوسه در خانه قلبش راه ندارد.

47- خود و عائله اش در خور شأنش از نصيب دنيايى بهره مند است، در حالى كه دنيا را مقدمه آخرت قرار مى دهد و محروميت خويش و عائله اش را از مباحات هم چون بعضى از جوكيان و صوفيان نمى پسندند.

48- عاشق پيامبر و اميرالمؤمنين و يازده امام و مؤمن حقيقى به ولايت حق و پيامبر وائمه عليهم السلام و فقيه جامع الشرائط است.

49- به تعمير مساجد و بناهاى مذهبى اهتمام شديد دارد.

50- مجاهد در راه حق و عاشق شهادت و مراعات كننده حقوق اقوام واصدقا واقرباست «3».

آرى، صدور اين پنجاه برنامه از مؤمن دليل بر اين است كه مؤمن در فضاى شوق و محبت و علاقه و نشاط، دست به هر عمل خيرى مى زند و محال است در چهار چوب تصنع و تكلف، اين همه خير از انسان مؤمن به منصه بروز و ظهور برسد!!

عارف عاشق حكيم صفاى اصفهانى مى گويد:

پی نوشت ها:

______________________________

(1)- المناقب: 1/ 58؛ بحار الأنوار: 35/ 86، باب 3، حديث 31.

(2) المناقب: 1/ 58؛ بحار الأنوار: 35/ 86، باب 3، حديث 31.

(3)- ايمان و وجدان: 81.

 مطالب فوق برگرفته شده از 

کتاب : عرفان اسلامی جلد هشتم