نویسنده : عبدالکریم پاک نیا ،
اشاره:
ورود حضرت معصومه (علیهاالسلام) به شهر قم و دفن پیکر مطهر آن بانوی بزرگ در این شهر آثار و برکات فراوانی را به همراه داشته است. از لحظه ورود نبیره رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به قم پیوسته این شهر از جهات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، عمرانی و اقتصادی رو به رشد و پیشرفت نهاده است. تأثیر این واقعه تاریخی را می توان با مطالعه زوایای تاریخی این شهر به دست آورد. برکات این بانوی مجلله در شهر قم آنگاه به اوج خود می رسد که بدانیم تأثیر وجود آن حضرت در تحولات تاریخی، فرهنگی، مذهبی و اجتماعی نه تنها در محدوده یک شهر بلکه گاهی در کل کشور ایران بوده و یا دست کم وقایع و حوادث کشور ایران به نوعی مرتبط با شهر قم می باشد.
برکات حضرت معصومه (علیهاالسلام) در شهر قم و تأثیر این شهر بر کل ایران آن چنان مهم بوده و هست که سال ها دل و دیده میلیون ها زائر و مجاور و جهانگرد را به خود مشغول داشته است. این تأثیر نه تنها برای زائران مشتاقی که از راه های دور به عشق زیارت مرقد مطهر این دخت عصمت و یادگار امام موسی کاظم (علیه السلام) با ارادت خالصانه به آن مکان مقدس می شتابند ملموس است بلکه حتی برای کسانی که با انگیزه های غیر مذهبی وارد این مکان شده اند و یا از این دیار عبور کرده اند پر جاذبه و شگفت انگیز بوده است.
بعد از ورود حضرت معصومه (علیهاالسلام) به قم و دفن پیکر مطهر آن حضرت در این سرزمین، علویان و سادات بیشتری به این شهر روی آوردند؛ توجه شیعیان به این نقطه فزونی یافت و علما و مشاهیر شیعه در طول تاریخ به این مکان مقدس توجه نشان دادند؛ مهاجرت به این شهر زیاد شد و موقعیت مذهبی قم تثبیت و استحکام تاریخی یافت.
قم با این ویژگی ها در میان شهرهای شیعه نشین از شهرت جهانی برخوردار شد و یکی از شهرهای مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراکز مهم فرهنگی و فقهی شیعه گردید و از همه مهم تر به عنوان هسته مرکزی و پایگاه اصلی بزرگترین و با شکوه ترین انقلاب در تاریخ جهان گردید.
در این جا به فهرست برخی از نتایج ورود حضرت معصومه (علیهاالسلام) به شهر قم می پردازیم:
1. گسترش شهر قم
شهر قم به تدریج از شمال شرقی به جنوب غربی که محل دفن آن حضرت بود کشیده شد به طوری که حرم فاطمه معصومه (علیهاالسلام) که در حاشیه شهر قرار داشت امروزه در مرکز شهر و در آبادترین قسمت آن واقع است.
2. اهمیت یافتن قم
توجه پادشاهان و حاکمان و طبقات گوناگون مردم به این شهر و کوچ بسیاری از افراد مشتاق اهل بیت (علیهم السلام) برای اقامت در آن به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه (علیهاالسلام) در این شهر است.
3. استحکام مذهبی قم
قم از جنبه مذهبی استحکام ویژه ای یافته و مرکز روحانیت شیعه شد و عده ای از بزرگ ترین علمای شیعه از آن جا برخاسته یا در آن اقامت کرده اند.
4. کثرت سادات در شهر قم
بعد از دفن حضرت معصومه (علیهاالسلام) عده بسیاری از فرزند زادگان امام حسن و امام حسین و موسی بن جعفر و علی بن موسی الرضا (علیهم السلام) و از فرزندان محمد حنیفه و زید بن علی بن الحسین و اسماعیل فرزند امام صادق (علیهم السلام) از اطراف به قم روی آوردند. از آن جا که این شهر از ابتدا مورد نظر آل علی بوده و مردم نسبت به اولاد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) ارادت و علاقه خاصی داشته اند به تدریج بعد از ورود حضرت معصومه (علیهاالسلام)به قم، قم از نظر کثرت سادات موقعیت بی نظیر و یا کم نظیری یافته است.
امروزه کثرت سادات قم به خوبی محسوس و مشهود است و چند محله به نام علویان و سادات است از جمله محله سیدان، محله موسویان، محله موسی مبرقع و همچنین وجود سادات برقعی و رضوی و چاووشی و غیره نشانگر این حقیقت است.
5. توجه به امامزادگان
مردم قم از اوایل قرن سوم هجری که فاطمه معصومه (علیهاالسلام) در قم مدفون شد در بزرگداشت مقابر اولاد پیامبر (صلی الله علیه و آله) همان تلاش را کردند که در زمان حیاتشان از آنان به عمل می آوردند. ساختن بناهای مجلل و بارگاه و گنبد و وقف اموال در این راه از جمله این تلاش هاست. در دوره صفویه و قاجاریه بعضی از جهانگردانی که به ایران آمده و از قم عبور کرده اند در سفرنامه های خود امامزادگان قم را وصف نموده و حتی در پاره ای از آن ها در شمارش تعداد امامزادگان افراط کرده اند.
6. پرورش علمای بزرگ در شهر قم
یکی دیگر از برکات فاطمه معصومه (علیهاالسلام) پرورش عالمان و اندیشمندان بزرگ در این شهر می باشد که به نام بعضی از آنان اشاره می شود:
- علی بن حسین بن بابویه قمی، پدر شیخ صدوق یا صدوق اول؛
- محمد بن علی بابویه قمی، معروف به شیخ صدوق و نویسنده نزدیک به 300 کتاب در اصول و فروع؛
- محمد بن حسن صفار، از یاران نزدیک امام حسن عسکری (علیه السلام)؛
- احمد بن اسحاق قمی، وکیل امام حسن عسکری (علیه السلام) در قم و سازنده مسجد معروف امام به دستور آن حضرت
- احمد بن ادریس قمی، از محدثان شیعی؛
- زکریا بن آدم، از اصحاب امام رضا (علیه السلام)؛
- ابو عبداللّه محمد بن خالد برقی، ادیب، محدث و نویسنده کتاب های مهمی همچون: التنزیل و التعبیر، کتاب العلل، کتاب یوم و لیله؛
- احمد بن محمد بن خالد برقی، منسوب به برقرود قم و نویسنده کتاب های فراوانی همچون المحاسن، کتاب التبلیغ و الرساله، کتاب التراحم و التعاطف، و غیره که تألیفات وی به ده ها جلد بالغ می شود؛
- علی بن ابراهیم قمی، مفسر معروف؛
- خواجه نصیر الدین طوسی جهرودی، معروف به استاد البشر و از افتخارات جهان اسلام؛
- صدر المتألهین شیرازی، که آثار برجسته فلسفی از جمله: اسفار اربعه، شواهد الربوبیه، شرح کافی و... را پدید آورد؛
- ملا عبدالرزاق لاهیجی، فیلسوف و حکیم نامدار شیعه در قرن 11 و صاحب کتاب های شوراق الالهام و گوهر مراد؛
- حاج ملا مهدی قمی نراقی، نویسنده جامع السعادات؛
- میرزا ابوالقاسم قمی (میرزای قمی)، صاحب قوانین و دارای کرامات بی شمار.
و صدها عالم و دانشمند و شاعر و وزیر و مورخ و رجال علمی و مردان سیاست و وزارت از این خطه ظهور نموده اند که تفصیل آن در جای خود بیان شده است.
7. حوزه علمیه قم
یکی دیگر از برکات مزار مقدس بانوی دو عالم حضرت معصومه (علیهاالسلام) در شهر قم رونق گرفتن حوزه علمیه می باشد. پیشینه این کانون علم و فقاهت به قرن ها قبل بر می گردد. ابراهیم بن هاشم قمی، سعد بن عبد الله قمی، احمد بن اسحاق قمی، علی بن بابویه قمی و ده ها محدث و عالم شیعی از اوایل قرن سوم هجری به بعد زمینه گسترش علم و ادب و حدیث را در این شهر ایجاد کرده بودند. این حوزه علمی کم و بیش تداوم داشت و ترویج علم در این شهر همچنان در طول تاریخ ثمرات پر باری به همراه می آورد تا آن که مرحوم میرزای قمی، عالم جلیل القدر عصر قاجار به این شهر روی آورد و به حرکت علمی این دیار شتاب بخشید.
هجرت ملا صدرا، فیلسوف نامی شیعه به قم چهره دیگری به این حرکت داد. سکونت مرحوم فیض کاشانی در قم و تأسیس مدرسه فیضیه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (علیهاالسلام) رشد فکری و فضای علمی این شهر را دگرگون نمود.
این رشد علمی همچنان رو به بالندگی بود تا در سال 1315 شمسی مرحوم شیخ عبدالکریم حائری پرچمدار علم و فضیلت از اراک به قم آمده و روحی تازه به کالبد این کانون فقاهت و معنویت دمید. اقبال آیت الله العظمی بروجردی «رحمة اللّه علیه» به قم فعالیت های فرهنگی و اجتماعی را در این شهر تسریع نموده، همچنین ورود مراجع و دانشمندان شیعی و همراهی آنان با حرکت حوزه علمیه در شکوفایی آن نقش به سزایی داشته است.
هم اکنون خیل عظیمی از طلاب و دانش پژوهان علوم اسلامی در این حوزه مقدسه به تحصیل و تدریس اشتغال دارند که با زعامت مراجع تقلید و تدبیر شورای مدیریت حوزه علمیه قم برنامه ریزی های خاصی برای توسعه و بارور نمودن بیشتر علوم اسلامی و تخصصی نمودن آن در حال انجام است که آینده روشن و بالنده تری را نوید می دهد.
رونق علمی شهر قم را امام صادق (علیه السلام) ده ها سال قبل از ورود حضرت معصومه (علیهاالسلام) به شهر قم پیش بینی کرده و فرموده بود: «زمانی می رسد که از قم علم و دانش به دیگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر می شود. تا جایی که این شهر الگوی شهرهای دیگر گشته و هیچ کس در روی زمین باقی نمی ماند که از قم به او بهره های علمی و دینی نرسد تا آنکه زمان ظهور حجت خدا و قائم ما فرا رسد.
8. انقلاب اسلامی ایران
از مهم ترین ویژگی های شهر قم و آثار و برکات حضرت معصومه (علیهاالسلام) تشکیل هسته مرکزی انقلاب اسلامی ایران در این نقطه حساس کشور می باشد. شهر قم بستر قیام و انقلاب و پرورشگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران است. اکثر حوادث انقلاب اسلامی با این شهر مرتبط بوده است و البته به وقوع چنین حوادثی در شهر قم در گفتار ائمه اطهار نیز اشاره شده است. روایت معروف حضرت کاظم (علیه السلام) در این مورد قابل انطباق با انقلاب اسلامی ایران است و مطمئنا اگر انقلاب با عظمت اسلامی - که از شهر قم ریشه گرفته و موج آن تمام نقاط عالم را تحت تأثیر قرار داد - مصداق منحصر به فرد این گفتار زیبا نباشد حتما یکی از مصادیق آن خواهد بود؛ چرا که ویژگی های مورد ستایش امام هفتم (علیه السلام) دقیقا در مورد رهبر و مردم ایران صادق می باشد، آن ویژگی ها عبارتند از:
1. رهبر آنان مردی از اهل قم است؛
2. رهبر آنان مردم را به سوی حق می خواند؛
3. پیروان و طرفداران او اراده و استقامتی قوی و آهنین دارند؛
4. خستگی در آنان راه ندارد؛
5. طوفان های حوادث آنان را متزلزل نمی کند؛
6. توکل بر خدا دارند؛
7. به خاطر پارسایی پیروزند؛
متن روایت چنین است امام موسی کاظم (علیه السلام) فرمود: «رجل من اهل قم یدعوا الناس الی الحق یجتمع معه قوم کزبر الحدید لاتزلهم الریاح العواصف و لا یملون من الحرب و لا یجبنون و علی اللّه یتوکلون و العاقبة للمتقین؛ «مردی از اهل قم به پا می خیزد و مردم را به حق فرا می خواند، گروهی به یاری او بر می خیزند که مانند قطعه های آهن هستند، تند بادهای حوادث و مشکلات آنان را متزلزل نمی کند و از جنگ خسته نمی شوند و نمی ترسند و بر خدا توکل می کند و پیروزی نهایی از آن پرهیزکاران است».
این نوشتار را با کلامی از حضرت امام خمینی «ره» که به این شهر افتخار می کرد به پایان می بریم: «قم حرم اهل بیت است. قم مرکز علم است. قم مرکز تقواست. قم مرکز شهادت و شهامت است و از قم تقوا، شجاعت، شهامت و همه فضایل به همه جهان صادر شده است و می شود... قم شهری است که در آن ایمان و علم و تقوا پرورش یافته و... از زمان ائمه اطهار (علیهم السلام) مورد توجه اسلام بوده است...
علمایی که در قم من ادراک کرده ام کسانی بودند که در دنیا نمونه بودند در علم و در تقوا و من امیدوارم که ادامه پیدا کند این علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان «عجل اللّه تعالی.»
دخت خورشید
ای دختر عقل و خواهر دین!
وی گوهر درج عز و تمکین!
عصمت شده پای بند مویت
ای علم و عمل مقیم کویت!
ای میوه شاخسار توحید!
همشیره ماه و دخت خورشید!
وی گوهر تاج آدمیت!
فرخنده نگین خاتمیت!
شیطان به خطاب (قم) براندند
پس تخت تو را به قم نشاندند
کاین خانه بهشت و جای حوّاست
ناموس خدای جایش اینجاست
اندر حرم تو عقل ماتست
زین خاک که چشمه حیاتست
جسمی که در این زمین نهان است
جانی است که در تن جهان است
این ماه منیر و مهر تابان
عکسی بود از قم و خراسان
ایران شده نوربخش ارواح
مشکات صفت به این دو مصباح
از این دو حرم دلا چه پرسی
حق داند و وصف عرش و کرسی
هر کس به درت به یک امیدی است
محتاج تر از همه (وحیدی) است
پی نوشت ها:
1. رجال نجاشی، ص 335.
2. همان، ص 76.
3. برای اطلاعات بیشتر به تاریخ مذهبی قم مراجعه شود.
4. بحارالانوار، ج 60، ص 213.
5. همان، ج 57، ص 216.
6. صحیفه امام، ج 13، ص 165.
7. قصیده ای از آیت الله وحید خراسانی.
منبع : پایگاه حوزه
